Ukoliko je namjera Vladimira Putina bila da jučerašnjim upadom dronova u Poljsku ispita protivvazdušnu odbranu NATO-a, ruski predsjednik bi mogao biti veoma zadovoljan rezultatom, piše “Fajnenšl tajms” i dodaje da stručnjaci upozoravaju da će ga to vjerovatno ohrabriti da sljedeći put ode i korak dalje.
Upad u poljski vazdušni prostor naveo je NATO lovce da polete i obore dio projektila - što je prvi put da se vojni savez direktno sukobio s ruskim oružanim snagama od početka invazije na Ukrajinu.
Poljski premijer Donald Tusk rekao je u parlamentu da je to “najbliže što smo bili otvorenom sukobu još od Drugog svjetskog rata”, mada je dodao da “nema razloga da vjeruje da smo na ivici rata”.
To označava opasno novo poglavlje u sukobu koji traje više od tri i po godine, a zvaničnici, vojni stručnjaci i analitičari su kazali za FT da to takođe pokazuje koliko je Evropa nepripremljena za vrstu masovnih vazdušnih napada koje Rusija gotovo svake noći sprovodi u Ukrajini. “Moskva će sigurno primijetiti da još nismo naučili iz onoga s čime se Ukrajina suočava godinama”, rekao je Ben Hodžis, bivši komandant američke vojske u Evropi. “Mi apsolutno nismo spremni za to… a sada su oni na našim vratima”.
Hodžis je naglasio da je Evropi potreban višeslojni, integrisani sistem protivvazdušne odbrane, sposoban da procijeni razmjere dolazećeg napada i rasporedi odgovarajuće resurse, za razliku od jučerašnje reakcije, kada su skupi lovci, poput holandskih F-35 podignuti da obaraju jeftine dronove. “Ovo, naravno, nije bila slučajnost, s obzirom na broj dronova”, rekao je Hodžis. “Ovo je bila proba. Da se ispita koliko su dobri naši sistemi ranog upozoravanja, kakvo je naše vrijeme reakcije.”
Filips P. O Brajen, profesor strateških studija na Univerzitetu Sent Endrjuz u Škotskoj, rekao je za Rojters da je upad dronova bio „ubod iglom u poređenju sa onim što Ukrajina doživljava svake noći“. „Trebalo je mnogo ranije da budu identifikovani kao moguća prijetnja i da se odbrambene pripreme sprovedu na vrijeme“, napisao je O’Brajen u objavi na Substacku.
„Za NATO je to trebalo da bude dječja igra“, dodao je. „Bog neka im je u pomoći ako se suoče sa 600 bespilotnih letjelica i raketa u jednoj noći“.
Tusk je izjavio da je od oko 19 dronova, za koje se procjenjuje da su ušli u poljski vazdušni prostor, oboreno samo oko četiri “koji su predstavljali direktnu prijetnju”. Prema navodima poljske vojske, većina dronova bili su mamci koje Rusija rutinski koristi da bi omela i iscrpila ukrajinsku protivvazdušnu odbranu prije uzastopnih talasa raketa i naoružanih dronova.
NATO priznaje da su njegove istočne protivvazdušne odbrane jedna od slabih tačaka i da su hitno potrebna ulaganja, u sklopu obećanja da će se nacionalna izdvajanja za odbranu podići na 5 odsto BDP-a tokom naredne decenije. Istočni “odbrambeni štit” takođe je ključni fokus novih inicijativa u oblasti odbrambene potrošnje koje podržava EU.
Generalni sekretar NATO-a Mark Rute rekao je da potpuna procjena incidenta još nije urađena, ali je dodao da je, “bilo namjerno ili ne, to apsolutno neodgovorno, apsolutno opasno”.
Rute je pohvalio “vrlo uspješnu reakciju NATO-a” i obećao da će braniti “svaki pedalj savezničke teritorije”. “Moramo više ulagati… kako bismo imali ono što nam je potrebno da odvraćamo i branimo se”, dodao je Rute.
General američkog ratnog vazduhoplovstva Aleksus Grinkjevič, koji obavlja dužnost najvišeg NATO komandanta, rekao je da je Savez “brzo i odlučno odgovorio na situaciju, demonstrirajući našu sposobnost i odlučnost da branimo savezničku teritoriju”.
Napad dronovima, koji je bio dio masovnog napada na Ukrajinu gdje su korišćeni i dronovi i rakete, uslijedio je nakon prethodnih incidenata kada su ruski projektili okrznuli ili nakratko ušli u teritoriju NATO-a, ali tada nisu bili obarani.
Zvaničnik poljske oružane industrije rekao je za FT da je većina identifikovanih dronova bila tipa “Gerbera” - iranski dizajnirani Šahed dronovi koji nisu opremljeni bojevom glavom i koriste se kao mamci uoči raketnih napada na Ukrajinu. Poljski zvaničnici sumnjaju da je kasniji talas naoružanih Šaheda bio upućen ka ukrajinskom zapadnom gradu Lavovu i da su mamci Gerbera namjerno preusmjereni u Poljsku kako bi zaobišli ukrajinsku protivvazdušnu odbranu oko Lavova. “Jedan dron, koliko smo dosad vidjeli, može biti greška”, rekao je zvaničnik namjenske industrije. “Ali 19 dronova nije greška”.
Moskva je, kako prenosi Rojters, negirala odgovornost za incident, a jedan visoki diplomata u Poljskoj izjavio je da su dronovi došli iz pravca Ukrajine. Ministarstvo odbrane Rusije saopštilo je da su njihovi dronovi izveli veliki napad na vojne objekte u zapadnoj Ukrajini, ali da nije bilo planirano gađanje bilo kakvih ciljeva u Poljskoj. Tako su kazali da dronovi korišteni u napadu na mete u Ukrajini imaju domet od najviše 700 kilometara.
Andrej Ordaš, otpravnik poslova u ruskoj ambasadi u Poljskoj, kazao je za agenciju RIA da su optužbe o upadu “neutemeljene” i rekao da Poljska nije dostavila nikakav dokaz da su dronovi koji su oboreni ruskog porijekla.
Kremlj je odbio da direktno komentariše incident, ali je portparol Dmitrij Peskov izjavio da EU i NATO “svakodnevno optužuju Rusiju za provokacije. Najčešće čak i ne pokušavajući da iznesu makar neku vrstu argumenta”.
Tokom incidenta, Operativna komanda poljskih oružanih snaga pozvala je stanovnike da ostanu u svojim domovima, pri čemu su tri istočne regije bile pod posebnim rizikom.
Nekoliko poljskih aerodroma bilo je privremeno zatvoreno, uključujući i onaj koji se koristio kao glavna tačka pristupa za zapadne zvaničnike i dopremu pomoći Ukrajini kopnenim putem.
Tusk je u parlamentu rekao da je nekoliko dronova poletjelo iz Bjelorusije, saveznika Rusije, koja bi od petka trebalo da bude domaćin masovne vojne vježbe duž granica s Poljskom i Litvanijom. Njemačka je “odmah povećala nivo pripravnosti” i dostavila podatke sa svoja dva sistema protivvazdušne odbrane Patriot, smještena u blizini istočnog poljskog grada Žešuva, oko 100 kilometara od ukrajinske granice, saopštilo je Ministarstvo odbrane.
“Ono što nas ovo uči jeste… da smo pod stalnom prijetnjom provokacija ruskih oružanih snaga”, rekao je njemački ministar odbrane Boris Pistorijus juče u parlamentu.
Poljska i njeni baltički susjedi već su bili u visokom stepenu pripravnosti uoči rusko-bjeloruske ratne vježbe Zapad, koja se održava kasnije ove sedmice. Vježba, koja se priređuje svake četiri godine, simulira zajednički odgovor na napad neke zemlje članice NATO-a. Tusk je u utorak naredio potpuno zatvaranje poljske granice s Bjelorusijom uoči “vrlo agresivne” vježbe Zapad.
Prethodne verzije vježbe simulirale su mogući nuklearni napad na Varšavu, dok je posljednja, u jesen 2021, bila dio gomilanja ruskih trupa i naoružanja na njenoj zapadnoj granici, koje je nekoliko mjeseci kasnije iskorišćeno za invaziju na Ukrajinu.
Analitičari kažu da će ovogodišnji Zapad nastojati da postigne tri stvari: da testira reakcije NATO-a na provokacije poput upada dronova, da pokaže da je, uprkos vojnim neuspjesima u Ukrajini, i dalje ozbiljna borbena sila, te da održi stanje zabrinutosti u državama NATO-a koje graniče s Rusijom i Bjelorusijom.
Ruski zvaničnici su proteklih dana pojačali retoriku protiv NATO susjeda, optužujući ih za vojne ofanzive i pripremajući teren da Moskva opravda sopstvene akcije, piše FT.
Zvaničnik poljske oružane industrije rekao je da je napad osmišljen da “stvori podjelu u NATO-u između onih koji kažu ‘moramo reagovati i pomoći Poljskoj’ i onih koji kažu ‘smirite se, oni nas samo testiraju, to nije velika stvar’”.
Bivši litvanski ministar spoljnih poslova Gabrijelijus Landsbergis uporedio je upade dronova sa pokušajima ruskih sabotaža na evropskom tlu tokom proteklih 18 mjeseci. “Oni pokušavaju da postave novu realnost, na sličan način kao što su to činili hibridnim napadima, kada smo u suštini prihvatili da su Rusi aktivni u zemljama NATO-a i da rade zlonamjerne stvari”, rekao je Landsbergis za FT. “Sada zamislite isto to sa dronovima. Urade to jednom, mi ne reagujemo… i onda slijedi novi napad, možda ne u Poljskoj, možda u Rumuniji, možda u Litvaniji.”
Među zvaničnicima NATO-a koji su najoštrije osudili ruski upad bili su i lideri Francuske, Britanije, Njemačke i Kanade.
Tusk aktivirao Član 4 NATO Povelje
Donald Tusk je juče zatražio od NATO-a da otvori konsultacije prema Članu 4 Povelje saveza, nakon, kako je rekao, “velike provokacije” Rusije.
Član 4 navodi da će se članice Sjevernoatlantskog saveza konsultovati kad god, po mišljenju bilo koje od njih, teritorija, politička nezavisnost ili bezbjednost neke od njih bude ugrožena.
Na osnovu Člana 4, rasprave u Sjevernoatlantskom savjetu, glavnom političkom tijelu NATO-a za donošenje odluka, mogu potencijalno dovesti do neke vrste zajedničke odluke ili akcije.
Od osnivanja NATO-a 1949, Član 4 je aktiviran sedam puta, a posljednji put u februaru 2022. kada su Bugarska, Češka, Estonija, Latvija, Litvanija, Poljska, Rumunija i Slovačka zatražile konsultacije nakon ruske invazije na Ukrajinu.
U novembru 2022. ambasadori NATO-a održali su vanredni sastanak nakon raketnog udara u kojem su poginule dvije osobe u Poljskoj, što je izazvalo globalnu zabrinutost da bi se rat mogao proširiti na susjedne zemlje.
Ako bi se utvrdilo da je Rusija napala teritoriju neke članice, fokus bi se potom prebacio na Član 5, kamen temeljac osnivačkog ugovora NATO-a.
Savez je osnovan 1949, sa američkom vojskom kao moćnim osloncem, prvenstveno da bi se suprotstavio Sovjetskom Savezu i njegovim satelitima iz istočnog bloka tokom Hladnog rata.
Povelja propisuje da se “Strane saglašavaju da će se oružani napad protiv jedne ili više njih u Evropi ili Sjevernoj Americi smatrati napadom protiv svih njih”.
Aktiviranje Člana 5 nije automatsko. Nakon napada na neku članicu, ostale se okupljaju kako bi odlučile da li se slažu da to smatraju situacijom iz Člana 5.
Ne postoji vremensko ograničenje koliko takve konsultacije mogu trajati, a stručnjaci kažu da je formulacija dovoljno fleksibilna da svaka članica može odlučiti koliko daleko želi ići u odgovoru na oružanu agresiju protiv druge.
Član 5 je do sada aktiviran samo jednom - u ime SAD, kao odgovor na otmice aviona i napade 11. septembra 2001. na Njujork i Vašington.
Bonus video:
