Šta će se desiti sa irskom granicom nakon "Bregzita"? To je jedno od glavnog pitanja u aktuelnim pregovorima.
Jer, Republika Irska pripada Evropskoj uniji, ali Sjeverna Irska kao dIo Velike Britanije – to više neće biti.
U vrijeme Prvog svjetskog rata, irski pokreti za nezavisnost su bili na vrhuncu. Britanski odgovor na tu političku i oružanu borbu su bili zakoni čiji je cilj bio da se irska ostrva decentralizuju ali da im se ne dozvoli da postanu nezavisna. Prvi planovi da se u Dablinu sazove mali parlament za region, propali su zbog otpora sjevernoirskih unionista. Oni su htjeli ostanak u Velikoj Britaniji. Poslije toga su instalirana dva parlamenta i nastale su Sjeverna Irska i Južna Irska koja je bila kratkog vijeka. Poslije trogodišnjeg rata za nezavisnost, vlada u Londonu je priznala poraz. Tako je 1922. godine Južna Irska izašla iz okvira slobodne irske države – nije više bila dio Velike Britanije.
Kada je utvrđivana granica između dva ostrvska dijela, nisu bile u prvom planu geografske datosti, već političko opredjeljenje stanovnika pojedinih regiona, tako da je granica ponekad sjekla pojedine opštine. To je potom ublaženo stvaranjem neke vrste minijaturne preteče Šengenske zone – stanovnicima je 1923. dozvoljeno da prelaze unutarirsku granicu bez pasoša što se tada zvalo Common Travel Area. Jer, ljudi su, da bi iz jednog sela stigli u drugo, često morali više puta da prelaze granicu koja je pola povučena u cik-cak liniji. Osim toga, grofovija Donegal na sjeveru ostrva je sa preostalim dijelom Republike bila povezana uskim koridorom; oni koji su odatle išli u druge djelove Republike, radije su išli poprijeko – preko Sjeverne Irske.
Bilo je teških vremena
Na granici dugoj 499 kilometara postoji ukupno 300 graničnih prelaza raznih veličina. Prelazi su uređeni tako da ljudi često ni ne primjećuju da su prešli granicu. Table sa pozdravom, na kojima se vidi da li se putnik upravo nalazi u Velikoj Britaniji ili u Republici Irskoj, predstavljaju rijetkost. Granica nije uvijek bila tako nevidljiva: kada je 1969. došlo do eskalacije nasilja u sjevernoirskom konfliktu, tamo su britanske jedinice zauzele položaje. Granica je obezbijeđena kako bi se spriječilo ilegalno doturanje oružja u Sjevernoj Irskoj iz tajnih logora u Republici Irskoj.
Britanska armija je zatvorila manje granične prelaze, uništila prilazne puteve i digla mostove u vazduh. Masivno ograničavanje kretanja je revoltiralo mnoge stanovnike regiona i samo podgrijalo tamošnji nacionalizam. U jednoj studiji o predstojećem izlasku Velike Britanije iz Evropske unije, naučnici sa Univerziteta u Belfastu su razgovarali sa stanovnicima graničnog područja o njihovim nekadašnjim iskustvima. "Sjećam se da sam, da bih prešao put koji je pod normalnim okolnostima iznosio četiri milje, tada morao da pređem 22 milje zbog zatvorenih puteva i mostova. Tada je bilo vrlo teško živjeti – britanska armija nas je baš maltretirala".
Nova faza na pomolu
I pored dogovora iz 1923. o slobodnom putovanju, robni saobraćaj je u tom regionu uvijek bio ograničen. U početku su carinske postaje imale zadatak da ograniče protok određenih vrsta robe. Ali, zbog englesko-irskog trgovinskog rata 30-ih godina, uvedene su carine na poljoprivredne proizvode; nešto kasnije, i na ugalj i čelik. Mjere vlada u Londonu i Dablinu su nanijele veliku štetu pograničnim opštinama. Šverc robe i trgovina na crno su uzeli maha.
Trgovinski rat je završen 1936. I pored toga, granične kontrole su ostale. One su nastavljene čak i kada su Republika Irska i Velika Britanija 1973. istovremeno stupile u Evropsku ekonomsku zajednicu koja je bila preteča EU. Kontrole su ukinute tek u januaru 1993. otvaranjem zone zajedničkog Evropskog tržišta. Pošto Velika Britanija napušta Evropsku uniju, ta faza slobodnog putovanja i trgovine bi uskoro mogla da se okonča.
Bonus video:
