Uz kišu koja je tek počela da rominja privodila se kraju posljednja filmska projekcija na ovogodišnjem UnderhillFestu, 14. izdanju Međunarodnog festivala dokumentarnog filma u Podgorici. Prepuno gledalište pod otvorenim nebom, na košarkaškom terenu “Dragan Ivanović” u Njegoševom parku pomno je pratilo film “Ciné-Guerrillas: Scenes from Labudović Reels”, drugi dio diptiha rediteljke Mile Turajlić.
Publiku je od samog početka kupio Stevan Labudović, simpatični vremešni čikica, uveliko u devetoj deceniji, ali pun duha i života... (Pro)živio je da se doslovno kaže ono čuveno: “film bi se mogao snimiti”. Lični snimatelj maršala Tita, rođen u Beranama gdje je proveo okupaciju za vrijeme Drugog svjetskog rata, bio u partizanima, da bi u Beogradu bio stacioniran tokom svog radnog vijeka kao snimatelj Filmskih novosti. Svjedok svakojakih događaja, situacija, razgovora, rukovanja, kako u Jugoslaviji, tako i širom svijeta, a uz sve to Labudović je i dan-danas heroj alžirskog naroda, kao snimatelj koji je vjerodostojno i povjerljivo pratio proces dekolonizacije tokom rata za nacionalno oslobođenje (od Francuske) i svemu dao značajan doprinos te ovjenčan priznanjem “Zaslužno građanina Narodne Demokratske Republike Alžir”.
Nakon prvog dijela “Non-Aligned: Scenes from the Labudovic Reels” koji je prikazan na otvaranju festivala i koji nas upoznaje sa Labudovićem, govori o rađanju Pokreta nesvrstanih i evocira “trenutak” kada je Beograd bio centar svijeta 1960. godine, drugi dio diptiha usmjeren je na borbu Alžira za slobodu, a na osnovu svjedočenja Stevana Labudovića, njegovih sjećanja, snimaka, fotografija, dnevnika...
Topla atmosfera u podgoričkoj noći, svježijoj nego što se to sredinom juna očekuje, kružila je terenom u parku, a mjesta je falilo, ali se nalazilo. Pravo putovanje kroz vrijeme, kaže Mila Turajlić na početku filma koji je upravo to, čak i za one koji su rođeni decenijama nakon događaja o kojima se govori, pa i stotinama kilometara daleko. Nižu se sjećanja Labudovića, ovoga puta samo o Alžiru i njihovoj revoluciji.
Mili smijeh publike izazvaće kapa o kojoj Labudović govori, koju je nosio tokom tri godine rata (koliko je služio u Alžiru), kroz koju je jednom prilikom prošao geler koji je njegovu glavu samo ogrebao, a koju je onako natopljenu znojem i svime kroz šta je prošao na frontu, po povratku u Jugoslaviju i Beograd, njegova žena odmah oprala u mašini za veš... Neoprostivo. Nijednom je nije oprao dok ju je nosio, baš da bi sakupila sve detalje, mirise, kadrove iz Alžira, za bojišta, iz raznih situacija. Ta se kapa danas čuva u alžirskom muzeju, objašnjava Labudović...
Sa pričom filma, i vrijeme se mijenjalo, kao gradacija, bez potrebe za dodatnim efektima. Ipak, ni u jednom trenutku nebo nije bilo smrknuto, iako krcato gustim oblacima, već puno svjetlosti, a odrazi krošnji činili su se kao konture okvira savršenog filmskog kadra u čijem centru je Labudović, na platnu, a ne iza objektiva, kako je to navikao čitavog života.
“Ovaj dugometražni dokumentarni film nas vodi na putovanje kroz arhivu Stevana Labudovića, ličnog snimatelja jugoslovenskog predsjednika Tita. ‘Cine-Guerrillas’ nas uvodi u medijsku bitku koja se odvijala tokom Alžirskog rata za nezavisnost, u kojem je filmski medij mobilizovan kao oružje političke borbe protiv kolonijalizma”, navodi se u opisu filma koji je mnogo više od dvije rečenice sinopsisa.
Istorija koja stoji u filmskoj traci, a film se premotava i u zavidnoj memoriji 88-godišnjaka koji je, mimo Alžira, tokom svoje karijere i “braka sa kamerom” (podsjeća supruga na njegove riječi, bez trunke ljubomore, puna ponosa) obišao 118 zemalja. Bilježio je Labudović tako istoriju cijelog svog života. Od one koja je mijenjala politički poredak u svijetu i mrsila konce (kolonijalnim) silama, preko bilješki zemlje koje više nema i svakodnevice njenog vječitog predsjednika, pa do posljednje filmske trake.
U drugom dijelu diptiha Labudović posjećuje i rodni grad - Berane. Tvrdi da ga je krš oblikovao i dao mu hrabrost za sve što je uslijedilo u životu i predodredio ga za avanturu. Tokom snimanja, Turajlić odlazi u Alžir i posjećuje poznanike (one koji su u tom trenutku živi), a na koje ju je Labudović uputio. I gdje god pođe, na spomen snimatelja Labudovića, danas nepostojeće Jugoslavije, velikog državnika Tita - svi reaguju s poštovanjem i vrata joj se otvaraju... Dolazi i do saznanja da su se tokom rata za slobodu u Alžiru emitovali partizanski filmovi iz Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, kao motiv i inspiracija za istrajnost. A Labudovićevi snimljeni kadrovi svojevremeno su emitovani u kinima, kako u Alžiru, tako i u Jugoslaviji, dok je veći dio svijeta prenosio netačne informacije i širio francusku propagandu o tome kako Alžirci ne žele slobodu... A bilo je filmske propagande na obje strane, naglašava Labudović, ali se znao i kodeks - bez fotografija i snimaka stradalih i teško ranjenih, “jer nikad ne znaš koga to može zaboljeti”.
“Šta je sve učinjeno za tu slobodu, kakve su sve žrtve pale... Eto zašto sam snimao”, kaže Labudović u razgovoru sa rediteljkom kojoj katkad pridikuje da joj objektiv nije čist, kamera pravilno postavljena i slično, a čime stari majstor izaziva reakcije među publikom.
“Znao sam da sloboda mora doći, kad-tad”, kaže on i dodaje da ga je to uvijek i u svemu guralo dalje, pa čak i da tu slobodu ne dočeka. Iz njegovog dnevnika koji je pisao tokom trogodišnjeg zadatka saznajemo da je nekada sumnjao hoće li se ikada vratiti u domovinu, imao je spreman plan u slučaju da ga neprijatelji Alžira zarobe na šta je bio spreman jer je znao da je važan faktor u svjetskoj percepciji rata koji se vodio...
Kiša je ubrzavala, a tek poneko od oko 500 gostiju bi ustao i premišljajući se napustio projekciju. A onda segment koji je izazvao uzdahe divljenja i empatije - Stevan Labudović odlazi u Alžir, nakon više od pola vijeka... Nakon oko 60 godina, Alžir je dobio jedinstvenu priliku i čast da ugosti Stevana Labudovića, svjedoka njihove slobode i borca za nju. Upriličen je svečani doček, a onda i prijem, omaž, zahvalnost, obilazak poznatih mjesta... Stari poznanici se sastaju u jednom potpuno drugačijem svijetu, mladi hrle da se rukuju i fotografišu sa Stevanom, mediji ga prate...
“Sve što sam radio, radio sam iz ljubavi i za slobodu alžirskog naroda”, kaže pred sami kraj filma Stevan mnoštvu okupljenih medija, baš u Alžiru, gdje je stigao zahvaljujući rediteljki Mili Turajlić, svom i njenom filmu, ali i hrabrosti.
I onda odjedanput pljusak. Svi ustaju, neki su navlačili kabanice, drugi širili kišobrane, treći trčeći odlazili, a neki odbijali da povjeruju da će pljusak krenuti prije samog kraja...
Snažan aplauz u Alžiru za Stevana Labudovića, njihovog heroja, prijatelja, sapatnika, legendu o kojoj znaju iz priča koje se generacijski prenose i kojem su vječito zahvalni, čovjeka o kojem uče i koji je dio njihove istorije, koji je dio muzejskih eksponata, kojeg mnogi nikada nijesu vidjeli, dok ga stariji sa ponosom pamte bilo kroz priče drugih, a neki i iz ličnog poznanstva koje je samo po sebi veliko priznanje...
Kuriozitet koji Turajlić otkriva na samom kraju je da su snimci Stevana Labudovića napravljeni u Alžiru tokom oslobodilačkog rata sve vrijeme čuvani u Beogradu i bili ustupljeni vladi Alžira koja ih je takođe čuvala, skoro pa kao tajne. Tek sa nastankom ideje o ovom filmu, trake su se razvile, a šira javnost došla u priliku da ih pogleda, pa tako i Alžirci.
Par sekundi prije završne špice, uz aplauz Alžiraca i usklike Stevanu Labudoviću, prolomio se i glasan aplauz publike u Podgorici, a onda i žestoki pljusak. Krupne, hladne i brze kišne kapi rastjerale su publiku, ali su najuporniji među njima ostali da stojeći uz gromoglasan i dug aplauz i ovacije, odaju počast velikom čovjeku, nadjačavajući huk kiše i graju mase na izlasku.
Reklo bi se da je i nebo aplaudiralo Stevanu Labudoviću, jednako i Mili Turajlić, a tako spustilo zavjese na 14. UnderillFest.
“Muzej revolucije” i “El Echo” najbolji dugometražni filmovi
Film “Muzej revolucije” autora Srđana Keča, osvojio je nagradu “Maslačak” u regionalnoj selekciji dugometražnih dokumentaraca, odluka je tročlanog žirija koji su činili: rediteljka i producentkinja iz Srbije Andrijana Stojković, reditelj iz Hrvatske Andrej Korovljev i crnogorski reditelj Bojan Stijović.
Film ubjedljivo prikazuje kako život na margini društva ima svu emotivnu punoću, ljubav i brigu za bližnje, rekao je žiri.
“Društvo koje je nekada imalo veliku ambiciju za jednakost i dobrobit svih građana došlo je do trenutka u kome je ta ambicija nestala i raslojilo se na vrlo dramatičan način gdje su materijalno najugroženiji potpuno ‘nevidljivi’ za ostale, a oni sami bez nade da će se njihova situacija promijeniti”, navodi se u obrazloženju.
Dodijeljena su i dva specijalna priznanja u regionalnoj selekciji, filmu “Još jedno proleće” Mladena Kovačevića i ostvarneju “Prizvan i pozvan” dvojca Luke Papića i Srđe Vuča koji predstavlja značajan dokument...
Najbolji film u međunarodnoj selekciji je “El Echo” Tatiane Huezo, koji sa izuzetnom vještinom prikazuje naizgled običan život jedne porodice u malom meksičkom selu.
“Dug i uporan ‘pogled’ na njihovu svakodnevicu otkriva sve kompleksnosti ljudskog postojanja, njegovog materijalnog, duhovnog, intelektualnog i emotivnog pa i filozofskog aspekta. Baka, majka i njeno četvoro djece brinu o imanju, koje je sve što imaju, istovremeno brinući duboko i nježno jedni o drugima”, obrazložio je žiri.
Specijalno priznanje u međunarodnoj selekciji žiri je dodijelio filmu “Zalagaonica” Lukaša Kovalskog.
Studenti nagradili “Na kraju puta”, a publika “Život kao i svaki drugi”
Mladi žiri koji su činili studenti Ana Ćulum, Elena Simović i Jevrem Bojović odlučivao je o nagradama u selekciji kratkih dokumentarnih filmova, “7 kratkih”.
Prema njihovoj ocjeni, nagradu “Maslačak” za najbolji kratki dokumentarni film dobilo je ostvarenje “Na kraju puta” autorke Ivane Todorović.
“Autentičnu priču o jednoj velikoj ‘porodici” i njihovoj borbi, autorka predstavlja nenametljivim načinom, kroz spoj surove realnosti i poetične posvećenosti protagonista. Prenesena emocija izaziva empatiju i podstiče na razmišljanje o svakom pojedinačnom doprinosu, ostavljajući nadu i ljudskost na kraju puta”, obrazložio je mladi žiri.
Specijalno priznanje u toj kategoriji dobilo je ostvarenje “Povratak kući” autora Nikole Polića.
Nagradu publike osvojio je film “Život kao i svaki drugi” Faistine Cros sa prosječnom ocjenom 4.87, a koji je prikazan u sklopu programa “U fokusu”.
Prikazani su i kratki filmovi snimljeni tokom škole “Teen Docs” škole dokumentarnog filma za učenike i učenice srednjih škola. Polaznici/e su bili đaci podgoričke i danilovgradske gimnazije, a sa svijetom dokumentarnih filmova upoznali su ih mentori: filmski kritičar i producent Vuk Perović, reditelj Dejan Petrović, reditelj i snimatelj Ivan Čojbašić i montažer Dmitar Janjušević. Koordinator Teen Docsa bio je David Todorović. Publika je vidjela kratke filmove: “Tok” Nađe Stanić i Jane Rovčanin, “Kroz volat” Petra Raičevića, “Karton” Helene Žižić i Matije Radičevića, “Skulpture prošlosti, krajolici sadašnjosti” Taide Kapetanović, Irine Radulović i Dušana Markovića i “Boli me uvo” Jelene Stanišić, Filipa Femića i Radivoja Durutovića.
Na ceremoniji zatvaranja, portparol Miroslav Minić iznio je zahvalnost čitavoj organizacionoj ekipi, saradnicima, autorima filmova, gostima festivala i publici...
Zbog vremenskih (ne)prilika, koncert beogradskog sastava “Lira Vega” i nastup DJ-a Dejana Vučetića Vuče, nijesu održani u četvrtak veče, pa su otkazani do daljnjeg, kao i dodatne projekcije muzičkih dokumentaraca.
Zahvalnost porodice Labudović
Prije projekcije filma publici se obratio član porodice Stevana Labudovića - Petar Labudović.
“Rođen u porodici Labudović, 1926. godine u Beranama, moj stric Stevan - Šćepo minuo se kasnije u svijet umjetničkih, kreativnih i ljudskih visina, stičući svojim radom, sa fotoaparatom i kamerom u ruci, trajnu životnu legitimaciju sa kojom je imao prolaz širom svijeta, i to na mjestima gdje su se kupile znamenite planetarne ličnosti”, rekao je na samom početku Labudović.
U ime Opštine Berane, porodice Labudović i u lično ime on se zahvalio svima koji su došli na ideju da se UnderhillFest otvori i zatvori diptihom Mile Turajlić, a prvenstveno umjetničkom direktoru festivala Vuku Peroviću, kao i cijelom organizacionom timu... On je istakao i da su prikazani filmovi dodatno pokazali i podsjetili ko je bio Stevan Labudović.
“Naš ponos se ne mjeri nikakvim mjernim jedinicama, nego osjećajem uzvišenosti koji nas obavezuje na trajno poštovanje lika i djela Stevana Labudovića i na zahvalnost onima koji su doprinijeli da tama zaborava ne prikrije njegova svjedočanstva o jednom vremenu i ljudima koji su bili aktivni učesnici kreiranja određenih istorijskih procesa”, kazao je Labudović.
On je ponovo iskazao zahvalnost, ali i želje “da ovaj festival nastavi da traje kao što traju vrijednosti onih koji su spremni da filmskoj umjetnosti podare čitavo svoje biće”.
Bonus video:
