Od bilborda sa porukom „Trampe, Srbine“ do razočaranja.
Sankcije Naftnoj kompaniji Srbije (NIS), tarife na proizvode iz Srbije – najviše u regionu, rampa za automobilske gume iz kineske fabrike Linglong u Srbiji – mjere su američke administracije u nepunih godinu dana mandata predsjednika Donalda Trampa.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić sada priznaje da su, umjesto očekivanih velikih pomaka od Trampove administracije, stigle odluke koje nijesu u interesu Srbije.
Ta ocjena dolazi godinu dana nakon američkih izbora, kada je u Beogradu „slavljena“ Trampova pobjeda uz očekivanje povoljnijeg stava prema Srbiji.
„Pretpostavljam da je (Vučić) želio da ga Tramp prihvati i da na njega gleda kao na ključnu figuru mira u regionu. Mora da je razočaran što se to nije dogodilo“, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa (RSE) Danijel Server, profesor na Univerzitetu Džon Hopkins u SAD.
Stejt department se poziva na ambasadu u Beogradu
Stejt department nije direktno odgovorio na upit RSE za komentar ocjena predsjednika Srbije, već se pozvao na saopštenje američke ambasade u Beogradu.
U tom saopštenju prenijeta je izjava otpravnika poslova Aleksandra Titola sa otvaranja dionice Moravskog koridora u blizini Vrnjačke Banje, u centralnoj Srbiji, 24. decembra.
Titolo je tada rekao da je, pod Vučićevim i Trampovim liderstvom, saradnja između Srbije i SAD sada „jača nego ikada i da danas možemo da vidimo neke od opipljivih plodova našeg snažnog i rastućeg partnerstva“.
Radove na Moravskom koridoru izvodi američko-turski konzorcijum Behtel-Enka, a Titolo je dodao da je 2025. bila „značajna godina jer smo uveli novu eru odnosa između SAD i Srbije“.
„Ove godine smo imali istorijske sastanke na visokom nivou između američkih i srpskih zvaničnika. Pomenuću samo sastanak američkog državnog sekretara i ministra vanjskih poslova Srbije, prvi poslije gotovo dvije decenije. Najavili smo novi Strateški dijalog između naših zemalja“, dodao je.
SAD vode „strateški dijalog“ sa više desetina država svijeta, s ciljem unapređenja bilateralnih odnosa, a od država iz okruženja strateški dijalog sa Vašingtonom vodile su Rumunija i Slovenija, članice Evropske unije, kao i Sjeverna Makedonija – jedina sa Zapadnog Balkana.
Međutim, činjenica je i da Sjedinjene Američke Države nemaju ambasadora u Srbiji gotovo godinu dana.
Iako je Tramp u martu za to mjesto nominovao republikanca Marka Brnovića, početkom oktobra administracija je povukla taj prijedlog, a razlozi nijesu navedeni.
Zašto je Beograd imao velika očekivanja od Trampa?
Kada je Donald Tramp prije godinu dana ponovo ušao u Bijelu kuću, predstavnici vlasti nijesu krili radost.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić tada je objavio da je u telefonskom razgovoru sa izabranim predsjednikom Trampom naglasio da je Srbija bila zemlja u kojoj je imao najveću podršku u cijeloj Evropi.
„Siguran sam da ćemo, uz podršku prijatelja, a pod prijateljima računam kompletno okruženje predsjednika Trampa, moći da napravimo — on Ameriku velikom, a mi Srbiju pristojnom zemljom, koja će moći veoma dobro da sarađuje sa Sjedinjenim Državama“, naveo je Vučić 11. novembra 2024. godine na Instagramu nakon tog razgovora.
Godinu dana kasnije, tokom govora na Ambasadorskoj konferenciji Ministarstva vanjskih poslova Srbije u Beogradu, Vučić je rekao da se pomaci za sada nijesu osjetili.
Nekadašnji ambasador Srbije u Vašingtonu Ivan Vujačić kaže za RSE da danas odnosi Srbije i Sjedinjenih Država nijesu baš najbolji, a to objašnjava i najvišim tarifama u regionu, sankcijama NIS-u i rampom za gume iz Linglonga.
„Ovdje je postojala podrška Trampu i stvoreno je javno mnjenje u kojem su nade polagane u Trampa da će on imati mnogo veće razumijevanje za Srbiju po čitavom nizu pitanja. To se ispostavilo kao netačno“, kaže Vujačić.
Napominje da je pokušana približavanje Trampovoj administraciji preko projekta revitalizacije kompleksa Generalštaba, ocjenjujući da je to urađeno na „loše izabran način“.
„Trampov zet je u jednom trenutku shvatio da ga uvlače u priču koja ima elemente korupcije, krivičnih djela i izvukao se iz toga“, dodao je.
Kompanija „Affinity Partners“ Džareda Kušnera (Jared Kushner), zeta američkog predsjednika, nedavno je saopštila da odustaje od izgradnje luksuznog kompleksa u centru Beograda, na mjestu porušenog Generalštaba u NATO bombardovanju 1999. godine.
Prethodno je tužilaštvo optužilo ministra kulture Srbije Nikolu Selakovića zbog falsifikovanja dokumenata na osnovu kojih je Generalštab izgubio status zaštićenog kulturnog dobra.
Zvaničnici su projekat Generalštab pravdali i tvrdnjama da je to način da se približe odnosi Srbije i Sjedinjenih Američkih Država, optužujući protivnike te ideje da su to pokvarili i otjerali investitore.
Upitan zbog čega su u Beogradu vjerovali da će Tramp zauzeti povoljniji stav prema Srbiji, Server kaže da su se osjećali dobro tretiranim tokom prvog Trampovog mandata.
„I nadali su se da će interesi porodice Tramp u Beogradu prevladati“, kaže Server.
Vučićev susret sa Trampom u prvom mandatu
Aleksandar Vučić sreo se sa Donaldom Trampom tokom njegovog prvog mandata, u septembru 2020. godine u Bijeloj kući, kada je sa tadašnjim premijerom Kosova Avdulahom Hotijem potpisao Sporazum o normalizaciji ekonomskih odnosa između Srbije i Kosova.
Ni do danas nijesu ispunjene sve obaveze iz tog sporazuma, poznatog kao Vašingtonski.
A upravo su za pitanje Kosova zvaničnici u Beogradu očekivali više sluha za interese Srbije od američke administracije, ali do promjene američkog stava nije došlo.
Sjedinjene Američke Države su među prvima priznale kosovsku državnost, dok Srbija i dalje ne priznaje nezavisnost Kosova.
Do novog susreta Vučića sa Trampom nije došlo, iako je Vučić krajem aprila najavljivao da će se tokom majske posjete SAD sastati sa američkim predsjednikom dva puta.
Međutim, Vučić se iznenada vratio s puta, kako je saopšteno, zbog snažnog bola u grudima usljed visokog pritiska.
Kasnije tokom godine, 23. septembra, Vučić se sreo sa američkim državnim sekretarom Markom Rubiom u Njujorku, na marginama zasijedanja Generalne skupštine Ujedinjenih nacija.
Prema Vučićevim riječima, razgovarali su o jačanju političkog dijaloga, unapređenju ekonomske saradnje i zajedničkim bezbjednosnim izazovima, pri čemu je fokus bio na rješavanju pitanja američkih tarifa.
Američka administracija je u aprilu Srbiji odredila najvišu tarifu na strane proizvode od svih zemalja Zapadnog Balkana – 37 odsto.
Neposredno uoči Vučićevog priznanja da iz Vašingtona nema pomaka koje je očekivao, američka Carina i zaštita granica (CBP) izdale su nalog za zadržavanje uvoza automobilskih guma proizvedenih u kineskoj fabrici Linglong u Srbiji, zbog navoda da su proizvedene uz korišćenje prinudnog rada.
Osim toga, usljed američkih sankcija NIS-u zbog ruskog većinskog vlasništva, obustavljen je rad NIS-ove rafinerije za preradu sirove nafte.
Koliki je značaj Srbije za SAD?
Upitan kakva bi mogla biti budućnost srpsko-američkih odnosa, nekadašnji ambasador Ivan Vujačić kaže da SAD ne mare za Srbiju.
„Nijesmo mnogo visoko na njihovom radaru“, navodi.
„Stvari se dešavaju po nekoj inerciji još iz Bajdenove administracije, poput sankcija Rusima, ali činjenica je da je to pritisak na Ruse u sklopu pokušaja da se postigne mir u Ukrajini“, dodaje.
S druge strane, dodaje, postoji animozitet prema Kini.
„Tako da kineski uticaj ovdje sigurno neće biti nešto na šta se posebno dobro gleda, odnosno kineske investicije“, ocijenio je Vujačić.
Srbija je kandidat za članstvo u Evropskoj uniji, ali od decembra 2021. godine nije otvorila nijedno pregovaračko poglavlje.
Uglavnom zbog izbjegavanja da uvede sankcije Rusiji zbog invazije na Ukrajinu, ali i neriješenih odnosa sa Kosovom i stanja demokratije i vladavine prava u zemlji.
Osim toga, Srbija jača saradnju sa Kinom, kako političku i ekonomsku, tako posljednjih godina i vojnu.
Američki profesor Danijel Server kaže da postoji jasno, dvostranačko nezadovoljstvo u Kongresu i Stejt departmentu Srbijom i njenim ponašanjem.
„Srbija je ključna zemlja na Balkanu, ali sve dok se odlučuje da se svrstava uz Rusiju i Kinu, može da očekuje hladan odnos od onih u Sjedinjenim Državama koji prate zbivanja na Balkanu“, naveo je Server.
Upitan da li se značaj Srbije promijenio u odnosu na prethodne administracije, Server ocjenjuje da se „možda promijenila percepcija Vašingtona o dobroj volji Beograda“.
„Vučićeva ‘dvostruka igra’ u vezi sa Ukrajinom i izazivanje problema na Kosovu bacili su dugu sjenku. Njeno uklanjanje zahtijevaće odluke koje Vučić, čini se, nije spreman da donese. Očekujem da će pokušati, vjerovatno Dodikovim metodama: skupi lobisti i netransparentna pogodba“, dodao je.
Sjedinjene Američke Države uklonile su krajem oktobra sa liste sankcija Milorada Dodika, predsjednika Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), članicu Predsjedništva Bosne i Hercegovine Željku Cvijanović, članove Dodikove porodice, njihove firme i bliske saradnike.
Dodik je bio sankcionisan zbog antidejtonskog djelovanja, odnosno podrivanja države BiH, a Stejt department je ukidanje sankcija pojasnio odlukama Skupštine bh. entiteta Republika Srpska, navodeći da bi one trebalo da „poboljšaju stabilnost BiH“.
U međuvremenu je američki predsjednik Donald Tramp potpisao Zakon o autorizaciji nacionalne odbrane, u kojem se pominju i zemlje Zapadnog Balkana, kao i potreba njihove evroatlantske integracije i smanjenja energetske zavisnosti od Rusije.
U tom zakonu takođe je izražena zabrinutost zbog stanja demokratije u Srbiji, ali se propisuje i da Srbija i Kosovo treba da teže postizanju trenutnog napretka u vezi sa primjenom sporazuma o normalizaciji odnosa.
Takođe se navodi da SAD treba da nastave da podržavaju postizanje sveobuhvatnog konačnog sporazuma Kosova i Srbije, koji će biti zasnovan na uzajamnom priznanju.
Bonus video:
