Dok Rusija nastavlja da gađa Ukrajinu raketama i drugim smrtonosnim oružjem, zapadne države su odgovorile i uvođenjem sankcija ruskoj vojnoj industriji. U posljednjoj rundi u utorak, SAD su uvele nove sankcije nekim proizvođačima oružja i izvršnim direktorima u središtu, kako su navele, “ratne mašinerije” ruskog predsjednika Vladimira Putina.
Međutim, istraživanje kompanija, rukovodilaca i investitora koji podržavaju ruski vojni sektor, koje je sprovela agencija Rojters, pokazuje da značajan broj igrača još nije platio cijenu: Tridesetak čelnika ruskih kompanija za proizvodnju oružja i najmanje 14 vojnih kompanija nijesu pod sankcijama Sjedinjenih Američkih Država (SAD), Evropske unije (EU) ili Ujedinjenog Kraljevstva (UK).
Pored toga, ovi NATO saveznici nedosljedno primjenjuju sankcije ruskim proizvođačima oružja i tajkunima, pri čemu neke vlade nameću kazne, a druge ne, pokazalo je Rojtersovo istraživanje.
Među tajkunima koji nisu sankcionisani je Alan Lušnjikov, najveći akcionar koncerna Kalašnjikov, proizvođača poznate jurišne puške AK-47. Lušnjikov posjeduje 75 odsto udjela u firmi, prema najnovijim podacima u koje je Rojters imao uvid.
SAD su 2014, kada je Rusija napala i pripojila Krim, uvele sankcije samoj kompaniji. EU i UK su ove godine uvele sankcije koncernu Kalašnjikov.
Ova kompanija čini 95 odsto ruske proizvodnje mitraljeza, snajperskih pušaka, pištolja i drugog ručnog vatrenog oružja i 98 odsto ručnih mitraljeza, navodi se na njenom sajtu i u najnovijem godišnjem izvještaju. Ona proizvodi i jurišnu pušku AK-12, unaprijeđenu verziju AK-47, od kojih su neke ukrajinski vojnici zaplijenili od ruskih snaga. Koncern Kalašnjikov takođe pravi rakete koje se mogu ispaljivati iz aviona ili sa kopna.
Lušnjikov, bivši zamjenik ruskog ministra saobraćaja, svojevremeno je radio za tajkuna Genadija Timčenka, dugogodišnjeg Putinovog prijatelja. SAD su uvele sankcije Timčenku 2014. imenujući ga kao člana “užeg kruga” Kremlja.
Ista je situacija sa moskovskim proizvođačem oružja Almaz-Antej, koji je specijalizovan za rakete i protivvazdušne sisteme. Ova kompanija je pod sankcijama SAD, EU i UK, ali izvršni direktor Jan Novikov nije kažnjen.
Almaz-Antej proizvodi rakete “kalibar” kojima Ministarstvo odbrane Rusije pripisuje uništavanje ukrajinskih vojnih objekata. Ministarstvo je prošlog mjeseca saopštilo da su ruske snage ispalile projektile dugog dometa “kalibar” na ukrajinsko komandno mjesto blizu sela Široka Dača na istoku Ukrajine i ubile više od 50 generala i oficira ukrajinske vojske.
Na pitanja agencije Rojters o sankcijama Zapada protiv Rusije, iz Kremlja je saopšteno da je “dosljednost i logika uvođenja sankcija, kao i zakonitost uvođenja takvih restrikcija, pitanje koje treba direktno postaviti zemljama koje su ih uvele”.
Predsjednik Ukrajine Volodimir Zelenski poručuje da sadašnje sankcije Zapada protiv Rusije “nisu dovoljne” jer ruske trupe napreduju u ofanzivi na istočne ukrajinske oblasti Lugansk i Donjeck.
Ukrajinska vojska je nadjačana ruskom artiljerijom u mjestima kao što je industrijski grad Sjeverodonjeck, koji je nedavno predala ruskim snagama nakon višenedjeljnih intenzivnih borbi.
U ruskoj invaziji poginule su hiljade ukrajinskih vojnika i civila, ali tačan broj nije poznat. Kancelarija Ujedinjenih nacija za ljudska prava saopštila je u ponedjeljak da je 4.731 civil ubijen u Ukrajini od početka invazije 24. februara, uključujući više od 300 djece, dok je povrijeđeno 5.900 civila. Ta agencija je saopštila da je većina žrtava nastala zbog upotrebe “eksplozivnog oružja sa širokim udarnim dejstvom, uključujući granatiranje teškom artiljerijom i višecjevnim raketnim sistemima, i u raketnim i vazdušnim udarima”, i da je stvarni broj mrtvih i ranjenih vjerovatno daleko veći.
Zapad je uveo sankcije velikom dijelu ruske ekonomije kako bi kaznio Moskvu, ali to za sada, kako ističe Rojters, nije obuzdalo rusku ofanzivu. Kao i zabrane drugim ruskim firmama, sankcije kompanijama koje se bave oružjem imaju za cilj da ih spriječe da prodaju stranim kupcima. Ove kazne ograničavaju njihov pristup uvezenim komponentama i generalno čine da je proizvodnja oružja skuplja i dugotrajnija. Uvođenje sankcija ljudima koji stoje iza tih firmi ide korak dalje kako bi efekat bio ličan. To omogućava zapadnim državama da zaplijene vile, jahte i druga ofšor bogatstva onih koji snabdijevaju rusku vojsku, i ograničava gdje mogu da putuju u inostranstvo, podsjeća se u Rojtersovom specijalnom izvještaju.
“Pokazujete da to što ste saradnik režima ima cijenu”, kaže Maks Bergman, bivši zvaničnik Stejt departmenta tokom Obamine administracije koji je radio na transferima američkog oružja i zaštiti američke vojne tehnologije. “Oni to osjećaju veoma lično. Stvarate nezadovoljnu klasu ljudi koja je vezana za Kremlj”, rekao je Bergman, sada direktor evropskog programa u Centru za strateške i međunarodne studije u Vašingtonu.
Proizvođači municije netaknuti
Među ostalim kompanijama u ruskoj vojnoj industriji za koje je Rojters utvrdio da nisu pod sankcijama SAD, EU ili EU, je fabrika Degtjarjov, objekat 265 kilometara sjeveroistočno od Moskve koji proizvodi mitraljeze, protivtenkovsko i protivvazdušno oružje koje se prodaje ruskoj vojsci. Njeno naoružanje obuhvata mitraljeze kalašnjikov PKM i PKTM, kao i puške i mitraljeze “kord”, od kojih su neki postavljeni na oklopna vozila.
Nije kažnjena ni specijalizovana fabrika municije Klimovsk, južno od Moskve, gdje se proizvode “svjetski poznati” meci za pištolje i automate kalašnjikov, kako piše na njenom sajtu. Na spisku sankcija nije ni fabrika municije Novosibirsk.
Rojters je prošlog mjeseca tražio komentare od zvaničnika za sankcije u UK, EU i SAD u vezi sa otkrićima agencije da nisu kaznili niz ruskih vojnih firmi i tajkuna koji podstiču Putinovu ofanzivu.
Kancelarija UK za spoljne poslove, Komonvelt i razvoj, koja uvodi sankcije u ime Britanije, saopštila je da ne može da komentariše buduće sankcije. Dodaje se da su London i njegovi saveznici uveli “najveće i najoštrije ekonomske sankcije sa kojima se Rusija ikada suočila, kako bi pomogli da se onesposobi Putinova ratna mašinerija”. Evropska komisija i Ministarstvo finansija SAD, zaduženi za sankcije Brisela i Vašingtona, odbili su da komentarišu pojedinosti Rojtersovih otkrića. Iz Ministarstva finansija SAD je saopšteno da su sankcije “otežale Rusiji da dobije ono što joj je potrebno za nabavku i proizvodnju oružja”.
To ministarstvo je u utorak objavilo novu rundu sankcija koje obuhvataju osam kompanija za proizvodnju oružja i dva rukovodioca na spsiku koji je ranije dostavio Rojters.
Izvršni direktor koji je obuhvaćen novom rundom sankcija, Vladimir Artjakov, decenijama je igrao ključnu ulogu u ruskoj vojnoj industriji i on je drugi čovjek u Rosteku, vojno-industrijskom gigantu sa stotinama podružnica koje zapošljavaju više od pola miliona ljudi, prema veb stranici firme i godišnjim izvještajima. Artjakov je takođe čelnik najmanje pet ruskih kompanija za proizvodnju oružja, među kojima je i Ruski helikopteri, koja pravi nekoliko linija vojnih helikoptera, uključujući “aligator Ka-52”, od kojih su neki oboreni u Ukrajini. Njega nisu kaznili EU i UK.
Rostek je pod američkim sankcijama od 2014. U utorak se ponovo našao na meti SAD, koje su uvele sankcije sa više od 40 Rostekovih podružnica. Među kažnjenima je koncern Avtomatika, kompanija povezana sa sajber ratovanjem. Nalazi se na listi ruskih vojnih firmi koju je Rojters prošlog mjeseca podnio Ministarstvu finansija tražeći objašnjenje zašto te kompanije nisu sankcionisane.
Na Rojtersovoj listi kompanija koje je Ministarstvo finansija sankcionisalo ove nedjelje je PJSC Tupoljev, proizvođač borbenih aviona kao što je bombarder Tu-22M3. Ukrajinska vojska je saopštila da su ti bombarderi odgovorni za raketni napad na prepun tržni centar u centralnom ukrajinskom gradu Kremenčuk u ponedjeljak, u kojem je poginulo najmanje 18 ljudi, a ranjeno oko 60.
PJSC Tupoljev i još jedna firma na Rojtersovoj listi, JSC VNII Signal, nisu na listi sankcija EU ili UK. JSC VNII Signal je proizvođač mehaničkih i navigacionih sistema koji pokreću ruske tenkove i neke od najnaprednijih raketnih sistema te države.
Čelnici kompanija prošli nekažnjeno
U međuvremenu, rukovodioci brojnih ruskih kompanija za proizvodnju oružja uglavnom su izbjegli sankcije zapadnih vlasti.
Skoro tri mjeseca nakon što je balistička raketa “točka-U” pogodila željezničku stanicu u istočnom ukrajinskom gradu Kramatorsk 8. aprila, rukovodioci povezani sa kompanijom koja proizvodi te rakete još nisu platili cijenu. U napadu je poginulo više od 50 ljudi, uključujući djecu, a više od 100 povrijeđeno.
Kompanija KBM je primarni proizvođač raketa “točka-U”, prema bazi podataka američke vojske o vojnoj opremi širom svijeta. Ni Vašington, ni Brisel ni London nisu sankcionisali Sergeja Pitikova, izvršnog direktora KBM-a.
Ova tri zapadna saveznika su takođe poštedjela Aleksandra Denisova, generalnog direktora firme Sistemi visoke preciznosti, matične kompanije KBM. Denisovljeva firma nadgleda proizvodnju širokog spektra projektila, artiljerije, bacača granata i mitraljeza koje koriste ruske trupe.
Rojters piše da su SAD i EU uvele sankcije toj kompaniji, a da UK nije. SAD su kaznile KBM, ali to nisu učinili EU i UK. Dodaje da Evropa i SAD nisu koordinisale sankcije čak ni proizvođačima zabranjenog oružja.
Od početka ruske invazije, zapadne vlade i grupe za ljudska prava kritikuju njenu upotrebu kasetne municije - malih bombi koje prilikom ispaljivanja raspršuju i eksplodiraju iznad oblasti veličine stambenog bloka. Međunarodni ugovor iz 2008. zabranjuje njihovu upotrebu ili proizvodnju pod bilo kojim okolnostima zbog razornih posljedica po civile.
Rusija je 24. marta upotrijebila raketni sistem “Uragan”za ispaljivanje kasetnih bombi u Harkovu, ubivši osam civila i ranivši 15, prema tvrdnjama kancelarije UN za ljudska prava i ukrajinskih zvaničnika.
“Uragan” proizvodi ruska firma Splav čiji se sistemi prodaju u inostranstvu, uključujući Indiju. Tu kompaniju su sankcionisale SAD, ali ne i UK ili EU. Njen izvršni direktor Aleksandar Smirnov je u potpunosti izbjegao sankcije.
Evropska komisija je 10. juna saopštila da se ulaže napor da se liste sankcija usklade među saveznicima “koliko je to pravno moguće” kako bi se postigao “maksimalni kumulativni efekat sankcija sa svim našim istomišljenicima”. U slučajevima kada nisu usklađene, ljudi i kompanije koje trenutno nisu na listi sankcija EU mogu se dodati kasnije ako bude dovoljno dokaza, navedeno je u saopštenju koje je prenio Rojters.
Veze sa Zapadom
Jedna od ruskih kompanija najvišeg profila koja je izbjegla sankcije Zapada je VSMPO-Avisma, najveći svjetski dobavljač titanijuma, i 25 odsto je u vlasništvu Rosteka. Snabdijeva rusku odbrambenu industriju, ali među njenim klijentima su i velike zapadne vazduhoplovne kompanije.
Sa sjedištem u gradu Verhnjaja Salda, u centralnoj Rusiiji, VSMPO-Avisma ima podružnice sa objektima u SAD, Švajcarskoj i UK, kao i osoblje za prodaju i distribuciju u SAD, Evropi i Aziji, prema njenoj veb stranici i godišnjim izvještajima. Rojters piše da je to nesumnjivo faktor koji je omogućio kompaniji da izbjegne kaznu.
Potpredsednik VSMPO-Avisme i većinski akcionar, ruski milijarder Mihail Šelkov, koga je “Forbs” ove godine rangirao kao 59. najbogatiju osobu u Rusiji, takođe nije kažnjen.
Prema podacima koje navodi britanska agencija, VSMPO-Avisma ima dugoročne ugovore za isporuku titanijuma za United Aircraft Corp, podružnicu Rosteka koja nadgleda proizvodnju ruskih borbenih aviona poput Su-34 koji su oboreni u Ukrajini. SAD, EU i UK su uveli sankcije United Aircraftu.
VSMPO-Avisma takođe prodaje evropskom Erbasu i snabdijevala je američki gigant Boing sve do marta, kada je kompanija sa sjedištem u Virdžiniji saopštila da je prestala da kupuje titanijum iz Rusije. Boing je na Rojtersov upit odgovorio da od 2014. radi na diversifikaciji izvora titanijuma širom svijeta i da trenutno ima dovoljno zaliha za proizvodnju aviona.
Erbas nije odgovorio na konkretna pitanja o odnosu sa VSMPO-Avism, ali je saopštio da bi potencijalne sankcije ruskom titanijumu nanijele veliku štetu čitavoj evropskoj vazduhoplovnoj industriji, a da bi pričinile malo štete Rusiji, jer je ta prodaja samo mali dio ukupnog izvoza te zemlje.
Prema posljednjem godišnjem izvještaju kompanije, inostrana prodaja 2020. činila je oko dvije trećine prihoda VSMPO-Avisme od 1,25 milijardi dolara, navodi Rojters.
To zapadne zvaničnike dovodi u tešku poziciju, kaže Ričard Konoli, direktor Eastern Advisory Group, britanske konsultantske firme koja savjetuje vlade i preduzeća o ruskoj ekonomiji i njenoj vojnoj industriji. Uvođenje sankcija VSMPO-Avismi bi smanjilo njen unosni izvoz, ali bi takođe primoralo glavne igrače u globalnoj avijaciji da promijene dobavljača ili sami rizikuju sankcije. “To je klasični problem sankcija: ako želite da nanesete štetu nekome, naškodićete sebi”, rekao je Konoli.
Bonus video:
