Od desetak pasoša, koje sam, za mojih putovanja, dobijao, najdraža su mi tri: onaj prvi, platnenih korica, iz doba FNRJ, zatim diplomatski SFRJ, i, ovaj crveni, crnogorski.
Bio sam gimnazijalac kada je jugoslovenski diplomata u Mađarskoj, Joko Dapčević, rekao mom ocu: „Pošalji mi sina kad završi razred kod mene u Budimpeštu“.
A taj moj prvi pasoš, u odnosu na današnje savremene putne isprave, prava naiva. Rukom ispisan, plavim mastilom; “Narodna rapublika Crna Gora, Državni sekretarijat za unutrašnje poslove, Ispostava Titograd. Slobodan Vuković, zanimanje đak, mjesto rođenja Ivangrad, stalno mjesto boravka Titograd, stas srednji, oči plave, kosa plava, osobeni znaci nema...”
Potpisao ga je šef Ispostave unutrašnjih poslova Titograd, Ilija Vučković, lično.
Prvo inostranstvo
I: 17. juna 1958. uputio sam se iz Beograda vozom, preko Subotice i Kelebije, u Budimpeštu; ushićen. Bilo je to moje prvo inostranstvo.
Joka Dapčevića nijesam poznavao; niti znao kako izgleda.
Voz je bio gotovo poluprazan. Tada se nije često putovalo; a tek je prošlo jedva godinu i po od onog 4. novembra 1956. kada su sovjetske trupe u zoru, ušle u Budimpeštu, s tenkovima, da obore vladu Mađarske.
Stanovnici Budimpešte, muškarci i žene, krenuli u osvajanje slobode, željni demokratskog poretka, uzeli puške da se suprotstave represiji i diktaturi. Staljinovu bronzanu figuru svezali oko pasa čeličnim sajlama i srušili. Na postamentu su mu ostale samo čizme na koje su građani poboli mađarsku zastavu.
Štektali mitraljezi; puškaranje po gradu.
Tito je 1948. rekao Staljinu čuveno “ne”. Jugoslavija je bila svoja.
A Mađarska je te godine, kada je čak ukinut i višeparlamentarni sistem, bila neodlučna.
I: buknula je 1956. revolucija, “bez tuđih ideja i tuđeg miješanja”, kako reče mađarski pisac Peter Vereš. On je s postolja Petefijevog spomenika okupljenom narodu kazao da se traži demokratizacija zemlje, odlučna borba protiv staljinizma, podizanje životnog standarda i spoljna politika na bazi ravnopravnosti i nezavisnosti Mađarske…
Na stanici Keleti
… Na budimpeštanskoj željezničkoj stanici Keleti, u masi, visoki čovjek. Isteže vrat. Odmah smo se poznali. Bio je to Joko Dapčević.
Kloparaju žuti tramvaji. Veliki grad odiše ljetnjom vrevom.
U znamenitoj Vaci ulici spazio sam mladu ženu. I: gle čuda! Opet ona?! Kad sam odlazio iz Budimpešte, primijetio sam je na željezničkoj stanici; kao da me prati; gledala je u mene. Peštanska ljepotica je, očigledno, bila pripadnica nečije tajne službe koju je zanimao boravak crnogorskog mladića na poziv jugoslovenskog diplomate…
Budimpešta me svojim čarima zapljusnula; prvi odlazak s praga u široki svijet, pa još u tako veliki, divan grad! Odatle sam proputio…
U zgradi Ambasade Jugoslavije vidio sam krevet u kome je spavao Imre Nađ, predsjednik mađarske vlade, vođa pobunjenika iz 1956. godine, pristalica demokratskog socijalizma. Tu je potražio azil, ali je pod čudnim okolnostima, izvučen iz Ambasade, a zatim, 17. aprila 1958. pogubljen!
Pored skupocjenog stilskog namještaja, tepiha i slika, među kojima se rumeni i jedan Lubarda, lijepa zgrada Ambasade ima zanimljivu istoriju. Prije Drugog svjetskog rata, ambasador Kraljevine Jugoslavije u Budimpešti bio je pjesnik Jovan Dučić. Naočiti Hercegovac “zaveo” je izvjesnu mađarsku groficu koja mu je poklonila ovo zdanje…
Brdovitim Budimom
Joko i supruga mu Kona, pokazivali su mi znamenitosti Budimpešte.
Nadojen “Samrtnim proljećem” Lajoša Zilahija, odlazio sam preko Dunava, lančanim mostom, u Budim; tražio Ag ulicu iz čuvenog romana, đe je glavni junak, s Editom, svakodnevno dolazio. Piše Zilahi:
… “Kućni bal i prvi poljubac. Šetnje i sve ostalo. Ulica Ag…”
Divan pogled s Gelertovog brijega.
Tumarajući brdovitim Budimom, želio sam da doživim atmosferu kultnog romana. Nijesam našao Ag! Možda i ne postoji; možda je glasoviti pisac izmislio taj naziv… Sjećam se, roman počinje: “Nad gradom je lebdio sumrak. Nebo je bilo kao veliki zlatni plamen. S ostrva je plovio Dunavom mali bijeli parobrod…”
Tada je mađarski fudbal bio na vrhuncu; Ferenc Puškaš, Šandor Kočiš, Jožef Božik, Zoltan Cibor, pobjeđivali su sve redom. Doduše, za mog boravka u Pešti, nije bilo majora Mađarske armije, Puškaša, asa šampionskog crveno-crnog “Honveda”, koji je tokom dramatičnih događaja 1956. emigrirao u Španiju i postao legenda Real Madrida, najvećeg kluba na svijetu.
Pohrlio sam na čuveni Nep stadion (Narodni stadion), u to vrijeme među naljepšim i najvećim u Evropi; gledao utakmicu između zeleno-bijelog budimpeštanskog „Ferencvaroša“ i moskovske crveno-zelene „Lokomotive“. Sve je prštalo; publika je gromoglasno bodrila „Ferencvaroš“, koji je tukao „Lokomotivu“ 2:1.
Danas Nep nosi ime Ferenca Puškaša.
Jugoslavija je za mnoge, a pogotovo zemlje tadašnjeg istočnog bloka, bila, što se veli, Amerika, pa sam u Budimpešti kupio samo dres “Ferencvaroša” i motociklističke naočare, za “vespu”, koju sam vozio crnogorskim drumovima…
Na Margit Sigetu, Dunavom prigrljenom ostrvu, omiljenom rekreativnom izletišu, s fudbalskim terenom, hotelima, bazenima, hramu mađarskih vaterpolista, sreo sam se s jugoslovenskim ambasadorom, Jovom Kapičićem.
Častio me sladoledom…
Autor je novinar i pisac
Bonus video:
