Svjetsko tržište falsifikovanih ljekova je ogromno i sve više se razvija.
Medicinska organizacija CMPI (Center for Medicine in Public Interest) procjenjuje da je 2010. zarada od trgovine ovim ljekovima iznosila 75 milijardi dolara, što je u odnosu na 2005. godinu porast od 90 procenata.
U istom periodu, Institut za bezbjednost ljekova (PSI) dokumentovao je ogromni porast broja otkrivenih slučajeva falsifikovanja farmaceutskih proizvoda. Dok je 2005. zabilježeno 878 incidenata, 2010. je zabilježeno dvostruko više.
Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je prethodno procijenila da bi oko 15 odsto ljekova koji cirkulišu u svijetu mogli biti lažni.
Među ovim ljekovima je širok spektar medikamenata i sumnjivog su kvaliteta - mogu biti pogrešno etiketirani, zaraženi, sumnjive čistoće, neučinkoviti ili, u najgorem slučaju, sve navedeno.
Regioni sa slabim regulacionim strukturama, poput Afrike, Latinske Amerike i djelova Azije, su tradicionalno najveći i proizvođači i potrošači falsifikovanih ljekova
Zbog nedostatka sistematskih, svjetskih izvještaja, veoma je teško shvatiti pravi opseg ovoga problema javnog zdravlja. Međutim, opšta slika je dobro poznata.
Regioni sa slabim regulacionim strukturama, poput Afrike, Latinske Amerike i djelova Azije, su tradicionalno najveći i proizvođači i potrošači falsifikovanih ljekova.
U više studija se došlo do procjene da je i do 50 odsto ljekova koji cirkulišu u regionima Afrike i jugoistočne Azije falsifikovano. U Kini i jugoistočnoj Aziji je samo 2009. zaplijenjeno više od 20 miliona falsifikovanih pilula.
Na udaru i Evropa i SAD
Podaci dobijeni nedavnim zapljenama lažnih ljekova pokazuju da se danas falsifikovani medikamenti uglavnom proizvode u Kini i Indiji. Međutim, više se ne prodaju samo u zemljama u razvoju.
Prema podacima PSI između 2005. i 2010. u svim djelovima svijeta porasla je količina otkrivenih falisifikovanih ljekova (u Aziji je taj procenat skočio za 246 procenata, u Evropi za 131, na bliskom istoku za 105 procenata i u Sjevernoj Americi za 77 procenata).
Lažni ljekovi su sada dostupni čak i u zemljama sa jakom zakonskom regulativom, poput SAD i evropskih država – uglavnom preko internetskih distributera
Dakle, lažni ljekovi su sada dostupni čak i u zemljama sa jakom zakonskom regulativom, poput SAD i evropskih država – uglavnom preko internetskih distributera.
Bez ikakvog nadzora, pojedinci ili preduzeća iz praktično svih zemalja koje imaju pristup internetu mogu da pronađu i kupe farmaceutske proizvode iz nekog drugog dijela svijeta.
Zapravo američka Nacionalna asocijacija farmaceutskih odbora (NABP) nedavno je provjerila više od 9.600 onlajn apoteka i pronašla da 97 odsto njih „nisu preporučene“, što znači da nisu bile u skladu sa važećim zakonima i standardima.
Prošlog februara falsifikovani avastin, lijek protiv raka koji se dosta koristi, pronađen je u 19 medicinskih ustanova u Kaliforniji, Teksasu i Ilinoisu.
Oni su očito kupovali ono za šta su mislili da je pravi avastin od inostranog dobavljača „Montana helt ker solušns“ (Montana Health Care Solutions). Ipak, trebalo je da postupe pametnije jer je samo nekoliko distributera autorizovano da prodaje avastin u SAD.
Vlasnik Montane je takođe glavni dobavljač velike kanadske e-apoteke CanadaDrugs.com. Daljom istragom je otkriveno da je falsifikovani avastin prošao kroz određeni broj zemalja, među kojima su Turska, Egipat, Švajcarska i Velika Britanija, prije nego što je stigao do SAD.
Unosan posao
Tržište falsifikovanih ljekova nije samo poraslo u geografskom smislu, nego i u pogledu uključivanja širokog spektra medicinskih proizvoda.
U početku su se zapljenama falsifikovanih ljekova uglavnom otkrivali lažni preparati za svakodnevnu upotrebu – prvenstveno sredstva za poboljšanje seksualnog života.
Ljekovi kojima se liječe neprenosive bolesti su skupi, imaju veliku potražnju i koriste se tokom dugih perioda što ih čini primamljivim za falsifikatore
Međutim, nedavna istraživanja i zapljene ljekova pokazale su da su sada dostupne kopije svih vrsta ljekova, te da sve veći udio na tržištu zauzimaju sredstva za tretman neprenosivih bolesti.
PSI je, na primjer, otkrio ogroman skok u otkrivanju falsifikovanih ljekova za kardiovaskularne bolesti (196 procenata), probleme centralnog nervnog sistema (119 procenata), urogenitalne tegobe (132 procenta) i metabolička oboljenja (110 procenata).
Ljekovi kojima se liječe neprenosive bolesti su skupi, imaju veliku potražnju i koriste se tokom dugih perioda što ih čini primamljivim za falsifikatore. Onda ne čudi što je ova aktivnost postala popularna među ograncima organizovanog kriminala uključujući rusku mafiju, kineske trijade, kolumbijske narko kartele i meksičke klanove.
Ipak treba napomenuti da su istraživački podaci o nelegalnoj trgovini ljekovima ograničeni jer je njihovo otkrivanje teško i, u zavisnosti od regiona, izvještavanja o tome je pristrasno.
Ipak, nema sumnje da falsifikovani ljekovi predstavljaju sve veći problem i da nose velike ljudske žrtve.
Među najistaknutijim slučajevima su i pojedinačne tragedije kao što je smrt 18-godišnjeg Amerikanca Rajana Hejta koji se 2001. predozirao ljekovima koji su mu bili propisani, a koje je kupio putem interneta.
Tokom epidemije meningitisa 1995. u Nigeru je oko 50.000 ljudi slučajno tretirano lažnim vakcinama, od čega je umrlo oko 2.500 ljudi. A tokom poslednje decenije umrle su stotine djece od zaraženog sirupa protiv kašlja.
Zajednička acija
Svjetska politika nije išla ukorak sa bumom u trgovini falsifikovanim ljekovima.
Uz ograničene rezultate, SZO je pokušala da se pozabavi ovim problemom na svjetskom nivou, organizujući program tzv. WHO IMPACT (Međunarodna radna grupa za borbu protiv falsifikovanja medicinskih proizvoda) koji je pokušao da okupi međunarodne i nevladine organizacije, organe za sprovođenje zakona, udruženja farmaceutskih proizvođača i regulatorne organe za ljekove kako bi bolje koordinisali akciju protiv falsifikatora i onih koji prodaju falsifikate.
Ministri zdravlja i civilno društvo trebalo bi da stoje na čelu poziva za ove reforme s obzirom da su na kocki životi i zdravlje svih građana
Međutim institucija koja bi bolje mogla da se iznese sa borbom protiv falsifikovanih ljekova je Kancelaraija UN za borbu protiv droge i kriminala (UNDOC) koja je specijalizovana za suzbijanje šverca ilegalnih droga, borbu protiv kriminala, korucije i terorizma, kao i za pružanje pomoći pravosudnim sistemima.
Napori UNDOC-a bi u idealnoj varijanti mogli da budu podržani od strane Međunarodne organizacije kriminalističkih policija.
Interpol bi mogao da preuzme obuku za sprovođenje zakona, izgradnju kapaciteta, istrage, sprovođenje akcija i sudske postupke, sve cilju borbe protiv falsifikatora i njihovih trgovačkih mreža.
Interpol već ima iskustva u praćenju i zapljeni ogromnih količina opasnih narkotika, među kojima su antibiotici, antidepresivi, ljekovi protiv kancera, kao i tablete za mršavljenje i sredstva za potenciju.
Svi imaju interes od borbe protiv falsifikovanih ljekova.
Vlade pojedinih država, koje su dosad bile uhvaćene u unutardržavnim komercijalnim interesima, mogle bi da pruže podršku izgradnji boljeg okvira za saradnju i koordinaciju jer je trgovina falsifikovanim ljekovima globalna i nijedna zemlja nije pošteđena njenog razarajućeg uticaja na zdravlje ljudi.
Trebalo bi stvoriti sporazum o međunarodno obavezujućim normama za regulaciju falsifikovanih ljekova. To je ozbiljno krivično djelo poput ubistva, šverca, krađe, zloupotrebe droga i prevare, te bi ga tako trebalo i tretirati.
Ministri zdravlja i civilno društvo trebalo bi da stoje na čelu poziva za ove reforme s obzirom da su na kocki životi i zdravlje svih građana.
Prevela: Danka Vraneš Redžić
Bonus video:
