Ekonomija u eurozoni stagnira, uglavnom zbog slabosti Njemačke. Ali, jug se probudio. Dobre vijesti stižu iz Portugala, Španije i Grčke. Zašto je to tako?
Prije samo nekoliko godina, Portugal, Italiju, Španiju i pre svega Grčku, sjeverni Evropljani često su nazivali „problematičnom djecom" Evropske unije i eurozone. Međutim, španski premijer Pedro Sančez nedavno je na Svjetskom ekonomskom forumu u Davosu izrazio uvjerenje da to više nije slučaj: „Mi na jugu takođe možemo da doprinesemo rješenjima zajedničkih problema."
On je govorio o mogućnosti veće proizvodnje i izvoza čiste energije (u Španiji je to uglavnom solarna energija) u energetskoj krizi nakon ruske invazije na Ukrajinu. Na taj način, prema Sančezu, Španija bi trebalo da postane „najbolja ekonomija na svijetu".
Njemačka sve više zaostaje
Iz panevropske perspektive, međutim, situacija ne izgleda nimalo ružičasto: privreda u eurozoni stagnira. Zajednički bruto domaći proizvod u poslednjem kvartalu 2024. ostao je na nivou prethodnog, odnosno jesenjeg, saopštio je krajem januara statistički zavod EU, Evrostat. U ljetnjem tromjesečju rast je u zemljama evrozone bio 0,4 odsto.
Mnogi stručnjaci se slažu: glavni razlog za to je već duže vrijeme slabost Njemačke kao najveće evropske ekonomije. U Njemačkoj je BDP u četvrtom kvartalu, ali i tokom čitave 2024. godine, smanjen za 0,2 odsto. „Njemačka sve više zaostaje", kaže Aleksandar Kruger, glavni ekonomista banke Hauk Aufhojzer Lampe Privatbank.
Nema dovoljno para za kompletan voz
Najveća privreda eurozone slabi, a nekadašnja „problematična djeca" s juga Evrope sada se pitaju da li bi u budućnosti oni mogli da preuzmu ulogu lokomotive, kada je u pitanju privredni rast? Ekonomista Gabrijel Felbermajr to ne vidi na taj način. On je direktor Austrijskog instituta za ekonomska istraživanja (WIFO) i za DW kaže: „Ne, oni to ne mogu, jednostavno su ekonomski suviše mali za to."
Njemačka i Francuska, prema Felbermajru, „već čine više od 50 odsto BDP-a eurozone. Tom industrijski jakom sjevernom bloku moraju se pridodati i zemlje poput Austrije, Slovenije, Slovačke i Holandije." I nisu samo one pogođene: „I zemlje EU koje nisu u eurozoni, posebno Češka, a donekle i Poljska, takođe pate od slabosti industrijskog jezgra Unije."
Visoke cijene energije
Šta je to što „južnjake" čini tako jakim, a inače jaki ostatak Evrope tako istrošenim i starim? Za ekonomistu Hansa-Vernera Zina, bivšeg šefa minhenskog Ifo-instituta, odgovore treba tražiti u spoljno-političkim razlozima, ali i u unutrašnjopolitičkom pozicioniranju: „Njemačka je poslednjih godina u velikoj mjeri patila zbog krize s energentima, koja je izazvana kombinacijom rata (u Ukrajini) i nestašice energije, što je pak sama izazvala."
On posebno žali zbog namjera da se s fosilnih goriva što brže pređe na zelene izvore energije. Tako su „EU i Nemačka izgubile osećaj za mjeru. Rezultat tih intervencija doveo je do toga da naša zemlja sada ima najviše cijene struje u svijetu."
Zin za DW ocijenjuje da zbog toga „posebno pati hemijska industrija". Vodeća njemačka automobilska industrija takođe je pod velikim pritiskom: „Pravila o potrošnji goriva i emisijama CO2, koja je postavila EU, lišila su automobilsku industriju njene konkurentnosti."
Prednosti lokacija na jugu
Slično mišljenje dijeli i Gabrijel Felbermajr. U zemljama juga Evrope turizam i poljoprivreda igraju veću ulogu, dok je „značajno manji udio onaj koji se odnosi na industrijsku proizvodnju. Više cijene energije širom Evrope, trgovinski ratovi, izazovi dekarbonizacije – sve to jednostavno manje utiče na jug, nego na sjever."
Osim toga, imaju i prednost „za koju su same zaslužne": od 2010. godine zemlje juga Evrope imaju niže stope inflacije od sjevernih. „To je doprinijelo njihovoj konkurentnosti. Reformski napori nakon dužničke krize u evrozoni urodili su plodom. To se može reći kako za Grčku, tako i za Španiju i Portugal."
A onda još Tramp
Svjetla na kraju ekonomskog tunela nema na vidiku. Glavni ekonomista Komercbanke Jerg Kremer kaže: „Duboka strukturna kriza u industriji i Trampove prijetnje Evropi carinama, sve vuku nadolje. To posebno teško pogađa izvozno orijentisanu Njemačku."
„Za sada nema znakova oporavka", potvrđuje Sebastijan Dalijen, direktor Instituta za makroekonomiju i istraživanje poslovnog ciklusa (IMK). On navodi različite razloge za pad njemačke privrede, među kojima su „agresivna industrijska politika Kine, koja vrši pritisak na izvoz, kao i kamatne stope Evropske centralne banke, koje su i dalje relativno visoke s obzirom na trenutnu ekonomsku situaciju i koje usporavaju investicije".
Ostaje nada da je uvid u realno stanje prvi korak ka poboljšanju. Čini se da je njemački ministar privrede Robert Habek (Zeleni) došao do te spoznaje. On je na nedavno završenom Svjetskom ekonomskom forumu u Davosu rekao: „Mi smo u izvjesnom smislu previdjeli da ovo nije kratkoročna, već strukturna kriza." Zato se mora, kako kaže „ponovo osmisliti zajednički poslovni model".
Ono što je sada potrebno
Evropska komisija ipak u 2025. očekuje blagi ekonomski oporavak u eurozoni i rast od 1,3 odsto. Evropska centralna banka, za koju stručnjaci vjeruju da je blizu smanjenja kamatnih stopa, vjerovatno će preduzeti dalje korake snižavanja tokom godine.
Gabrijel Felbermajr ne smatra da je trenutni odnos snaga između sjevernih i južnih zemalja neuobičajen: „Ponekad prednjači industrijski jak sever, pa onda opet južne zemlje koje imaju jake uslužne djelatnosti. Ništa drugačije nije ni u drugim velikim ekonomijama, kao što su SAD."
Ključno je da „sjever gura napred neophodne reforme za veću konkurentnost, ali i da jug ne posustaje. Takođe je važno da se unutrašnje tržište, koje je i sredstvo za balansiranje pojedinačnih regiona, ponovo ojača", zaključuje Felbermajr.
Bonus video:
