Ovih dana navršava se godinu dana otkako je okončana 18-dnevna građanska blokada gradske deponije iznad Kočana, kada su okupljeni građani danonoćno sprečavali kamione da istovaraju đubre. Blokada je predstavljala čin građanskog otpora nakon dana, nedjelja i mjeseci intenzivnog dima sa deponije, koji je iz viših predjela kod sela Beli, gdje se nalazi, bukvalno obavijao čitavu Kočansku kotlinu — od granica Vinice pa sve do Štipa.
Odbor građanske inicijative dao je šansu Opštini Kočani da riješi problem, kako je i obećala — da se više ne odlaže otpad iz susjednih opština i da nadzorno tijelo vrši stalni monitoring deponije. I tada i sada građani imaju isti strah — posljedice po zdravlje.
Građani su iznijeli podatke o stalnom porastu broja oboljelih od raka pluća zbog konstantnog zagađenja vazduha, kao i o čestim respiratornim oboljenjima kod djece kao posljedici toga.
Konzervirana i zatvorena deponija kod Vinice
Nedovoljna informisanost nije problem samo za građane, već i za opštine i komunalna preduzeća uključena u izgradnju deponije. Predstavnici 17 opština i javnih komunalnih preduzeća učestvuju u redovnim sastancima zajedničkog preduzeća koje će upravljati deponijom. Đorđe Pejovski, rukovodilac Odjeljenja za lokalni ekonomski razvoj u Opštini Berovo, kaže da se predugo čeka na izgradnju regionalne deponije.
"Djelovi ovog projekta nisu potpuno definisani. U Berovu je u toku zatvaranje divlje deponije, angažovana je firma za to, ali s druge strane još ne prebacujemo otpad u drugu opštinu, kako je predviđeno. Ogroman je zastoj. Deset godina je predugo čekati; u tih 10 godina neko se rodio i odrastao", kaže Pejovski.
Otpor javnosti
Nosilac projekta, Ministarstvo za zaštitu životne sredine i prostorno planiranje, objašnjava kašnjenje. Odlaganje i usporavanje projekta, rukovoditeljka sektora za otpad Ana Karanfilova Maznevska, objašnjava opsežnim procesom monitoringa iz Evropske unije, koji finansira projekat.
"Ovo su dugi i naporni postupci koji su strogo nadgledani od Evropske banke, jer se finansiranje realizuje preko kredita, a procedure moraju biti prema njihovim pravilima. Dodatna prepreka je otpor javnosti, ne zato što je potpuno neosnovan, nego zato što građani nisu dovoljno informisani. Zato ćemo nastaviti aktivnosti informisanja i edukacije, jer je ovo sistem nov za našu zemlju, ali neophodan za budućnost", kaže Karanfilova Maznevska.
Otpad treći najveći izvor gasova staklene bašte u Makedoniji
Svi pomenuti procesi su odavno trebali da počnu. To konstatuje i najnoviji izvještaj Evropske komisije o napretku Makedonije, gdje se bez ustezanja ocjenjuje: „Nije postignut opipljiv napredak u sjeveroistočnom i istočnom regionu, uprkos značajnoj finansijskoj pomoći. Proces je i dalje pogođen nedostatkom posvećenosti lokalnih vlasti, kao i slabim međuinstitucionalnim odnosima i donošenjem odluka.“
Još oštrije su primjedbe u dijelu o klimatskim promjenama: nisu preduzete konkretnije mjere za usklađivanje sa EU Direktivom o ekološkoj odgovornosti.
"Sjeverna Makedonija nije pokrenula istrage za krivična djela vezana za životnu sredinu (npr. nezakonito odlaganje opasnog otpada), iako je novi Krivični zakonik na snazi više od godinu dana. Monitoring životne sredine ne ispunjava standarde EU", stoji u Izvještaju.
Slučaj Nikšić - Crna Gora
Situacija s odlaganjem otpada u Makedoniji nije mnogo drugačija nego u zemljama regiona. U Crnoj Gori, u regionu Nikšića, došlo je do ozbiljne komunalne krize zbog zapaljene deponije, nakon čega je donesena odluka o preusmjeravanju otpada u Podgoricu i zatvaranju nikšićke deponije. Opštinsko vijeće Nikšića donijelo je odluku o sistemu odvojenog prikupljanja komunalnog otpada za preradu, za šta je Ministarstvo dalo saglasnost. Za nepoštovanje predviđene su i kazne do 10.000 eura. Obezbijeđena su sredstva Svjetske banke za izgradnju Centra za otpad u Nikšiću.
Deponije će se zatvoriti, ali metan može imati ozbiljne posljedice po naše zdravlje, dok niko ne analizira šta je ostalo u zemljištu pod nagomilanim otpadom, smatra Ivana Čogurić, jedna od osnivačica pokreta „Ekopatriotizam“, koji se bori protiv zagađenja prirodnih prostora u Crnoj Gori. Posebno zabrinjava prisustvo pitke vode u neposrednoj blizini. Čogurić smatra da građanima treba omogućiti uslove da pokažu brigu za otpad.
"Kada mjesne zajednice ponovo aktiviramo kao kulturno-edukativne jedinice kakve su nekad bile, sve dok nisu postale partijske ćelije; kada uvažimo probleme građana koji se žale svojoj mjesnoj zajednici, pa ih počnemo rješavati na višim nivoima kroz inovativne metode i pozitivne primjere iz regiona ili šire, možda će se i među samim građanima pojaviti volja da pogode kantu za smeće i kontejner za sortiranje otpada. Jer dok sve vrste otpada bacamo u isti koš, biramo život pun neugodnosti. Imamo velike šanse da bolnice postanu kapaciteti za smještaj u kojima neće biti mjesta ni za nas ni za najmlađe, koji će trpjeti ono što smo mi stariji kolektivno posijali", izjavila je Čogurić.
Stanovnici istočnog regiona Makedonije imaju realnu šansu da dobiju savremeni kapacitet koji će razvijati ekološke navike u postupanju s otpadom, čime bi se smanjila šteta po prirodu i zdravlje. Paralelno, traže odgovore koji za sada ne postoje — kakve smo štete pretrpjeli posljednjih godina zbog gorućeg otpada u kombinaciji s izraženim klimatskim promjenama.
Makedonija ima formalnu obavezu prema UNFCCC konvenciji (Okvirna konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama). Ta konferencija zahtijeva redovno ažuriranje podataka o emisijama gasova stalčeme bađte, koje između ostalog obuhvataju i emisije metana iz deponija, procjenu ranjivosti i prilagođavanja klimatskim promjenama i analizu mogućnosti ublažavanja. Za sada građani dobijaju samo opšte preporuke, ali ne i tražene odgovore.
Vesna Kolovska Martin Karovski Foto, video i dron: Kire Andonov
Proizvedeno uz podršku MEMO 98 i UNESCO-a u okviru projekta „Digitalni alati i vještačka inteligencija za izvještavanje o klimi i katastrofama“, u saradnji Kanala 77 sa TV Vijesti
Bonus video:
