Četvrti put otkako se američki predsjednik Donald Tramp vratio u Bijelu kuću, njegov stav o ruskoj invaziji na Ukrajinu doveo je njegove evropske partnere u stanje šoka i zaprepašćenja.
Ono što je ovaj put posebno upadljivo jeste to što njegov stav nije bio praćen uobičajenim nizom izjava prožetih hvalisanjem, niti novim grupnim putovanjem preko Atlantika u pokušaju da se spase makar minimalno - pa i samo prividno - transatlantsko jedinstvo po pitanju evropske bezbjednosti.
Možda prigušenija reakcija evropskih lidera pokazuje da su oni već unaprijed očekivali da Tramp ponovo ispolji sklonost da ne povećava pritisak na Rusiju, već da pritiska Ukrajinu – napadnutu zemlju – da odustane od svog teritorijalnog integriteta. Ali realnije objašnjenje jeste da je to još jedan pokazatelj odsustva velike strateške vizije koja već dugo muči Uniju.
Evropska kriza je dublja od puke nesposobnosti da se bezbjednost zamisli izvan NATO okvira kojim dominiraju Sjedinjene Države.
Da bi blok izbjegao da potone u beznačajnu potčinjenost u svijetu “postporetka zasnovanog na pravilima”, dvadeset sedam zemalja s veoma različitim, ponekad i suprotstavljenim strateškim kulturama i percepcijama prijetnji moraju se dogovoriti da u potpunosti preurede jedini zajednički bezbjednosni osnov. I to moraju učiniti dok većina njih prolazi kroz političku fragmentaciju neviđene dubine i širine. Nedostatak političke volje - ili hrabrosti - da se donesu odvažne bezbjednosne odluke brzo i u velikom obimu stoga je gotovo neizbježan. Ono što se, radi opstanka EU, ne smije dogoditi jeste da te prepreke postanu nepremostive.
Štaviše, neliberalne, proruske partije trenutno su u usponu - upravo u trenutku kada Moskva pojačava svoje operacije hibridnog ratovanja protiv EU i njenih država članica.
Da bi ostvarile geopolitičke ambicije Unije, države članice EU moraju najprije odgovoriti na svakodnevne brige svojih građana
Širom Unije proteže se dugačak niz sputanih manjinskih ili prelaznih vlada. Liberalno-demokratske partije više ne upravljaju političkim životom svojih zemalja; umjesto toga, uglavnom se brane i pokušavaju sustići samouvjerene alternativne i krajnje desne partije čije su ideje prožele javni prostor.
U dvije ključne zemlje Evropske unije - Francuskoj i Njemačkoj - nacionalistički populisti sada predstavljaju više od četvrtine birača. U Njemačkoj je krajnje desna Alternativa za Njemačku druga najjača politička snaga, samo jedan poen iza Demohrišćanske unije kancelara Fridriha Merca. U Francuskoj Nacionalno okupljanje ne samo da ubjedljivo vodi u anketama sa stabilnih 33 odsto glasova, već ima i dvocifrenu prednost u odnosu na drugoplasiranu partiju.
U obje zemlje - premda daleko dramatičnije u Francuskoj nego u Njemačkoj - vlade se bore da efikasno odgovore na pitanja koja građani doživljavaju kao najvažnija: troškove života, bezbjednost, kao i tehnološku, ekonomsku i ekološku tranziciju - ili da uopšte ostvare napredak sa svojim programima.
U još sedam država članica, krajnje desne partije su ili dio vladajućih koalicija, ili podržavaju vlade: u Hrvatskoj, Finskoj, Mađarskoj, Italiji, Holandiji, Slovačkoj i Švedskoj.
U Poljskoj, ključnoj zemlji za evropsku odbranu, konzervativni premijer Donald Tusk sputan je kohabitacijom sa predsjednikom Karolom Navrockim, koji ima podršku krajnje desnice.
U Austriji je krajnja desnica - mada u opoziciji - dominantna partija i nastavlja da učvršćuje svoj uticaj na javnu agendu.
I Holandija i Španija imaju disfunkcionalne vlade. Prva ima prelaznu vladu još od juna, nakon što je krajnje desna Partija za slobodu napustila koaliciju, dok druga već treću godinu zaredom nije uspjela da usvoji budžet.
Kada se sve to sagleda zajedno, nije ni čudo što Evropa nije uspjela da dovoljno brzo preuredi svoj strateški položaj, uz potrebnu industrijsku i finansijsku snagu, kako bi držala korak s raspadom poretka u kojem je do sada postojala.
Ipak, iako vrijeme ističe, ono još nije potpuno isteklo. Od 2022. godine, Evropska unija - uprkos pomenutim teškoćama - uspjela je da napravi određene pomake koji bi se smatrali revolucionarnim, da ih geopolitički kontekst nije sasjekao.
Tramp bi se mogao pokazati kao prilika. Ključna struja u njegovoj političkoj bazi - tzv. “sputavaoci” (restrainers) - pozdravlja evropsku stratešku autonomiju, i vojnu i industrijsku. To se ne može reći ni za jednu prethodnu američku administraciju, koje su istovremeno grdile Evropljane zato što ne preuzimaju veću odgovornost za sopstvenu odbranu, ponašajući se kao “džabalebaroši”, kako je svojevremeno rekao bivši američki predsjednik Barak Obama, dok su u isto vrijeme agresivno podsticale Evropu da nastavi masovno kupovati američko oružje.
Što se tiče ruske invazije na Ukrajinu, Tramp je, prema sopstvenim standardima, pokazao iznenađujuću dosljednost. Nikada nije povukao svoju odluku da obustavi doniranje oružja Ukrajini. Umjesto toga, pristao je da pošalje oružje Kijevu samo ako su ga kupili Evropljani - najjasniji mogući znak da ne vidi strateški interes u situaciji sa Ukrajinom. On Ukrajinu ne smatra ključnim strateškim interesom Sjedinjenih Država, niti je zainteresovan da podrži njenu borbu za povraćaj teritorijalnog integriteta.
Tamo gdje Tramp dublje destabilizuje sadašnji politički trenutak u Evropi jeste kroz aktivnu podršku njegovog pokreta nacionalističkim konzervativnim liderima širom kontinenta - nasuprot postojećim političkim snagama na vlasti.
Ipak, ako se ove snage konačno ozbiljno posvete sprovođenju izvještaja Marija Dragija (bivšeg premijera Italije i bivšeg predsjednika Evropske centralne banke), Enrikea Lete (bivšeg premijera Italije i autora izvještaja o budućnosti jedinstvenog tržišta EU) i Saulija Ninistea (bivšeg predsjednika Finske i autora izvještaja o civilnoj i vojnoj spremnosti Evropske unije) - koji zajedno čine putokaz za evropski preporod - mogle bi pokrenuti dovoljan industrijski, tehnološki i bezbjednosni zaokret da ponovo udahnu političku energiju glavnim partijama među biračima.
U osnovi, riječ je o povratku na osnove. Evropska unija i nacionalne vlade moraju ozbiljno pristupiti pružanju brzih i djelotvornih rješenja za svakodnevne probleme svojih građana koji se tiču zapošljavanja i privrednog rasta, ekonomskog osnaživanja, kao i fizičke i kulturne bezbjednosti u vezi s imigracijom. To je jedini način da se obezbijedi podrška za neizbježne budžetske žrtve potrebne da se pokrene “odbrambena revolucija” koja bi odgovorila na trenutni geopolitički izazov.
Geopolitički motor EU ne može raditi punom snagom ako se njegovi unutrašnji politički mehanizmi neprestano blokiraju.
carnegieendowement.org
Prevod: N. B.
Bonus video:
