Lideri članica NATO-a okupili su se na godišnjem samitu s ciljem da izađu u susret zahtjevima američkog predsjednika Donalda Trampa oko izdvajanja za odbranu, kako ne bi doveo u pitanje opstanak saveza.
U toj namjeri su uspjeli. Tramp je proglasio pobjedu nakon što su se članice Alijanse saglasile da do 2035. godine izdvajaju pet odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP) za odbranu, dok su ostali saveznici odahnuli kada je američki predsjednik još jednom potvrdio posvećenost SAD NATO-u, barem za sada.
Generalni sekretar NATO-a Mark Rute se trudio da samit bude kratak i jednostavan, kako bi smanjio rizik od bilo kakvih sukoba sa nepredvidivim američkim predsjednikom. Zato su u velikoj mjeri izbjegnute teške teme od ključnog značaja za NATO, poput rata u Ukrajini, strategije za Rusiju i vjerovatnog povlačenja američkih trupa iz Evrope.
Šef NATO-a nije ni pokušavao da bude suptilan u nastojanju da zadrži Trampovu podršku. Rute je u poruci, koju je Tramp podijelio dok je letio za Hag, zasuo komplimentima predsjednika SAD.
Neposredno pred samit, kao još jedan znak prisnosti s Trampom, Rute je na komentare američkog predsjednika u kojima je kritikovao Iran i Izrael rekao da “tata ponekad mora da bude grub”.
S obzirom na Trampove prijetnje tokom prvog mandata da će napustiti NATO i da neće štititi saveznike koji ne izdvajaju dovoljno za odbranu, ulozi za Alijansu su visoki.
Agencija Rojters navodi da većina članica NATO-a vidi Rusiju kao sve direktniju prijetnju svojoj bezbjednosti nakon invazije na Ukrajinu 2022. godine i da su svjesne da bi se teško mogle same odbraniti u slučaju napada bez svog saveznika, nuklearne supersile.
Nakon samita, Trampova ranije oštra retorika prema NATO-u zamijenjena je nečim sasvim drugačijim.
“Odlazim s utiskom da ovi ljudi zaista vole svoje zemlje. Ovo nije prevara, i mi smo ovdje da im pomognemo, da ih zaštitimo”, rekao je novinarima.
Tramp je kritikovao jedino Španiju jer nije potpisala novi cilj izdvajanja za odbranu, ali je rekao da će ona nadoknaditi na drugi način, kroz trgovinske odnose sa SAD.
U žurbi da zadrže Trampovu podršku NATO-u, evropske članice Alijanse su obećale da će više nego udvostručiti iznos sredstava koja izdvajaju za odbranu.
Rojters navodi da je problem u tome što većina njih teško može da priušti trošenje pet odsto BDP-a, pa će, pored nepopularnih rezova u nacionalnim budžetima, biti i dosta kreativnog knjigovodstva da bi se dio postojeće potrošnje preusmjerio ka tom cilju.
“Oni neće stići do toga”, rekao je Guntram Volf, viši saradnik briselskog instituta Brojgel, komentarišući cilj od pet odsto.
“Ako ste zemlja s visokim zaduženjem ne možete izdavati novi dug, što podrazumijeva vrlo teške budžetske odluke”, rekao je, misleći na velike poreske namete ili rezove potrošnje koje bi to zahtijevalo.
Ipak, lideri NATO-a su ostavili to pitanje za neki drugi put.
Iza tapšanja po leđima i srdačnih gestova, nemoguće je zanemariti prave brige i strahove koji sada u potpunosti prožimaju savez, napisao je u članku za “Politiko” Ivo Dadler, bivši američki ambasador pri NATO-u.
“Najvažnije od svega, teško je zanemariti duboke razlike u načinu na koji članice Alijanse doživljavaju prijetnju koju predstavlja Rusija”, kaže Dalder.
Iako se u kratkoj izjavi koju su lideri usvojili Rusija naziva “dugoročnom prijetnjom”, ta formulacija je znatno ublažena u poređenju sa prošlogodišnjom izjavom, u kojoj je Rusija opisana kao “najznačajnija i najočiglednija prijetnja bezbjednosti saveznica”, dodao je.
A kada su Trampa direktno pitali da li se slaže da je predsjednik Vladimir Putin “neprijatelj”, on je izbjegao odgovor.
Dalder ističe da se zajednička percepcija prijetnje čini samu srž jedne vojne alijanse te da su neslaganja u pogledu prirode ruske (ranije sovjetske) prijetnje često vodila do kriza. “Ali, Sjedinjene Države nikada ranije nisu bile te koje su predvodile napore da se umanji vojni izazov koji dolazi sa Istoka”.
Razlike u percepciji prijetnje utiču i na politiku Alijanse prema Ukrajini, koja je već više od decenije žrtva ruske agresije.
Dadler kaže da Tramp taj rat vidi kao isključivo “evropsku stvar” i da je odustao od svoje prilično kratkotrajne inicijative da ga okonča. Međutim, za većinu Evropljana, Ukrajina i njena bezbjednost su sastavni dio mira na evropskom kontinentu.
I iako Tramp odlučno zatvara vrata NATO-a za Kijev, Mark Rute i drugi lideri savezničkih država insistiraju da je njen put ka članstvu “nepovratan”, navodi Dadler.
Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski je morao da se zadovolji mjestom za večerom prije samita, umjesto na glavnom dijelu sastanka, iako se nakon samita odvojeno sastao sa Trampom.
Rojters ocjenjuje da će NATO-u biti teško da funkcioniše efikasno ako postoji ozbiljna dugoročna razlika između SAD i Evrope oko tako suštinskog pitanja kao što je način rješavanja odnosa sa Rusijom.
“Samit NATO-a koji u suštini ignoriše rat koji i dalje bjesni u Ukrajini treba da zabrine sve nas”, rekla je Džulijen Smit, ambasadorka SAD pri NATO-u u administraciji Džoa Bajdena.
Peter Bator, nekadašnji ambasador Slovačke pri NATO-u, rekao je: “Upravo smo propustili priliku da pošaljemo stratešku poruku vladaru u Kremlju. I to će nas koštati naše bezbjednosti”.
Zvaničnici NATO-a sada će pratiti da li će Trampov novi entuzijazam za savez biti odražen u tekućem pregledu američke vojne pozicije, budući da Evropa u velikoj mjeri zavisi od američkih snaga za svoju bezbjednost.
Samit NATO-a koji u suštini ignoriše rat koji i dalje bjesni u Ukrajini treba da zabrine sve nas
Evropski lideri kažu da su posvećeni preuzimanju veće odgovornosti, ali žele da se bilo koja takva preraspodjela izvrši uredno i postepeno.
“Može se osjetiti zabrinutost kada razgovarate sa visokim evropskim zvaničnicima o ovome”, rekla je Oana Lungesku, analitičarka RUSI i bivša portparolka NATO-a.
“Većina očekuje da će Pentagon početi povlačenje nekih trupa i kapaciteta, ali niko ne zna koliko i kada tačno”.
Ivo Dadler kaže da Evropa može i mora da učini više kako bi osigurala sopstvenu bezbjednost, ali da će to promijeniti unutrašnju ravnotežu moći unutar Alijanse, pomjerajući je od Vašingtona ka Briselu i drugim evropskim prijestonicama.
“Za razliku od svih svojih prethodnika, Tramp nije zainteresovan za pravedniju raspodjelu tereta. On želi da teret bude prebačen na druge. A kao rezultat toga, uticaj Vašingtona na NATO i Evropu će postepeno slabiti”, zaključio je Dadler.
Cilj od pet odsto za mnoge nerealan
Da bi dostigle prag od pet odsto, zemlje Evropske unije, čiji dug već premašuje 80 odsto BDP-a, morale bi da gotovo utrostruče prošlogodišnjih 325 milijardi eura izdvojenih za odbranu na više od 900 milijardi, piše Rojters.
Velika Britanija, koja nije članica EU, a čiji javni dug iznosi 100 odsto BDP-a i koja već sada na otplatu kamata troši više nego na bilo koju budžetsku stavku osim zdravstva, morala bi da izdvoji dodatnih 30 milijardi funti.
“Potencijalni gubitnici nisu samo buduće generacije koje će nositi teret ogromnih dugova, već i današnja društva”, rekao je Nik Vitni iz Evropskog savjeta za spoljne odnose.
“Nezadovoljno stanovništvo, čije se osjećaj ekonomske stabilnosti nikada nije oporavio od globalne ekonomske krize 2008. godine, moglo bi još lakše postati plijen populističkih ili nacionalističkih političara koji jačaju širom Evrope”.
Lavrov: Bez velikog uticaja na bezbjednost Rusije
Odluka NATO-a da poveća izdvajanja za odbranu neće značajno uticati na bezbjednost Rusije, izjavio je juče ruski ministar spoljnih poslova Sergej Lavrov.
“Što se tiče uticaja tog cilja od pet odsto na našu bezbjednost, ne mislim da će on biti značajan”, rekao je Lavrov na konferenciji za novinare.
“Znamo koje ciljeve slijedimo, ne krijemo ih, otvoreno ih objavljujemo. Oni su apsolutno legitimni iz perspektive bilo kojeg tumačenja Povelje Ujedinjenih nacija i međunarodnog prava, i znamo kojim ćemo sredstvima te ciljeve uvijek ostvarivati”.
Rusija, koja ove godine troši više od 40 odsto budžeta na odbranu i bezbjednost, negira da ima bilo kakvu namjeru da napadne neku članicu NATO-a.
Kremlj je ove sedmice optužio zapadni vojni savez da Rusiju prikazuje kao “đavola iz pakla”, kako bi opravdao svoju “nekontrolisanu militarizaciju”.
Bonus video:
