On je poznat kao osoba s kojom treba kontaktirati da bi se stvari završile u Briselu. On se oslanja na partijske lidere kako bi ostvario svoj uticaj u Evropskom parlamentu. Upravlja Evropskom komisijom (EK), institucijom sa 32.000 zaposlenih, kao da je produžetak njegovog uma, nadgledajući sve, od objava na društvenim mrežama do imenovanja srednjeg kadra.
Bjorn Zajbert, desna ruka predsjednice EK Ursule fon der Lajen, je ključni čovjek iz sjenke u Briselu.
Nikada niste čuli za njega? Upravo tako mu i odgovara.
Uz Fon der Lajen je već oko deceniju, ovaj tihi 45-godišnjak izgradio je reputaciju neumornog radnika, pronicljivog političkog stratega i nemilosrdno efikasnog operativca koji ispunjava obećanja.
Za najviše zvaničnike u Parizu, Berlinu i Vašingtonu, to je ostvarenje sna. Konačno imaju nekoga ko može da podigne slušalicu i isporuči rezultate, što je ogromna prednost u vrijeme kada je Evropu potresala kriza za krizom.
“On je izuzetno uticajan”, rekao je Fil Gordon, bivši savjetnik za nacionalnu bezbjednost Kamale Haris dok je bila potpredsjednica SAD. “Niko nije smatran boljim poznavaocem EU i kako da se stvari završe.”
Drugi su saglasni i hvale Zajberta kao “veoma pametnog” i “strateškog mislioca”.
“On je, bez premca, najmoćniji zvaničnik u Briselu”, kaže Mudžtaba Rahman, direktor za Evropu u institutu Euroasia Group.
Previše moćan pomoćnik
Bjorn Zajbert je izuzetno povučen i više mu odgovara da djeluje iza kulisa nego u centru pažnje. Od javno poznatih podataka zna se samo da je oženjen, ima dvoje djece i da praktično ne izlazi iz kancelarije. I to je otprilike sve.
Ali kako sada započinje drugi petogodišnji mandat kao šef kabineta Fon der Lajen, Zajbert - kojeg neki nazivaju i neformalnim “kopredsjednikom” EK - suočava se sa sve oštrijim kritikama onih koji smatraju da je njegova moć prevelika.
U intervjuu za “Politiko” početkom juna bivši glavni pregovarač EU za Breksit Mišel Barnije požalio se na ono što je nazvao “autoritarnim zaokretom” u Briselu pod vođstvom Fon der Lajen i njenog “moćnog šefa kabineta”. Ta opaska podudara se sa onim što je šest sadašnjih i bivših službenika EK reklo za “Politiko” da Zajbertovo insistiranje da lično odobrava sve, od govora koje komesari drže u javnosti do imena kandidata za kabinete, dovodi do zastoja, kašnjenja i demoralizacije.
Još jedan efekat je strah. Od ukupno 25 zvaničnika EU, diplomata, poslanika i eksperata sa kojima smo razgovarali za ovaj tekst, samo troje je pristalo da govori javno, a samo jedan je iznio bilo kakvu kritiku. Nekoliko ljudi je navelo strah od profesionalnih posljedica kao razlog za anonimnost.
Drugi smatraju da su njegove konzervativne, njemačke sklonosti previše nametljive u gradu koji je ionako pretežno njemački i konzervativan. Ukazuju na slučaj kada je Zajbert insistirao da se na visoku funkciju izaslanika EU za biznis imenuje jedan njemački konzervativac, što je na kraju izazvalo snažnu političku reakciju.
Pojedini, pak, ukazuju na njegovu blisku saradnju s administracijom bivšeg američkog predsjednika Džoa Bajdena, za koju tvrde da je postala teret nakon što je Donald Tramp ponovo izabran.
“Veliki dio svoje moći crpio je iz direktne linije sa Bijelom kućom”, rekao je bivši zvaničnik EK. “To više nije slučaj pod Trampom. Sve mora da se gradi iznova.”
Jedan zvaničnik EK je odbacio takvu ocjenu, ističući da redovni kontakti s Bijelom kućom i dalje traju. Portparol EK odbio je da komentariše za ovaj članak. I sam Zajbert odbio je da da intervju.
Drugi zvaničnici EK odbacuju kritike, navodeći da Zajbert ima dovoljno vremena za raspravu što, prema jednoj evidenciji koju je “Politiku” predočila EK, iznosi na stotine sati i da je centralizacija učinila EU znatno efikasnijom. Zastoji i kašnjenja, tvrde Zajbertovi branioci, djelimično su rezultat toga što službenici traže smjernice i tamo gdje one nisu neophodne.
Ali ovaj prikaz osporavaju drugi, koji kažu da samo Zajbert i Fon der Lajen mogu snositi odgovornost za sistem koji su sami stvorili. “Ova Komisija je izrazito hijerarhijski strukturisana i ništa ne prolazi bez Bjornove saglasnosti”, rekao je Bas Ajkhout, kopredsjedavajući grupe Zelenih u Evropskom parlamentu.
Zajbert, naravno, nije prvi evropski birokrata koji je u Briselu izazivao i strah i fascinaciju. Prije njega tu je bio Martin Zelmajer, još jedan Njemac koji je imao veliki uticaj za vrijeme bivšeg predsjednika Žan-Kloda Junkera i bio poznat kao “čudovište iz Berlejmona”.
Ali većina se slaže da je Zajbert danas daleko moćnija figura, nemilosrdni T-1000 od tečnog metala, naspram ćutljivijeg, tromijeg starijeg modela T-800 kojeg je igrao Arnold Švarceneger.
“On je danas mnogo moćniji nego što je Zelmajer ikada bio”, rekao je jedan bivši francuski zvaničnik.
“Ne sjećam se ničega”
Svako ko pokuša da pronikne u Zajbertovu ličnost kroz njegovu biografiju biće razočaran: gotovo ništa iz njegovih mladalačkih dana nije dospjelo u javnost, a članak na Vikipediji nudi otprilike onoliko tragova koliko i razbijena vavilonska pločica.
U ličnom kontaktu, Zajbert je diskretan, iako fizički impozantan - visok, govori savršen engleski s dozom suptilnog humora, često se može vidjeti u blizini svoje šefice, u “asiks” patikama i s fasciklom u ruci. Tiši je od Zelmajera, ali nosi veću palicu: jedan zvaničnik EK opisao ga je kao “tihog ubicu”.
Zajbert je 2005. diplomirao društvene nauke na Univerzitetu u Erfurtu, u istočnonjemačkoj pokrajini Tiringiji, nakon čega je bio na nizu istraživačkih stipendija na američkim univerzitetima, uključujući MIT, fokusirajući se pretežno na bezbjednost i odbranu.
Po povratku u Njemačku prešao je u Ministarstvo odbrane, gdje je radio u političkom odjeljenju. Prema riječima jednog bivšeg kolege, brzo je impresionirao saradnike jer se suprotstavljao uvriježenim stavovima Bundesvera. Njegova sposobnost da radi gotovo neljudski duge sate ostavila je snažan utisak - i pomogla mu da dobije unapređenje u kabinet Ursule fon der Lajen, koja je tada bila ministarka odbrane.
To je bio početak dueta “Bjorn i Ursula” koji će vremenom zavladati Briselom.
Jedna epizoda iz 2019. godine, nakon što su lideri EU izabrali Fon der Lajen za buduću predsjednicu EK, otkriva ključni sastojak u njihovom partnerstvu.
Zajbert je bio pozvan da svjedoči pred istražnim odborom njemačkog parlamenta, koji je ispitivao kako su unosni ugovori Ministarstva odbrane, dok je na njegovom čelu bila Fon der Lajen, dodjeljivani spoljnim konsultantima bez adekvatnog nadzora, i da li je mreža neformalnih ličnih veza omogućila takve aranžmane.
U centru istrage bila je Katrin Zuder, bivša konsultantkinja Mekinsija, koja je postala zamjenica Fon der Lajen zadužena za naoružanje. Ona je 2014. dovela Zajberta u svoj sektor, brzo ga promovisala u svog šefa kabineta i kasnije ga preporučila za istu funkciju kod zajedničke šefice, Fon der Lajen.
Njegovo svjedočenje pred odborom, prema izvještaju jednog njemačkog medija, zadovoljilo bi i najzahtjevnijeg mafijaškog bosa:
“Zajbert je uporno, gotovo automatski, ponavljao da se ne sjeća ničega, apsolutno ničega.”
Njegova odgovornost
Zajbertova lojalnost ubrzo će ponovo biti stavljena na test.
Kada je Fon der Lajen dobila podršku lidera EU da postane predsjednica EK, bila joj je potrebna dvotrećinska većina u Evropskom parlamentu da bi bila potvrđena na toj funkciji. U normalnim okolnostima, zadatak formiranja većine pao bi na Manfreda Vebera, moćnog njemačkog konzervativca koji rukovodi krovnom grupacijom evropskih stranaka desnog centra.
Ali Veber je tada još lizao rane zbog toga što je bio preskočen za najvišu funkciju u EU u korist Fon der Lajen. Tako je zadatak pao na Zajberta, koji je, uprkos tome što nije imao iskustva kao politički operativac, uspio da obezbijedi većinu od devet glasova za Fon der Lajen tražeći podršku izvan uobičajenih vladajućih partija, i to od desničarskih populista.
Zahvaljujući Zajbertovom “značajnom doprinosu”, rekla je tada jedna njemačka koleginica, “Fon der Lajen je dobila potvrdu.
Nakon što su preuzeli EK, njih dvoje su se suočili sa zidom skepticizma.
“Kada je EK počela sa radom, postojala je velika sumnja da li će Ursula i Bjorn moći da kontrolišu instituciju, jer nisu znali kako ona funkcioniše”, rekao je bivši francuski zvaničnik. “Oni su te sumnje otklonili u roku od nekoliko dana”.
Zajbert je, posebno, ostavljao utisak na sagovornike:
“Bio je izuzetno dobro pripremljen”, rekao je isti zvaničnik. “Uvijek je pokazivao da tačno zna šta se dešava u francuskoj politici. Odmah je bilo jasno da je to neko kome možete vjerovati, ali koji je istovremeno opsjednut kontrolom i moći.”
U uskom krugu savjetnika, uglavnom njemačkog govornog područja, Fon der Lajen i Zajbert su iskoristili pandemiju kovida-19 da konsoliduju moć.
Kada je došlo vrijeme za pregovore o nabavci vakcina, zadatke su podijelili između više sektora unutar EK. Komesar za unutrašnje tržište Tijeri Breton dobio je nadzor nad lancima snabdijevanja vakcinama.
Ali sami pregovori o ugovorima povjereni su Sandri Galini, visokoj zdravstvenoj zvaničnici EK. U stvarnosti, prema riječima dva bivša zvaničnika EK, pregovore su vodili Zajbert i Fon der Lajen, što je kulminiralo objavom šefice EK u decembru 2020. o dogovoru za kupovinu miliona doza vakcina od Fajzer-Bionteka.
“Njujork Tajms” je kasnije objavio da je taj dogovor postignut nakon razmjene poruka između Fon der Lajen i izvršnog direktora Fajzera. Komisija poriče da su poruke sadržavale bilo šta suštinsko u vezi s pregovorima.
U skandalu “Fajzergajt” koji je uslijedio, Fon der Lajen se našla na meti kritika, kao i presude Suda pravde Evropske unije, zbog toga što nije sačuvala poruke. Ali, prema riječima bivših zvaničnika, dio te kritike trebalo je da bude usmjeren i na Zajberta.
“To je bila njegova odgovornost”, rekao je jedan od bivših funkcionera. “On je odgovoran za monumentalne greške koje je napravila njegova predsjednica.”
Portparol Komisije je odbio je komentariše.
Odan do krajnjih granica
Odanost je ponovo odigrala ključnu ulogu u posljednjim mjesecima prvog mandata Fon der Lajen i Zajberta u EK.
Dok se Fon der Lajen pripremala za reizbor (sa Zajbertom kao šefom kampanje), njihova odluka da za izaslanika EU za mala i srednja preduzeća predlože njemačkog konzervativca lojalnog njenom krugu izazvala je pobunu.
Četvoro komesara, uključujući Bretona, dovelo je u pitanje odluku da se imenuje Markus Piper, iako su dvije kandidatkinje navodno imale bolje rezultate u procesu selekcije. Dvoje bivših zvaničnika se prisjetilo da je Zajbert branio tu nominaciju unutar EK, navodeći da “nema prostora za fleksibilnost”. Taj argument nije naišao na dobar prijem.
Na kraju su Fon der Lajen i Zajbert morali da povuku Piperovu nominaciju. Kritičari su tvrdili da je ovaj slučaj ukazao na nedostatak političke osjetljivosti, budući da Zajbert nije uspio da predvidi negativnu reakciju, koja je prvenstveno stigla od Bretona i tadašnjeg šefa diplomatije Žozepa Borela, kao i od bivšeg komesara iz Luksemburga, socijaliste Nikolasa Šmita, te italijanskog komesara za ekonomiju Paola Đentilonija.
“Problem je nedostatak menadžerskog iskustva”, rekao je jedan od bivših zvaničnika. “To vodi ka tendenciji da se stvari rade na autoritaran način”.
Sve ide preko Bjorna
Fon der Lajen i Zajbert su naučili lekciju.
Kada je nakon reizbora Fon der Lajen 2024. došlo vrijeme za izbor novih komesara, uklonili su nepokornog Bretona i popunili Kolegijum kandidatima s manje iskustva. I opet, Zajbert je bio na prvoj liniji: pregovarao je s političkim liderima u Evropskom parlamentu koji je trebalo da odobri nominacije tokom saslušanja.
Jedan visoki funkcioner Parlamenta opisao je Zajberta kao “vrlo profesionalnog”, ali i sklonog da koristi pritisak kada stvari ne idu po njegovom.
“Sve više primjećujem da loše reaguje na kontradikciju… Nije navikao da mu se protivurječi.”
Kada su saslušanja završena, Zajbert je preuzeo zadatak odobravanja kandidata za kabinete, na osnovu kriterijuma pola i nacionalnosti. Svaki komesar je morao da pošalje svoj spisak kandidata za kabinet na 13. sprat, gdje bi šef kabineta predsjednice lično odobravao ili odbacivao imena.
“Ovo je tipičan primjer Zajbertovog stila”, rekao je jedan visoki funkcioner EK, koji je napomenuo da je Zajbert prvi šef kabineta čije je ime istaknuto na tabli pored imena predsjednice, ispred lifta na 13. spratu zgrade Berlejmon. “Ništa ne prepušta slučaju.”
Od tada, Zajbertova kontrola nad EK samo je ojačana. Ilustrativan je slučaj nedavne reorganizacije Generalnog sekretarijata EK, koju je planirao i poslao na odobrenje u januaru. Zeleno svjetlo je stiglo tek tri mjeseca kasnije, ne zato što je bilo problema, već zato što Zajbert još nije bio stigao da je pogleda.
Član kabineta jednog evropskog premijera se našalio: “Znam da je on čovjek koji ne zna da delegira, a ta nesposobnost da prepusti odgovornost, zajedno s opsesijom da s Ursulom dijeli upravljanje EK, izazvala je zastoje i frustracije u kabinetima”.
Ili po mome, ili nikako
U drugim slučajevima kritičari negoduju zbog Zajbertove sklonosti da bezobzirno nameće svoju volju uprkos otporu.
Jedan visoki zvaničnik Evropskog parlamenta ponovio je zabrinutost zbog Zajbertove moći:
“On je u fazi potpune moći u kojoj direktno razgovara sa komesarima. Direktno komunicira s političarima. Pomalo zaboravlja gdje mu je mjesto.”
I dok i dalje koristi svoju moć u Briselu, Zajbert sada mora da izgradi ispočetka odnose sa Vašingtonom.
Identifikovan kao “Bajdenov čovjek” zbog bliskih veza s bivšim savjetnikom za nacionalnu bezbjednost Džejkom Salivanom, Zajbert je igrao ključnu ulogu u izgradnji najtješnjeg transatlantskog odnosa u posljednjih nekoliko decenija.
Zajbert i Salivan su izdavali zajednička saopštenja i djelovali sinhronizovano prilikom uvođenja sankcija Rusiji nakon njene potpune invazije na Ukrajinu. Kada je Bajdenova objava o Zakonu o smanjenju inflacije zaprijetila da naruši odnose između Brisela i Vašingtona, upravo je Zajbertova diplomatija iza kulisa dovela do rijetke zajedničke konferencije za novinare u Vrtu ruža Bijele kuće, na kojoj su zajedno govorili Fon der Lajen i Bajden, prema riječima jednog bivšeg visokog zvaničnika EK.
Ali to savezništvo više ne pomaže Zajbertu u eri Donalda Trampa, koji je odbijao da razgovara sa Fon der Lajen ili bilo kojim drugim zvaničnikom EU mjesecima nakon izbora. Zajbert je nedavno pratio glavnog evropskog pregovarača za trgovinu, Maroša Šefčoviča, na putovanjima u Vašington, ali svaki trag nekadašnje bliskosti izgleda da je nestao, dok se Evropa sada suočava sa enormnim carinama.
Reputacija Bjorna Zajberta odražava grad u kojem živi: birokratski, opsjednut moći, uglavnom netransparentan. Ona stvara mitove o moćnim činovnicima koji djeluju iz sjenke, prvo Zelmajer, sada Zajbert
Pristup EK je krajnje oprezan, kako ne bi isprovocirali Trampa, izbjegavajući poteze poput kažnjavanja platforme Iks Ilona Maska zbog kršenja Zakona o digitalnim uslugama, koji bi mogli izazvati bijesan tvit ili iznenadnu odmazdu.
Ali takav pristup, koji sada obuhvata i potencijalno dalekosežne ustupke kada je riječ o evropskom digitalnom zakoniku, kako bi se postigao trgovinski sporazum, podriva evropski suverenitet, tvrde kritičari koji smatraju da EU treba da brani svoja pravila bez obzira na cijenu.
“Sve ovo proizilazi iz straha da se ne uvrijede Amerikanci”, rekao je bivši zvaničnik.
Jedan drugi zvaničnik EK, koji je želio da ostane anoniman, naglasio je da i dalje postoje redovni kontakti između Zajberta i članova Trampove administracije, uključujući lične susrete tokom njegovih posjeta Vašingtonu.
Sve u svemu, reputacija Bjorna Zajberta odražava grad u kojem živi: birokratski, opsjednut moći, uglavnom netransparentan. Ona stvara mitove o moćnim činovnicima koji djeluju iz sjenke, prvo Zelmajer, sada Zajbert.
Malo je onih koji su za potrebe ovog teksta izrazili ozbiljnu zabrinutost zbog Zajbertovog uticaja. Ali mnogo govori to što je samo jedna osoba od njih 25 - i to holandski poslanik - bila spremna da iznese kritiku pod svojim imenom.
“U interakciji s Parlamentom, uvijek je bio korektan i držao se obećanja”, rekao je Ajkhout, poslanik Zelenih. “Jedini problem je što je ova EK veoma hijerarhijski organizovana i ništa ne prolazi bez Bjornovog odobrenja. To dovodi do nagomilavanja brojnih predmeta na njegovom stolu, dok mnogi zvaničnici EK ne znaju kada će šta biti odlučeno”.
Prevela i priredila: A. Š.
Bonus video:
