Moj pokušaj iz prošlog broja da uđem u analizu kuće za odmor, rekreaciju i istraživački rad - Chalet Jelovac - koju je projektovala i realizovala arhitektica Sonja Radović Jelovac u Dulovinama, u blizini Kolašina - nije naišao na odobravanje u pojedinim kuloarima tzv. crnogorske arhitektonske zajednice. Prebacivano mi je, vjerovali ili ne, zbog “nekritičke fasciniranosti” tom kućom - i “netipično dobronamjernog stava” prema istoj - koji nema “pandan” u mom ranijem kritičarskom opusu. Ipak se nije desilo, nažalost, da ta i takva prebacivanja završe na stranicama ART-a, odnosno Vijesti, ili neke druge novine - u vidu reagovanja na moj tekst - uprkos zdušnim ohrabrivanjima sa moje strane.
Drugarice i drugovi, u prošlom broju sam iznio inicijalna, nezaokružena razmišljanja naglas o kući Jelovac - a ujedno je to bio i poziv Vama da tu kuću pomilujete “blago, rukom”, što bi rekao Crnjanski - ne bi li se i vama otvorile oči (u korbizijanskom smislu) - što bi nas, u konačnici, možda odvelo i do istine.
Kako bilo, u inicijalnoj fazi sam došao do nekih ideja i teza o kući Jelovac i to namjeravam da podijelim sa vama - kroz temeljitu elaboraciju u nekoliko nastavaka. I dalje ću, podrazumijeva se, biti otvoren za vaša mišljenja i stavove - uz uslov da doprinose diskursu.
Dakle, u Katalogu Prvog crnogorskog Salona arhitekture (21. decembar 2013. godine) - koji vam je, kladio bih se, pri ruci - prezentovana je “Porodična vila, Kolašin”, Sonje Radović Jelovac i Milića Đerkovića, ispred Studija Synthesis - i to u kategoriji Projekti. Prezentovana su tri renderinga - dva su pogledi na kuću/vilu iz pravca jugozapada - na jednom vidimo kuću u cvijeću (proljeće), na drugom je sve pod snijegom (zima) - dok je na trećem dat pogled na kuću iz pravca sjeveroistoka - i upravo je taj rendering najinteresantniji - jer najeksplicitnije upućuje na tezu da projektantski pristup/postupak počiva na metodologiji foldinga...
Što je folding? OK, pozvaću se na uvodni esej Grega Lina (Greg Lynn) u reprintu publikacije “Folding in Architecture” (Architectural Design - originalno izdanje je objavljeno 1993. godine, reprint - uz dva dodatna eseja - objavljen je 2004. godine), gdje autor, odmah na početku, konstatuje da je nakon 1966. godine - nakon objavljivanja jednog od (par) naslova koji su obilježili vijek za nama na polju teorije arhitekture - a taj naslov je: Robert Venturi & Denise Scot Brown, Complexity and Contradiction in Architecture - otpočela sveobuhvatna potraga za “definicijom kompozicione kompleksnosti” u arhitekturi. Ta potraga je bila na vrhuncu koncem osamdesetih i početkom devedesetih. Priča je tekla u dva pravca - sa jedne strane smo imali jasan otklon od postmodernizma i deridijanskog (Jacques Derrida) dekonstruktivizma, a prema, piše Lin, “prostornim, umjetničkim i matematičkim modelima Deleza, Fukoa, Vajtheda (Gilles Deleuze, Michel Foucault, Alfred North Whitehead) i, donekle, Lakana (Jacques Lacan)” - a sa druge strane je bila fasciniranost arhitekata naučnim modelima kompleksnosti, što je neminovno vodilo ka buđenju interesovanja za diferencijalni i infinitezimalni račun (lat. calculus - kod nas se koristi sintagma “matematička analiza”).
”Kombinacija otkrića”, piše Lin, “i to po prvi put od strane arhitekata, tog matematičkog i prostornog izuma - matematičke analize (calculus) - i pojave novih kosmoloških i naučnih modela nastanka, haosa i kompleksnosti, vodila je ka izuzetno provokativnom i nekoherentnom momentu u arhitektonskom eksperimentisanju”.
Sve je to ipak bio, ispostaviće se ubrzo, samo trenutak u povijesti neuspjelih pokušaja da se prečista djevica arhitektura uhvati za rep - i stavi iza rešetaka. Ipak, ako ništa drugo, ostale su nam divne uspomene...
”Intrikantnost (složenost - u smislu da mnogo sitnih elemenata čini cjelinu - op.a.) upućuje na novi model konektivizma (connectionism - op.a.)”, piše Lin, “koji je sačinjen od krajnje sićušnih razmjera i nevjerovatno različitih elemenata. Složenost je fuzija nespojivih elemenata u kontinuitet (neprekinuti niz - op.a.), nastajanje cjeline od komponenata koje zadržavaju svoj status kao djelići u široj kompoziciji... Detalj je svuda, sveprisutno distribuiran i kontinuirano šarolik...”.
Chalet Jelovac je kompleksna cjelina - hibridna harmonija - neprekinuti niz naizgled kontradiktornih formalnih elemenata, u kojima se ogledaju (zrcale) nadahnuća, želje, najrazličitiji i najraznorodniji uticaji, spoznaje, emocije, intencije, porodična i ljudska toplina, razoružavajuća intima, radost, otvorenost... i ko zna koliko je tu još konstitutivnih elemenata i detalja.
Kad već spomenuh folding - hajde da se pozovem i na Marija Karpa (Mario Carpo) koji se u eseju “Ten Years of Folding” - takođe objavljenom u pomenutoj publikaciji - bavi, između svega ostaloga, i Delezovom knjigom “Le Pli: Leibnitz et le Baroque” (u ne toliko srećnom revodu na naš jezik: “Nabor: Lajbnic i barok”), pa kaže:
”Nabor (the fold - op.a.), ujedinjujuća figura, gdje god da su spojeni različiti segmeti i (ili) ravni koji čine jedinstvenu cjelinu kontinuiranih linija i masa, u isto je vrijeme i amblem i predmet Delezovog diskursa. Nabori zaobilaze prelome, prekrivaju pukotine, interpoliraju”.
Ne moram valjda da vam sve nacrtam... OK, razmislite vi lijepo o svemu - o kontinuitetu, posebno, o kosinama koje (seamless - bez šava) prelaze u vertikale, ili obratno - a onda ću ja, u narednom broju, da povučem neke neophodne paralele...
Za kraj bih konstatovao - u stilu Grega Lina, koji voli da miksa Deleza i Rene Toma (René Thom) sa kulinarskom teorijom - ne bi li nam ukazao na alternativu aktuelnoj arhitektonskoj teoriji i praksi - da me Chalet Jelovac zapravo asocira na kesten-pire-plazma-tortu. Ako uzmemo da je crni galvanizirani lim čokoladna glazura, a da ispod glazure imamo fil od sjeckanih - nikako ne mljevenih - sjemenki (orah, lješnik, badem, pistaći, kikiriki), te sjeckanog suvog voća (grožđe, smokve, kajsije, sljive, brusnice) - i sve to u kesten pireu i plazmi u omjeru 3:1, onda...
Bonus video:
