Studentski život i/ili život u studentskom domu ili kampusu sociološki su i psihološki fenomen koji predstavlja jedinstvenu i novu etapu formativnog perioda neke ličnosti. Fraza “ko nije živio u domu kao da nije studirao” ili “osjetio život” možda zvuči kao kliše, ali je i jasna hipoteza koju je teško oboriti.
Sa društveno-političkog aspekta, životi u studentskom domu značili su svojevremeno jedinstven način sazrijevanja i osvješćivanja sebe, bilo kao individue, bilo kao činioca zajednice i društva, spoznaju sopstvene moći i snage, ali i važnosti ujedinjena i jedinstva zarad zajedničkog života i opšte dobrobiti.
U studentskim sobama provode se nezaboravne noći, rađaju cjeloživotna prijateljstva i ljubavi, dočekuju zore, dijele kovanice i parče hljeba ili burek iz menze, dok se jasno zna red i obaveza svakog pojedinačno, uz poštovanje prema drugima, pa tako i prema sebi i prostoru u kojem se boravi. Uz sve to, tamo su stasavali veliki umovi, izranjali intelektualci, naučnici, umjetnici, sportisti, svi oplemenjeni porukama kakve su podsticale suživot u miru, pažnji i ljubavi. U studentskim sobama nastajala su i mnoga remek-djela... Dovoljno je samo spomenuti da legendarni Miladin Šobić i dan-danas važi za pjesnika studentskih soba dok je u svojim neponovljivim kantautorskim djelima često dokumentovao svakodnevicu, misli, dileme, druženja, pripremanje ispita... U anale je upisana i pjesma još jednog kultnog kantautora, i to “Provincijalka” Đorđa Balaševića i moglo bi se tako dalje nabrajati u nedogled.
Upravo taj fenomen poslužio je kao inspiracija i podsticaj projektu “They live”, odnosno “Oni žive - studentski životi otkriveni kroz kontekstualne umjetničke prakse” koji se bavi studentskim životom od kraja Drugog svjetskog rata do danas, u kontekstu svakodnevnog života u domovima, kulturnih navika, slobodnog vremena studenata, međuljudskih odnosa i odnosa među polovima, kao i društvenog i političkog angažovanja studenata.
Jedan od rezultata projekta, koji je počeo sa realizacijom u septembru 2020. godine, jeste i nedavno otvorena izložba arhivskih fotografija “Do I live now as much as THEY: LIVEd then?”, odnosno “Da li ja sada živim kao što su ONI ŽIV(j)Eli tada?”. Postavka je otvorena u holu Tehničkih fakulteta u Podgorici, u organizaciji Instituta za savremenu umjetnost Crne Gore (ISU) i dostupna je posjetiocima do sredine novembra.
Utisci sa otvaranja postavke su živi i snažni, ističe u razgovoru za “Vijesti” Milena Prelević iz ISU-a i dalje odgovara i na pitanje kako se postavka uklopila u prostor zgrade Tehničkih fakulteta, s obzirom na njenu specifičnost i spolja i unutra.
”Utisci su odlični, ovo je već druga izložba koju sa velikim zadovoljstvom organizujemo u ovom prostoru. Sama zgrada Tehničkih fakulteta jedan je od najzanimljivijih prostora u Podgorici, zbog sjajne brutalističke arhitekture cijelog objekta i relativne očuvanosti izvorne ideje koja je i danas vidljiva. Za ovaj projekat, bilo nam je jako važna direktna komunikacija sa studentskom populacijom, koju ovaj prostor po svojoj namjeni omogućava. Naravno, prostor takođe čuva istoriju studentskih života brojnih generacija, tako da je u sintezi sa arhivskim materijalom što je veoma važan segment ove izložbe”, kaže Prelević na početku.
Izložba je rezultat kolaborativnog kustoskog rada internacionalnog tima od deset studenata, odnosno po dvoje iz Srbije, Hrvatske, Španije i Crne Gore i donosi selekciju fotografija iz privatnih albuma bivših i sadašnjih stanovnika studentskih kampusa odnosno domova, od kraja Drugog svjetskog rata do danas u Podgorici, Beogradu, Zagrebu, Rijeci i Madridu. Izložba je istovremeno otvorena u svih pet gradova i traje dvije sedmice.
”Postavka je ista za sve, jer je kuriranje proizašlo iz radionica i arhivskog prikupljanja i istraživanja materijala. Naravno, postavke su se svugdje morale adaptirati na prostore u kojima su izložene, a dozvoljene su i manje intervencije koje su osmislile studentkinje koje su učestvovale u radionicama i skupa birale sadržaj izložbe. Na našoj izložbi, članice studentskog kuratorskog tima iz Podgorice Jovana Božović i Milena Blagojević osmislile su veoma zanimljivu interaktivnu intervenciju koja je podrazumijevala rekreiranje arhivskih fotografija sa posjetiocima, na licu mjesta, koristeći se tehnikom instant fotografije - polaroid aparatom”, istakla je Prelević.
Proces metodologije kuriranja izložbe fotografija osmislila je i vodila Dubravka Radusinović.
”Ovim procesom je omogućeno da današnji studenti stupe u komunikaciju sa sadržajima života studenata prethodnih generacija, da sa njima ostvare duboku i smislenu komunikaciju i tako saznaju nešto o njihovim životima, ali i ponešto o sebi i svom studentskom životu. Iz velikog broja prikupljenih fotografija koje se nalaze u Topoteka zbirkama, a dotiču se različitih segmenata života studenata u studentskim domovima, uz vođene razgovore u kojima su učesnici podsticani da izražavaju svoj glas, kokreiraju i uče o psihološkim funkcijama umjetnosti, kao i značajnim elementima kuriranja, izabrano je ukupno 75 fotografija”, navodi se u saopštenju Instituta za savremenu umjetnost.
Kroz onlajn radionice sa procesom metodologije kuriranja izložbe fotografija, pored Božović i Blagojević, upoznali su se i: Svetlana Ilić, Željko Petrović (Beograd), Ana Marija Lončar, Antonia Radošević (Rijeka), Rosa Araque Gomez, Carolina Sampedro Gesteira (Madrid), Ivana Bošković, Marko Kolić (Zagreb).
Svaki tim imao je zadatak da izabere 15 fotografija koje će predstavljati zemlju iz koje dolaze, pa je u krajnjem izloženo ukupno 75 fotografija bivših i sadašnjih stanovnika studentskih kampusa ovih pet gradova.
”Na fotografijama su prikazani značajni momenti iz studentskih života koji su se odvijali u tim gradovima. Selekcija je razvnovrsna, možemo vidjeti različite segmente iz života studenata i na koji način su oni gradili svoj život. Smatram da nam je Rijeka predstavila sjajan uvid u razvoj subkulture kod mladih - pank kulture, sa mnoštvom umjetničkih fotografija, što nismo imali priliku da vidimo u toj mjeri u drugim selekcijama. Izdvojila bih fotografiju ‘Val magazin’ autora Edija Jurkovića iz 1985. godine, zato što se na toj fotografiji najviše vidi pank stav studenta pored kog se nalazi grafit ‘Know Your Rights’. Jako je važno za studente da održe buntovnički duh i čvrst stav. Druga fotografija koju bih izdvojila je ‘Drugarice/Girlfriends’, iz 1981. godine. Predstavljeno je prijateljstvo koje se razvilo među studentkinjama i gatanje kao ‘socijalni ritual’”, ističe Blagojević za “Vijesti”.
S obzirom na to da izložba u svom nazivu sadrži i pitanje koje podstiče na razmišljanje i preispitivanje, jasno je da ono traga za odgovorom... No, ne postoji konkretan i apsolutan zaključak koji bi mlade kuratorke iznijele, već Božović ističe da se razlikuje od osobe i percepcije...
”Cilj pitanja u nazivu izložbe je da navede ljude na razmišljanje, pa je odgovor za svakoga drugačiji. Potrudili smo se da selekcija fotografija iz svakog grada predstavi ključne momente studentskih života nekad i sad, što može pomoći pojedincu prilikom davanja odgovora na ovo pitanje”, kaže ona.
Ipak, to pitanje dalje indirektno ište upoređivanja vezana za način života studenata u prošlosti i danas, podstiče na misao o sličnostima i razlikama, prednostima i manama, ali i usmjerava fokus, pored studentskog života u domova, na mlade i njihov položaj i vidljivost u društvu. Božović u razgovoru za “Vijesti” otkriva da je prilikom rada sa psihološkinjom Dubravkom Radusinović na metodologiji kuriranja i selekciji fotografija kustoski tim iz Podgorice, stavio akcenat na društveno-političku pozadinu studentskih života nekad i sad, ali i na analogni i digitalni zapis.
”Analizirajući društveno-političku osnovu, došli smo do zaključka da je apatija kod studenata u porastu, njihova svijest o sopstvenoj moći danas manja, što ima za posljedicu manje političkog angažovanja i aktivizma. Razlog za tako nešto može biti promjena vrijednosti završenog fakulteta na tržištu zbog hiperprodukcije diploma, nezaposlenost, istorija vladanja jedne partije političkom scenom i slično. Poznata krilatica Maršala Mekluana ’Medij je poruka’ nam je pomogla da analiziramo fotografije - analogni i digitalni zapis svjedoče o vremenu u kom su nastali, zbog tehničkih mogućnosti tih zapisa studenti bilježili različite događaje iz svojih života”, kaže Božović.
Prelević dodaje da, iako se projekat bavi istraživanjem života studenata u domovima u rasponu od Drugog svjetskog rata do danas, u Crnoj Gori taj period kasni, pa je tretiran period od osnivanja Univerziteta Crne Gore, sedamdesetih godina prošlog vijeka, do danas. Svakako, ističe ona, ovakve izložbe su prijeko potrebne i objašnjava zbog čega:
”Rekla bih da su nam ovakve izložbe i istraživanja prijeko potrebni, naročito imajući u vidu činjenicu da je naše kolektivno sjećanje na faze razvoja društva i na procese koji su tim fazama upravljali veoma slabo. Uglavnom se bavimo mačističkim verzijama istorije u kojoj brojimo bitke i pobjede, zanemarujući sve civilizacijske i razvojne procese koji su ključni za razumijevanje sopstvene pozicije i perspektive”, naglašava Prelević i nastavlja:
”Takođe, sa aspekta savremene umjetnosti premalo i nimalo smo uključeni u procese kojima se bavi savremena teorija i praksa umjetnosti posljednjih decenija, a u kojima dominiraju arhivske, angažovane i participativne prakse, kao i postkolonijalna teorija. Kod nas se često brkaju pojmovi angažovane umjetnosti, koja jeste u biti aktivistička, ali je i stvaralački čin, sa građanskim aktivizmom, te se ove prakse nijesu ozbiljno razvile, niti dobile dovoljnu vidljivost kako na sceni i u praksi, tako ni u umjetničkom obrazovanju. U projektu ‘They live’ koriste se savremene metodologije, od arhivskih i istraživačkih, do participativnih umjetničkih praksi kako bi se uz nove uvide u periode koji se istražuje, doprinijelo formiranju kolektivnog znanja i sjećanja na ove periode, a takođe iz ovih istraživanja može se mnogo toga i naučiti o međuodnosu ovog veoma značajnog, formativnog i osjetljivog perioda života jednog društva i njegovog uređenja, te izazova i promjena kroz koje prolazi”, zaključuje Prelević.
Izložba je samo jedan od segmenata projekta koji podrazumijeva veliki i kompleksan umjetničko-istraživački rad. Između ostalog, kroz projekat je realizovana serija radionica i edukativnih sesija o arhivskim praksama, usmenoj istoriji i digitalnom arhiviranju u organizaciji Centra za primijenjenu istoriju iz Beograda, i ICARUS-a iz Zagreba. U Berlinu, u saradnji sa UDK (Universität der Kunste Berlin) su učesnici projekta imali priliku da se na konferenciji i radionici “Umjetnost u kontekstu” edukuju i informišu o angažovanoj umjetnosti i participativnim praksama upoznaju sa savremenom metodologijom iz ovih oblasti...
”Takođe, u okviru projekta realizovano je arhivsko istraživanje i sakupljanje materijala, realizacija intervjua sa nekadašnjim studentima u svim gradovima, te formiranje arhive na međunarodnoj platformi Topoteka. Imali smo i otvoren poziv za umjetničko kustosku rezidenciju, tokom koje je realizovan selektovani projekat Milene Vukoslavović i Sonje Dragović - serija radionica sa studentima koji danas žive u studentskom domu, koje su rezulturale izložbom i fanzinom, ‘Izmišljanje doma u skučenom lavirintu: priče iz studentskih prostora u Podgorici’ takođe u prostoru Tehničkog fakulteta, u junu 2022”, naglašava Prelević.
Razgovor za “Vijesti” ona zaključuje otkrivajući da je u pripremi i knjiga, svojevrsna istraživačka publikacija projekta, koju u saradnji sa svim partnerima priprema Univerzitet kralj Huan Karlos iz Madrida, a biće objavljena u saradnji sa izdavačkom kućom “Intellect books” iz Bristola.
”Na samom kraju projekta, koji traje do februara 2023, planiramo još jednu prezentaciju kao završni događaj projekta. Naravno, formirane arhive, tekstovi i istraživanja ostaju zapisani i otvoreni za buduća nova čitanja, istraživanja i umjetničke intervencije”, zaključuje Prelević.
Realizaciju projekta podržalo je Ministarstvo javne uprave Crne Gore, realizaciju izložbi Univerzitet Crne Gore, a realizaciju umjetničke rezidencije JU Dom učenika i studenata Podgorica. Projekat se sprovodi u okviru programa za kulturu i medije Evropske unije “Kreativna Evropa”. Lider je Dom kulture Studentski grad iz Beograda, a partneri su, pored ISU, i Međunarodni centar za arhivska istraživanja/Icarus iz Zagreba, Akademija primijenjenih umjetnosti iz Rijeke i Fakultet za audiovizuelne komunikacije Univerziteta kralj Huan Karlos iz Madrida.
Sve fotografije su digitalizovane, arhivirane i dostupne javnosti na međunarodnoj digitalnoj kolaborativnoj platformi Topoteka - https://www.topothek.at/en/.
Bonus video:
