Jedva 24 sata nakon što je predsjednik Vladimir Putin naredio punu invaziju na Ukrajinu, ruske snage su stigle do Kijeva. Čak i ako se uzme u obzir izuzetno superiorna vatrena moć Rusije, brzina vojnog napredovanja je zapanjujuća. Međutim, to je istaklo nešto drugo: u kojoj mjeri je ruska vojska kontrolisala cjelokupnu kampanju pritiska Kremlja na Ukrajinu. Za razliku od mnogih ranijih napora Moskve da postigne političke ciljeve na Zapadu - ili da se osveti navodnom neprijatelju - ukrajinsku ofanzivu nije vodila Federalna služba bezbjednosti (FSB), ruska bezbjednosna agencija, koja često privlači najveći dio pažnje Zapada. Nju od samog početka oblikuje staromodna projekcija vojne moći: prvo gomilanjem ogromnih snaga na granici, a zatim, naočigled svijeta, brzom i efikasnom upotrebom tih snaga.
Dajući vojsci tako odlučujuću ulogu, Putin učvršćuje dramatičnu promjenu koja se dogodila u bezbjednosnoj hijerarhiji Kremlja tokom protekle decenije. Dok ranijih godina vojska nije bila uključena u kreiranje ruske politike i bila je podređena bezbjednosnim službama, iz čijih redova potiče i Putin, vojska posljednjih godina dobija novi značaj, ne samo u interakciji Rusije sa susjednim zemljama, nego i u tome kako se oblikuju politike. Istovremeno, vojska je stekla novu podršku javnosti kod kuće. Mnogi Rusi su ranije smatrali da se njome slabo upravlja, da je nedovoljno finansirana i zastarjela. Sada je opremljena novom generacijom tehnologije i podržana vojno-industrijskim kompleksom koji ima sve veći uticaj u ruskom društvu. I sa novim političkim uticajem, ona je postala jedna od najvažnijih institucija u Putinovoj Rusiji.
Tu transformaciju je predvodio jedan od najambicioznijih pripadnika Putinovog užeg kruga - Sergej Šojgu. Iako pivlači relativno malo pažnje na Zapadu, Šojgu je dugogodišnji insajder Kremlja koji je postao ministar odbrane 2012. Štaviše, za razliku od FSB-a, koji je pretrpio niz neuspjeha i neprijatnosti posljednjih godina, Šojguova vojska niže uspjehe još od osvajanja Krima 2014. i intervencije u Siriji godinu kasnije. Svako ko želi da shvati zašto je Putin bio spreman da pošalje ruske trupe, tenkove i avione u izuzetno rizičnu invaziju na Ukrajinu, mora da obrati pažnju na transformaciju ruske vojske pod njegovim moćnim šefom odbrane.
Oružje bez moći
Tokom skoro dva vijeka, ruska vojska je, uprkos značaju koji je imala u ruskom društvu, rijetko učestovala u donošenju političkih odluka. Za vrijeme sovjetske vladavine, ulicama u nekim djelovima Moskve i drugih velikih gradova dominirali su muškarci u zelenim unifromama. Vojna služba u Rusiji tradicionalno je pružala određeni stepen društvenog prestiža. U kasnijim decenijama sovjetske ere, Kremlj je promovisao mitologiju o oružanim snagama nastalu iz herojske pobjede Rusije nad Trećim rajhom u Drugom svjetskom ratu. Ipak, tokom većeg dijela 19. i 20. vijeka, vojska nikada nije imala veću ulogu u vladi. Posljednji put kada je ruska vojska igrala samostalnu ulogu u politici vjerovatno je bio 1825. godine, tokom neuspjelog ustanka dekabrista protiv cara u kojem je nekoliko elitnih pukova pokušalo da pokrene revoluciju. Tokom sovjetske ere, vlada je pazila da vojska ne dobije preveliku moć, a KGB ju je držao pod budnim okom.
Kada je prvi put došao na vlast, Putin, bivši oficir KGB-a, držao se sovjetske tradicije i promovisao službe bezbjednosti iznad vojske. Njegov prvi rat, onaj koji je počeo u Čečeniji 1999. godine, vodio je FSB, nasljednik KGB-a. Taj rat je predstavljen kao kontrateroristička operacija i vojska je bila podređena toj službi bezbjednosti. Putin je u međuvremenu nastavio da se oslanja na FSB za držanje svoje elite pod kontrolom i gušenje suprotstavljenih glasova, i u zemlji i van nje.
Vojska, sa druge strane, nije uživala veliki prestiž. Tokom tih prvih godina Putinove vladavine, Rusi se dobro sjećaju neuspjeha u Avganistanu, kao i dva haotična krvava rata u Čečeniji u kojima se vojska borila zastarjelom vojnom opremom iz sovjetske ere. Mlađa generacija se trudila da izbjegne regrutovanje. Kao rezultat toga, mnogi zapadni analitičari nisu puno proučavali rusku vojsku. Pretpostavljalo se da je za razumijevanje Putina bilo dovoljno da se pronikne u unutrašnje funkcionisanje službe bezbjednosti. Međutim, Šojgu je 2012. imenovan za ministra odbrane i vojska je polako počela da se mijenja.
Za razliku od FSB-a, koji je pretrpio niz neuspjeha i neprijatnosti posljednjih godina, Šojguova vojska niže uspjehe još od osvajanja Krima 2014. i intervencije u Siriji godinu kasnije
Veteran ruske političke elite, Šojgu ima izuzetno trajnu karijeru u najvišim ešalonima u Moskvi. Pošto je u prijestonicu stigao iz Tuve, oblasti na granici sa Mongolijom, uoči raspada Sovjetskog Saveza, brzo se istakao početkom 1990-ih kao stručnjak za sve probleme, i postao ministar za vanredne situacije, što je pozicija koju je sam izmislio.
Tokom devedestih i naredne decenije, njegovao je imidž hrabrog i energičnog zvaničnika koji je redovno posjećivao mjesta pogođena prirodnim katastrofama i terorističkim napadima, sa elitnim profesionalnim spasilačkim timom. Čak je i sam predvodio neke operacije spasavanja. U to vrijeme je bilo veoma neuobičajeno da pripadnik postsovjetske elite nosi vojnu uniformu i razgovara sa žrtvama poplave u Sibiru ili bombardovanja u Moskvi, kao što je Šojgu radio. Njegov tim za brzo reagovanje, na čelu sa vazdušnom jedinicom profesionalnih spasilaca koji su uvijek bili spremni da uskoče u avion i pođu bilo gdje u svijetu gdje bi mogli biti potrebni, donio mu je popularnost i u ruskom rukovodstvu i među običnim Rusima.
Uniforme umjesto odijela
Šojguova dostignuća i veliki publicitet činili su ga prirodnim saveznikom Putina, koji je brzo uvidio da je on koristan za Kremlj i mimo njegovih vanrednih misija. Putin je 1999. izabrao Šojgua za jednog od lidera svoje partije Jedinstvena Rusija, dajući mu priliku da obiđe zemlju i izgradi političku bazu. Međutim, veće izneđenje je bila Putinova odluka 2012. da postavi Šojgua za ministra odbrane. Inženjer po obrazovanju, Šojgu nikada nije služio u vojsci i nije imao reputaciju među vojnom hijerarhijom. Niti se njegov nabusiti stil rukovođenja dopadao staroj gardi.
Prema izvorima u vojsci, ubrzo pošto je postao ministar odbrane, Šojgu je obilazio sjedište generalštaba u Moskvi kada je spazio jednog pukovnika u sivom odijelu. Prema staroj tradiciji, oficiri generalštaba su nosili odijela, a ne uniforme, ali je ta praksa iritirala Šojgua, koji je mislio da bi oficiri trebalo da se obuku za borbu, a ne za kancelariju. Prišao je pukovniku i rekao mu da se sljedeće nedjelje javi na dužnost u puk u Sibiru. Pukovnika su spasile dobre veze, ali su svi shvatili poruku: Šojgu je ozbiljno mislio da bi unifiorme trebalo da zamijene odijela. Ni tu se nije zaustavio. On je 2017. promijenio vojnu uniformu vojske da bi ličila na sovjetsku iz 1945, u vojsci poznatu kao uniforma pobjednika. Novi dizajn je postao njegov izbor kada je vršio smotru parada na Crvenom trgu. U njoj takođe, ne slučajno, liči na Georgija Žukova, Staljinovog slavljenog maršala tokom Drugog svjetskog rata.
Daleko važniji je, međutim, Šojguov pristup vojnoj strategiji i borbenoj gotovosti. On je prihvatio visokotehnološke inovacije, formirajući sajber komandu i spajajući vazduhoplovstvo i svemirske snage u nove ruske Vazdušno-kosmičke snage. Takođe je povećao plate oficirima. Istovremeno, on je skoro onemogućio ruskoj omladini da izbjegne služenje vojske. Ipak, dva rana vojna uspjeha su više od svega zapečatila Šojguovu reputaciju u Kremlju i pomogla da vojska dobije novi status u vladi.
Šojguov prvi vojni uspjeh bio je prije svega u Ukrajini. Kada je 2014. u Kijevu izbila Euromajdan revolucija protiv proruskog predsjednika Viktora Janukoviča, Putin je smatrao da će bezbjednosne službe najbolje riješiti taj problem. Po uobičajenoj praksi, Putin je poslao FSB u Kijev, gdje je trebalo da lokalnim snagama pomogne u gušenju pobune. Međutim, FSB nije uspio da zaustavi demonstrante ili spriječi Janukoviča da pobjegne iz prijestonice. Putin se zato okrenuo vojsci, i pod Šojguovom komandom, Krim je brzo i efikasno pripojen. Šojgu je pokazao da vojska može uspjeti tamo gdje je FSB omanuo.
Rast podrške građana i približavanje oligarha
Ubrzo nakon toga, Šojgu je dobio još jednu priliku da pokaže snagu vojske - ovoga puta u puno udaljenijem sukobu. U početnoj fazi građanskog rata u Siriji, činilo se da ruski saveznik, sirijski diktator Bašar al Asad, brzo gubi kontrolu i Putinove diplomate nisu imale puno uspjeha u spasavanju režima. Vojska je ponovo pritekla u pomoć i izvela odlučujuću intervenciju u septembru 2015. Uz relativno malu štetu za same ruske trupe, vojska je ubrzo preokrenula tok rata i vratila Asada na put opstanka i na kraju pobjede. Izgledalo je gotovo kao da je upala Šojguova stara spasilačka jedinica za brzo reagovanje, mada je sada rješavala Putinove političke poene umjesto da pomaže ljudima na terenu.
Sirijska intervencija je bila toliko popularna da je ruska vojska 2019. organizovala ogromnu putujuću izložbu naoružanja zaplijenjenog u Siriji. Vozom je transportovana na 60 različitih lokacija od Moskve do Vladivostoka, uključujući Krim. Na mnogim stanicama su je dočekale ushićene mase. Nakon uspjeha na Krimu i u Siriji, porasla je podrška građana vojsci.
Šojgu je u međuvremenu počeo da dobija veći vojni budžet i rasla je njegova reputacija u Kremlju. Uspjesi na Krimu i u Siriji su zapravo imali još jednu značajnu posljedicu: približili su oligarhe vojsci i pomogli da se pokrene novi ruski vojno-industrijski kompleks. Paradoks je da je to izazvano sankcijama koje je Zapad uveo ruskoj eliti nakon aneksije Krima. Zbog tih kazni, mnogi oligarsi su gubili novac i ugovore na Zapadu. Da bi im to nadoknadila, ruska država je požurila da im pomogne dodjeljujući njihovim kompanijama ogromne vojne ugovore. Na primjer, prije uvođenja sankcija, njemačka kopanija Simens je isporučivala motore ruskoj mornarici, dok danas taj posao pripada ruskoj rudarsko-metalurškoj firmi Ural. Ojačana ovom kombinacijom rastuće podrške naroda i moćnih veza među ruskom elitom, vojska je do 2017. godine postala jedna od najmoćnijih institucija u Rusiji.
Bezglavo na Kijev
Tokom prošle godine, kada je Putin počeo da planira kampanju u Ukrajini, bilo je jasno da više neće od FSB-a tražiti da predvodi. Umjesto toga, Šojgu i obnovljena vojska će imati glavnu riječ. Na sjednici ruskog Savjeta bezbjednosti uoči invazije, djelovalo je da je vojska puno bliža Putinu nego njegovi bezbjednosni zvaničnici. Kada je Putin objavio odluku da prizna samoproglašene republike Donjeck i Lugansk, šef spoljne obavještajne službe je zamuckivao, a direktor FSB i ministar spoljnih poslova su se ponašali kao da su automati koji slijede komande. Za razliku od njih, Šojgu, koji je tokom većeg dijela protekle decenije pretvarao vojsku u moćnu političku snagu, zvučao je samouvjereno i spremno da povede Rusiju bezglavo u bitku.
U nedjeljama koje su prethodile ruskoj invaziji, mnogi analitičari su sumnjali da će Putin zaista izabrati da pokrene rat tako velikih razmjera. Ali militarizacija ruskog društva i preuređenje vojske pod Šojguom doveli su Putina u ogromno iskušenje, koje nije moglo da se uspori strahovima obavještajnih službi ili diplomatskim faktorima. A sada dok napad bjesni, pune posljedice nove vojne strategije Kremlja postaju jasne. Ne samo da kampanju oblikuje vojska koja je otvoreno prihvatila rat - što veći, to bolje. Nju takođe vodi Šojgu, čovjek koji je do sada doživljavao samo uspjehe i kome nedostaje odgovarajuća vojna obuka da shvati da pobjeda na bojnom polju, ma koliko bila impresivna, ponekad može dovesti do još većeg političkog poraza.
Autori su istraživački novinari i urednici sajta agentura.ru, koji prati aktivnosti ruskih tajnih službi
Članak je preuzet iz “Forin afersa”
Prevela i priredila: Angelina Šofranac
Bonus video:
