Kineske kompanije rade na izgradnji novog mosta na rijeci Savi u Beogradu, u Srbiji, ali ključni podaci o ugovorima, postupku izbora izvođača i uslovima projekta nisu javno dostupni, piše danas Radio Slobodna Evropa (RSE).
Most se gradi usred elitnog stambeno-poslovnog projekta "Beograd na vodi", na mjestu gdje je do jula postojao čelični most izgrađen 1942. godine, tokom Drugog svjetskog rata.
Djelovi za novi most prave se u istočnoj kineskoj provinciji Đangsu, u pogonu kineske državne kompanije "China State Construction Engineering".
Odatle je za sada dopremljeno u Srbiju pola čelične konstrukcije mosta, objavio je ministar finansija Srbije Siniša Mali u novembru na Instagramu. Prema njegovim ranijim najavama, most će biti završen do kraja 2026.
Ovo je još jedan projekat u Srbiji na kom su bez tendera angažovane kineske kompanije, a posao je ugovoren na osnovu međudržavnog sporazuma Srbije i Kine.
Iz Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture i grada Beograda nisu odgovorili na pitanja RSE o izgradnji ovog mosta.
Procijenjena vrijednost rušenja starog mosta i izgradnje novog iznosi 94,1 milion eura, objavilo je Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Srbije.
Nemanja Nenadić iz beogradske nevladine organizacije "Transparentnost Srbija" kaže da odsustvo bilo kakvog javnog nadmetanja utiče na cijenu projekta.
"Možemo samo pretpostaviti da je cijena viša (nego što bi bila na tenderu) jer kompanija koja je dobila posao nema motiv da daje bolje uslove kada zna da nema konkurenciju", kaže on.
Izvođač radova na ovom projektu je druga državna kineska kompanija Pauerčajna (PowerChina).
Ona je u Srbiji angažovana na nizu infrastrukturnih projekata, između ostalih, na izgradnji izložbenog prostora za međunarodnu specijalizovanu izložbu EXPO, još jedan projekat za koji se ne raspisuju javne nabavke.
Iz ove kompanije nije odgovoreno RSE zbog čega se most gradi u drugoj kineskoj kompaniji i da li ju je "PowerChina" angažovala.
Ovo je posebno kontroverzno pitanje u Srbiji otkako je u novembru 2024. pala nadstrešnica na Željezničkoj stanici u Novom Sadu i usmrtila 16 ljudi.
Stanica je bila dio projekta modernizacije pruge od Novog Sada do granice sa Mađarskom na kom je, bez tendera, bio angažovan konzorcijum kineskih kompanija China Railway International (CRIC) i China Communications Construction Company (CCCC).
Ove kompanije obuhvaćene su istragom Tužilaštva za organizovani kriminal u Beogradu koje tereti pojedine funkcionere da su ovim kompanijama "pribavili imovinsku korist" u vrijednosti od najmanje 18,7 miliona dolara.
Ova nesreća izazvala je masovne proteste u zemlji zbog zabrinutosti da je do nesreće došlo zbog nemara i korupcije.
Kontroverze oko izgradnje mosta
"Mnogo toga je sporno i sa rušenjem Starog savskog mosta i sa izgradnjom novog mosta."
To je mišljenje Rastka Naumova, advokata i aktiviste udruženja "Beograd ostaje" koje je organizovalo niz akcija i protesta zbog odluke da se Stari savski most sruši, a na njegovom mjestu podigne novi.
Naumov tvrdi da se mnogo informacija o ovom projektu krije. On je, naime, u januaru tražio od Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju grada Beograda, koja radi na pripremi i realizaciji projekta izgradnje mosta, ugovore koji su zaključeni o rušenju starog mosta, kao i ugovore o izgradnji novog.
"Odbili su da dostave ugovore, rekli su da su tajni u cjelosti", kaže on.
Naumov je Radiju Slobodna Evropa dostavio dokumentaciju u kojoj se može vidjeti da Direkcija odbija njegov zahtjev za dostavljanje ugovora sa obrazloženjem da je riječ o "poslovnoj tajni", kao i da je izvođač radova "PowerChina" navela da bi objelodanjivanje tih podataka izložilo tu kompaniju šteti.
"PowerChina" i Direkcija nisu odgovorile na upit RSE o ovom dokumentu.
Dio građana Beograda protivio se rušenju Starog savskog mosta, između ostalog, zbog njegovog istorijskog značaja. Sagrađen je za vrijeme nacističke okupacije Beograda i preživio je pokušaj nacista da ga unište dok su bježali iz Beograda u oktobra 1944.
Naumov kaže da je učestvovao u višemjesečnim protestima protiv rušenja jer smatra da je pristup vlasti rušenju tog mosta sporan, kao i da je riječ o "simbolu grada i njegove istorije".
U dokumentu Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju grada Beograda iz maja navodi se da korišćenje starog mosta "predstavlja niz strukturalnih i bezbjednosnih rizika i ne zadovoljava postojeće i rastuće saobraćajne potrebe grada Beograda", a da će novi most biti većih kapaciteta.
Naumov smatra i da se na netransparentan način u ovom projektu angažuju domaće kompanije.
Iz Ministarstva građevinarstva i Direkcije grada Beograda nisu odgovorili na pitanja RSE o tome koje su kompanije iz Srbije angažovane na projektu i da li su posao dobile na tenderu.
RSE je pretragom pronašla da je beogradska kompanija "Mostogradnja ing" na svom sajtu, kao referencu, navela da je dio projekta izgradnje novog mosta. Most gradi u konzorcijumu sa firmom u čijem je vlasništvu - "Milenijum timom".
Firma "Mostogradnja ing" osnovana je 2020. u Beogradu za poslove izgradnje mostova i tunela, a njen vlasnik "Milenijum tim" poznat je po tome da je angažovana na nizu državnih projekata u Srbiji, između ostalih, na gradnji izložbenog prostora EXPO i Nacionalnog stadiona, stambeno-poslovnog kompleksa "Beograd na vodi", ali i na nizu ekoloških projekata u Srbiji.
Iz "Mostogradnje ing" RSE nije stigao odgovor na koji način je angažovana na projektu izgradnje mosta i da li je posao dobila na javnom nadmetanju.
Međudržavni dogovori
Izgradnja mosta preko Save je samo jedan u nizu velikih projekata u Srbiji koji se realizuju mimo Zakona o javnim nabavkama i procedura kojim se obezbjeđuje konkurencija.
Ministarstvo građevinarstva je na svom sajtu navelo da se ovaj projekat realizuje direktnim ugovaranjem na osnovu međudržavnog sporazuma između Vlade Srbije i Kine.
Sporazum o ekonomskoj i tehničkoj saradnji u oblasti infrastrukture između Srbije i Kine potpisan je 2009. godine sa ciljem unapređenja saradnje, posebno u oblasti infrastrukture.
U ovom sporazumu nije eksplicitno navedeno da se propisi o javnim nabavkama u Srbiji u slučaju angažovanja kineskih kompanija stavljaju van snage, ali Ustav Srbije daje međunarodnim ugovorima veću pravnu važnost.
U Ustavu Srbije se navodi da su međunarodni ugovori dio pravnog sistema države i da unutrašnji zakoni zemlje ne mogu biti u suprotnosti sa međunarodnim ugovorima.
Aktivista Rastko Naumov smatra da se u Srbiji zloupotrebljavaju međunarodni sporazumi "kako bi se izbjegle sve zakonske procedure, suspendovali najvažniji antikorupcijski zakoni".
To se navodi i u ovogodišnjem izvještaju Evropske komisije (EK) za Srbiju, koja je kandidatkinja za članstvo u Evropskoj uniji (EU).
Zakonom o javnim nabakama u Srbiji uređuju se uslovi pod kojima kompanije mogu dobiti posao u okviru državnih projekata i nabavki i njime se obezbjeđuje konkurentnost i transparentnost tih poslova.
Iz EK konstatuju da se međunarodnim sporazumima stavljaju van snage zakoni o javnim nabavkama koji omogućavaju fer konkurenciju.
"Ovo dovodi do rizika od korupcije i neusklađenosti sa evropskim standardima", navodi se u izvještaju.
Nemanja Nenadić, programski direktor organizacije "Transparentnost Srbija" kaže da se međudržavni sporazumi intenzivno koriste tokom posljednje decenije i po "kao prečica za ugovaranje poslova bez nadmetanja".
"Takođe, ako se ugovor zaključuje uvek sa idejom da će firme iz te druge zemlje nešto realizovati u Srbiji i da će Srbija uzeti kredite iz kojih će to da plaća, a nikada se ne dešava obrnuto, onda to nije sporazum strana koje su jednake", kaže Nenadić.
Srbija je 2021. za finansiranje ovog projekta podigla kredit od francuske banke "BNP PARIBAS" u iznosu od skoro 80 miliona eura kojim se finansira 85 odsto projekta, a 15 odsto iz budžeta Srbije.
Iz ove banke nisu odgovorili RSE da li je među uslovima banke za finansiranje projekta bio i taj da se izvođači biraju na tenderu.
Predstavnici vlasti hvale saradnju sa Kinom, a predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je 2021. rekao da krediti iz Kine omogućavaju razvoj infrastrukture u Srbiji.
Srbija je dio kineske državne inicijative "Pojas i put" sa zemljama Centralne i Istočne Evrope za ponovno otvaranje zapadnih trgovinskih kanala.
Okosnicu ekonomske saradnje Srbije i Kine čine infrastrukturni projekti u okviru Inicijative "Pojas i put", za koje se Srbija zadužuje kod Kine.
Gdje je u Srbiji i regionu angažovana 'PowerChina'?
Kompanija "PowerChina" u Srbiji angažovana je i na projektu izgradnje EXPO izložbe za koju je vlast donijela specijalan zakon (lex specialis) i na njega se ne odnosi Zakon o javnim nabavkama.
Ova kompanija je, između ostalog, među partnerima na projektu izgradnje metro sistema u Beogradu, autoputa "Miloš Veliki", kao i obilaznice oko Beograda.
U Bosni i Hercegovini (BiH), podružnice PowerChina (PowerChina Resources) učestvuju na izgradnji vjetroparka Ivovik kod Livna, projektu koji prate žalbe mještana i sporovi oko zemljišta i koncesionih prava.
"Power China Road Bridge Group" je i jedan od partnera na izgradnji mosta Počitelj u BiH.
Bonus video:
