Kredibilitet Evropske unije na Zapadnom Balkanu je u krizi i ono što je potrebno jeste diferencirani pristup proširenju koji bi nagrađivao stvarni napredak, kažnjavao korupciju i opstrukciju, i priznao integraciju kao politički izbor, a ne kao birokratski ritual, ocjenjuje Euraktiv u današnjem komentaru.
Kako ocjenjuju autori, američki analitičari Robert Bensom i Pablo Rasmusen, to ne bi bio pokon manjkavim demokratijama već najsnažnije oruđe kojim Evropa raspolaže da oblikuje njihov razvojni put i zaštiti sopstvenu budućnost.
Zapadnobalkanska šestorka (WB6) i dalje je zarobljena u čekaonici za članstvo u EU. Pregovori su usporeni do puzanja, sputani zamorom od proširenja u evropskim prijestonicama, strahovima od imigracije i bojaznima da bi novi članovi mogli da parališu već ionako trom proces odlučivanja unutar bloka, ukazali su autori teksta, američki analitičari Robert Benson i Pablo Rasmusen.
U komentaru se ocjenjuje da trenutni proces proširenja region Zapadnog Balkana drži u limbu. Sistem sa poglavljima i s gustom mrežom pravnih kriterijuma, daje privid napretka, ali je u praksi pretvorio pristupanje u farsu "utješnih nagrada za učešće". Lideri u zemljama WB6 zatvaraju poglavlja, prisustvuju samitima i izdaju saopštenja – a horizont punopravnog članstva neprestano se udaljava, ukazuje se.
Cijena ovog odlaganja sve je veća. Mladi ljudi masovno odlaze, isušujući region od talenata i urušavajući srednju klasu. Reforme pravosuđa i borba protiv korupcije gube zamah kad vladajuće elite shvate da se članstvo neće ostvariti tokom njihovih karijera, čime se faktički cementiraju postojeće strukture moći. Istovremeno, povjerenje javnosti u demokratske institucije sve više slabi, hraneći populističke narative da EU zapravo nikada ne namjerava da otvori svoja vrata, navodi se u komentaru.
Autori ukazuju da Brisel predstavlja proširenje EU kao dokaz transformativne moći Evrope, ali neuspjeh da to i ispuni potkopava upravo samo obećanje. EU ne može vjerodostojno da propovijeda demokratiju, vladavinu prava i otpornost u inostranstvu, dok istovremeno toleriše stagnaciju u sopstvenom susjedstvu. Svako prekršeno obećanje, svaka odložena akcija, nagriza uticaj Unije – šaljući poruku potencijalnim članicama da reforme možda neće biti nagrađene, a rivalskim silama da evropska obećanja mogu biti bezbjedno ignorisana, naglasili su Benson i Rasmusen.
U tekstu se ocjenjuje da lideri širom regiona, sa članstvom u EU kao pokretnom metom, lgraju na više strana.
Srbija je produbila energetske veze s Rusijom, dok istovremeno kupuje kineske sisteme za nadzor. Milorad Dodik u Bosni otvoreno se dodvorava Moskvi, blokira reforme i koketira s idejom secesije. U međuvremenu, Kina je kroz kredite u okviru inicijative Pojas i put ojačala finansijsku zavisnost Crne Gore, čime je stekla polugu uticaja unutar zemlje koja je članica NATO. Svaka godina kašnjenja pruža Rusiji i Kini nove prilike da se još dublje ukorijene. Ako se to ne obuzda, region rizikuje da postane igralište za zlonamjerne aktere koji koriste trom proces proširenja i sve vidljivije neslaganje između Vašingtona i Brisela oko odnosa prema Rusiji, dodaje se.
Odgovornost za ovo žalosno stanje ne leži samo na Zapadnom Balkanu. Sistem EU s poglavljima stvara privid apolitičnog procesa, ali lideri s obje strane pregovaračkog stola dobro znaju da je pristupanje u suštini političko pitanje.
Nacionalno pravo veta, gledano kroz istoriju, ometa proces: Bugarska je blokirala Sjevernu Makedoniju zbog spora oko jezika; Slovenija je ranije koristila bilateralne teritorijalne sporove da uspori pristupanje Hrvatske; a Viktor Orban je cinično koristio svoja odobrenja kako bi učvrstio neliberalni imidž Mađarske, pritom zatrovavši odnose s drugim državama članicama.
Evropska unija ne može nastaviti da dozvoljava da ovakvi uski interesi diktiraju tempo proširenja. Tretiranje zemalja Zapadnog Balkana kao podređenih partnera – u suštini kao pijuna na evropskoj šahovskoj tabli – samo jača anti-EU populiste. U Srbiji, najrazvijenijoj ekonomiji među Zapadnobalkanskom šestorkom, podrška članstvu pala je na bijednih 33 odsto i to uprkos živahnom i rastućem studentskom protestnom pokretu, naveli su autori.
Članice EU koje podržavaju proširenje moraju jasno prozvati i ograničiti one koji iznutra potkopavaju proces, ili rizikuju da gledaju kako se on urušava iznutra, ukazali su Benson i Rasmusen dodajući da to više nije hipotetička perspektiva.
Rat u Ukrajini podstakao je lidere da ubrzaju pregovore o pristupanju s Ukrajinom i Moldavijom. Taj gest imao je političku težinu, ali je istovremeno podigao očekivanja u Tirani, Podgorici i Skoplju. Gorka istina glasi da zemlje koje su djelimično okupirane neće uskoro postati članice Unije. Brisel zato mora da da prednost kandidatima koji su dalje odmakli u procesu, a da istovremeno ponudi opipljive podsticaje – pristup tržištu, finansiranje i mogućnost slobodnijeg kretanja – onima koji još čekaju svoj red.
U komentaru se navodi i da je ostvaren određeni napredak: Plan rasta za region iz 2023. predviđa šest milijardi eura bespovratnih sredstava i zajmova povezanih sa reformama. Crna Gora sada cilja na ulazak 2028, a Albanija na 2030. godinu. Ali ti orijentiri ostaju elastični, podložni odlaganju i često taoci bilateralnih sporova. Ukoliko Brisel ne utvrdi stvarne rokove i ne obezbijedi njihovo poštovanje, proširenje će i dalje izgledati kao pokretna meta, a zapadnobalkanska šestorka će se na kraju jednostavno udaljiti.
Izbjegavanje takvog scenarija zahtjeva tri koraka. Prvo, treba praviti razliku među kandidatima: Albanija, Sjeverna Makedonija i Crna Gora, koje su ubjedljivo najviše napredovale, zaslužuju jasnije rokove i pogodnosti, dok bi zaostalije zemlje trebalo da snose stvarne posljedice zbog korupcije.
Drugo, treba se suprotstaviti onima koji opstruišu tako što će se sankcionisati lideri poput Milorada Dodika i hrvatskog člana Predsjedništva BiH Dragana Čovića, koji aktivno rade protiv evropskih interesa, uz jasno stavljanje do znanja da države članice ne mogu zloupotrebljavati proces proširenja radi uskih, sebičnih ustupaka.
Treće, treba povratiti političko vlasništvo nad procesom: proširenje nije tehnokratsko štikliranje rubrika, već odluka o evropskim granicama i bezbjednosti.
Zapadni Balkan neće čekati zauvijek. Odlaganje jača neliberalne aktere, produbljuje štetne uticaje i podriva vjeru u samu ideju Evrope. Ubrzano, diferencirano i politički vođeno proširenje nije poklon manjkavim demokratijama – to je najsnažnije oruđe kojim Evropa raspolaže da oblikuje njihov razvojni put i zaštiti sopstvenu budućnost.
Što Brisel duže bude oklijevao, to više prostora prepušta Moskvi, Pekingu i Trampu – i to će teže biti zadržati region na evropskom putu, zaključuje se u komentaru.
Bonus video:
