Postoje mnoge definicije kulture. Iz poštovanja prema ograničenom vremenu naših čitalaca, sumiraću da je kultura set vrijednosti koje dijele članovi jednog kolektiva (države, grada, organizacije, kompanije, udruženja i sl.). Ove vrijednosti usmjeravaju njihove stavove i ponašanja u društvu. Sve kulture su različite, nema loših ili dobrih, i u svim kulturama ćemo naći mnoge interesantne elemente. Kultura djeluje kao socijalni DNK, vodi nas u mnogim izazovima, a često nijesmo ni svjesni da je kultura povezana sa našim postupcima. Nezreli ljudi, misleći da se kulturno ponašaju, u stvari ne žele da poremete sklad definisan tradicijom, tj. ne žele da se zamjeraju okolini. I tako, iz generacije u generaciju, stasavaju mnogi koji ne žele da preispituju kulturne smjernice, koje su definisane prije nas. No, pozitivno je da kultura može da evoluira, i da se, kao i svi društveni procesi, može prilagođavati, ali i da može uslovljavati mnoge društveno-ekonomske izazove.
Hajdemo da ukratko napravimo pregled kulture u Crnoj Gori koristeći poznatu analizu kulturnih dimenzija kreiranu od strane Hofstedea. Prema ovom globalno priznatom naučniku, postoji šest dimenzija kojima se karakteriše svaka kultura , a ovdje ćemo se fokusirati na osnovne četiri dimenzije. Svjetska poslovna javnost je odavno ove dimenzije prihvatila kao postulate međunarodnog menadžmenta, u kojem se analiza kulture nameće kao izuzetno važan faktor globalnog uspjeha. I sam već generacijama studenata na praktičan projektni način predajem prednosti ovih analiza u savremenom međunarodnom biznisu.
Prva dimeznija se zove distanca moći i predstavlja udaljenost između vrha i dna hijerarhije. Ukoliko je ova distanca velika, liderima na vrhu se toleriše značajna moć i generalno se uspostavlja kult ličnosti. Smatra se da oni koji vladaju znaju mnogo više od drugih, a njihove odluke se rijetko preispitivaju. Stepen kritičke svijesti u društvima sa visokom distancom moći je na niskom nivou, a korupcija često na visokom. Pretpostavljate, Crna Gora ima visoku distancu moći, istorijski naslijeđenu, a kulturno utemeljenu. “Lijepi i pametni” sa početka devedestih i dalje vladaju uz podršku gomile koja ih svjesno ili nesvjesno (maksima: “zavadi, pa vladaj”) glasa (direktno ili indirektno). Društva sa visokom distancom moći su u većini slučajeva ekonomski manje razvijena od onih sa niskom distancom. Nivo inovacija i preduzetništva je takođe na nižem nivou.
Druga dimenzija se odnosi na sklonost ka izbjegavanju rizika. Visoka vrijednost ove dimenzije karakteriše društva u kojima se ljudi plaše da preuzmu lični rizik, plaše se neuspjeha, iako ne shvataju da je neuspjeh samo dio budućih uspjeha, ukoliko iz svega izvučemo zaključke i naučimo lekcije. No, većina na crnogorskim prostorima su, na žalost, loši studenti, a pojedini od njih su se i dokopali pozicija vlasti, koju grčevito drže sijući strah, koji je, opet na žalost, stil života mnogih na ovim prostorima. S druge strane, kulture u kojima ova dimenzija ima niže karakteristike, odlikuju se većim stepenom preuzimanja rizika, slobodom koja vodi većoj inovaciji i preduzetništvu, a takođe i sistemima obrazovanja koja posjeduju najveći kvalitet u svijetu.
Treća dimenzija se fokusira na odnos individualizma i kolektivizma. Crna Gora je i dalje pretežno kolektivističko društvo, što znači da se interesi pojedinaca i individualnih ljudskih prava predstavljaju kao sekundarni u odnosu na interes države, zajednice, kolektiva. Problem kod ovakvih društava nije u humanoj obavezi i potrebi za staranjem o kolektivu, već u tome što se kolektivni interesi često zloupotrebljavaju zarad besomučnog trošenja nacionalnih resursa kroz korupciju u korist moćnih pojedinaca, a na trošak većine drugih koji plaćaju porez, ne razumijevajući potrebu traženja odgovornosti onih koji im uništavaju individualne interese pod plaštom “brige” o državi. Kolektivna društva uglavnom manipulišu religijom ili drugim oblicima ideologije, kakve vidimo u jednopartijskim sistemima, a (kvazi)patriotizam (“posljednje utočište za hulje”) je često sredstvo takve malipulacije. Zvuči poznato u Crnoj Gori, zar ne?
Konačno, četvrta kulturna dimenzija se odnosi na veći stepen maskuliniteta, koji se mjeri fokusom na materijalne stvari, u odnosu na feminitet, koji prevladava u brizi prema nematerijalnim aspektima života (odnosima sa drugima) i većem stepenu balansa između karijere i privatnog života. Svjedoci smo da su mnogi svoju misiju u životu “zaokružili” materijalnim stvarima, bez svijesti za potrebom prema konstantnim usavršavanjem i razumijevanjem da ekonomija u XXI vijeku može biti održiva isključivo ukoliko postoji zdrav odnos sa društvenim i ekološkim okruženjem. Zato mnogi lutaju bez razmišljanja kako njihove odluke utiču na druge, a kada imate takav stepen ignorantnosti na vrhu države, onda imate crnogorsku zbilju.
Kultura je samo jedan aspekt ljudskog života. Bez preispitivanja kulturnih vrijednosti koje smo naslijedili od predaka, bez stalnog usavršavanja i unapređivanja na personalnom nivou, nema ni ekonomskog napretka na kolektivnom nivou. Kulturna reforma počinje od nas samih, ali treba da je pomognuta relevantnim državnim politikama na nacionalnom i lokalnom polju.
Autor je univerzitetski profesor i šef katedre za marketing, Dubai
Bonus video:
