U protekla dva mjeseca tehnološki milijarder Ilon Mask je na svojoj platformi X u najmanje dvije desetine objava promovisao njemačku krajnje desničarsku stranku, intervjuisao njenu liderku i poručio svojim 219 miliona pratilaca da je ona "jedina nada" za zemlju.
Ipak, Maskova podrška partiji Alternativa za Njemačku (AfD) imala je malo uticaja na njen zapanjujući rezultat - drugo mjesto na izborima 23. februara, pokazuje analiza agencije Rojters na osnovu njegovih objava, rezultata istraživanja javnog mnjenja i intervjua sa političkim analitičarima.
Mask, izvršni direktor Tesle, ne djeluje obeshrabreno i nastavlja da promoviše desničarske ciljeve širom Evrope. Mada se najprimjetniji efekat do sada ogleda u narušavanju ugleda Tesle, analitičari smatraju da on možda ima dugoročniji cilj za svoje poslovno carstvo - podršku političkim partijama koje bi mogle da smanje regulative koje, po njegovom mišljenju, ometaju tehnološke inovacije.
U januaru, Mask je kritikovao ono što je nazvao evropskom "tortom od slojeva regulacija i birokratije".
Partija AfD - koju njemačka domaća obavještajna služba klasifikuje kao sumnjivu ekstremističku grupu - sada je najveća opoziciona stranka u Njemačkoj nakon izbora prošlog mjeseca, uprkos stigmi koju krajnja desnica tradicionalno nosi zbog nacističke prošlosti zemlje. Jedan od visokih političara stranke morao je da odstupi prošle godine nakon što je izjavio da pripadnici SS-a, glavne nacističke paravojne snage, "nijesu svi bili kriminalci". Mask je 9. januara na platformi X emitovao intervju sa liderkom AfD-a, Alis Vajdel.
Rastuća popularnost AfD-a odražava fenomen koji se širi Evropom, dok populističke krajnje desničarske stranke bilježe najveći rast popularnosti u posljednjih nekoliko decenija.
Nekada na političkim marginama, sada su na vlasti ili dijele vlast u Italiji, Holandiji, Mađarskoj, Slovačkoj, Finskoj i Hrvatskoj. U parlamentima Švedske, Austrije i sada Njemačke, one su najveće ili druge po veličini partije, dok bilježe rast podrške u Francuskoj. Krajnja desnica takođe jača u Rumuniji, Belgiji, Španiji i Portugalu.
Ove stranke su ojačale zbog visoke imigracije, ekonomske stagnacije i percipiranih ograničenja slobode govora - tema koje Mask često ističe u svojim objavama na platformi X. Prema analizi više od 20.000 njegovih objava, Mask je sve više fokusiran na evropsku politiku otkako je pomogao Donaldu Trampu da se vrati u Bijelu kuću.
Mask je koristio X za promociju desničarskih ličnosti u Britaniji, Italiji i Rumuniji, dok je istovremeno ismijavao političke lidere i visoke zvaničnike EU.
Kada je Mask prvi put eksplicitno podržao AfD u Njemačkoj 20. decembra, stranka je u anketama imala podršku od 19,3%, prema zbirnim podacima Rojtersa. Na kraju je osvojila 20,8% glasova. Ti brojevi sugerišu da njegov uticaj na izbore nije bio značajan, izjavila su za Rojters trojica političkih analitičara. Tri nasilna napada u Njemačkoj tokom tog perioda, koje su, kako se sumnja, počinili ljudi sa Bliskog istoka i iz Afganistana, takođe su možda doprinijela jačanju AfD-a, koji se zalaže za masovne deportacije imigranata.
Međutim, dvojica analitičara smatraju da je Mask povećao privlačnost stranke među određenim glasačima, posebno mlađima, što bi moglo poboljšati njen rezultat na sljedećim izborima.
"Pomogao je da AfD izgleda malo više kul i inovativno", rekao je Martin Fasnaht, predsjednik katedre za strategiju i marketing na WHU - Otto Beisheim školi menadžmenta u Njemačkoj.
Izgleda da Maskovo otvoreno navijanje za krajnju desnicu košta Teslu, čija je prodaja u Evropi pala za 45% u januaru u odnosu na prethodnu godinu, dok su njeni rivali zabilježili rast od preko 37%, prema podacima Evropskog udruženja proizvođača automobila.
Rani podaci o prodaji u Evropi za februar pokazuju nastavak tog pada. Četiri menadžera korporativnih voznih parkova kazali su za Rojters da je udio Tesle u njihovim flotama ili stagnirao ili opao, što nagovještava teška vremena za kompaniju.
Rok zvijezda krajnje desnice
U Velikoj Britaniji, Mask je napao premijera Kira Starmera, pozvao na oslobađanje zatvorenog krajnje desničarskog aktiviste i podržao Reformu, desničarsku populističku stranku čiji su planovi o smanjenju imigracije i odustajanju od klimatskih ciljeva gotovo identični Trampovima.
U Italiji je Mask razvio bliske odnose sa premijerkom Đorđom Meloni. Oboje su izrazili zabrinutost zbog imigracije i pada nataliteta u zapadnim zemljama. Meloni je nedavno nazvala Maska "dragocjenim genijem".
U Rumuniji je promovisao objave o krajnje desničarskom političaru Kalinu Đorđeskuu i oštro kritikovao jednog od sudija koji je prošle godine poništio njegovu predsjedničku kandidaturu zbog sumnji na rusko uplitanje.
Američke tehnološke platforme poput X-a imaju "ogromnu moć" da oblikuju javno mnjenje u Evropi, rekao je Damijan Tambini, stručnjak za medijske i regulatorne politike na Londonskoj školi ekonomije.
"Nije toliko nezamislivo da (Mask) može politički da preokrene čitavu zemlju", rekao je Tambini. "To bi zauzvrat stvorilo potpuno drugačiju ravnotežu moći unutar EU", dok bi krajnje desničarske vlade dobijale sve veći uticaj u ionako podijeljenom bloku od 27 država.
Takve vlade bi potencijalno mogle pomoći Masku da ukine ili ublaži propise koje ne odobrava, dodao je Tambini.
Mask, koji predvodi Trampove napore da drastično smanji veličinu američke federalne administracije, javno je kritikovao evropske poslovne regulative, nazivajući ih lošim za ekonomski rast i oblikom cenzure. Više od godinu dana nalazi se pod istragom EU zbog mogućeg kršenja novog evropskog zakona kojim se zahtijeva da platforme poput X nadziru ilegalni sadržaj. Odluka još nije donijeta.
Prema Zakonu o digitalnim uslugama EU, X bi mogao biti kažnjen sa 6% svoje godišnje globalne zarade ako ne preduzme mjere protiv ilegalnog sadržaja i dezinformacija ili ne poštuje pravila o transparentnosti. Taj slučaj je ključni test sposobnosti EU da sprovede pravila prema američkim društvenim mrežama dok pokušava da se izbori sa dezinformacijama i ilegalnim sadržajem.
Evropske vlade su oprezne zbog Maskovog sve većeg statusa kao "rok zvijezde krajnje desnice", rekla je Asma Mhala, francuska politikološkinja specijalizovana za odnose velikih tehnoloških kompanija i politike.
Ona sumnja da je Maskov krajnji cilj slabljenje evropskih regulativa i jačanje američke moći, posebno s obzirom na njegovu ulogu visokog savjetnika Donalda Trampa.
Bela kuća je odbila da komentariše Maskovu ulogu u američkoj politici prema Evropi.
Greg Svenson, predsjednik organizacije Republicans Overseas UK, koja podržava američke republikance u inostranstvu, rekao je da bi borba za ukidanje evropskih regulatornih ograničenja pomogla svim kompanijama, ne samo Maskovim.
"On to radi za opšte dobro".
Rat protiv "woke" kulture
Kritikujući Evropu, Mask često dijeli neprovjerene informacije na platformi X, uključujući objave anonimnih naloga koji ga označavaju, dok istovremeno pojačava glasove poznatih širitelja dezinformacija, pokazuje analiza Rojtersa o njegovim objavama.
Većina njegovih objava odnosi se na masovnu imigraciju i ono što prikazuje kao ograničenja slobode govora, utvrdio je Rojters. Takođe je kritikovao pad nataliteta u Evropi i prava transrodnih osoba. Mask često zaobilazi tradicionalne medije, političare i akademike, dajući prednost maloj zajednici krajnje desničarskih naloga.
Jedan od tih naloga je PeterSweden7, koji vodi novinar i politički komentator Piter Imanuelson. On je ranije tvrdio da su teroristički napadi na Ameriku 11. septembra 2001. bili "izvedeni iznutra" i da su slijetanja na Mjesec lažna.
Mask je promovisao najmanje šest Imanuelsonovih obmanjujućih objava. U januaru je podijelio njegovu tvrdnju da je jedan muškarac osuđen na 20 mjeseci zatvora zbog objave na Fejsbuku, bez objašnjenja da je u toj objavi zapravo pozivao ljude na napad na hotel u kojem su bili smještene izbjeglice.
Imanuelson je rekao za Rojters da nije moguće uključiti sve detaljne informacije u jednu objavu i da više ne vjeruje u teorije zavjere.
Još jedan nalog sa kojim Mask redovno komunicira o evropskim temama pripada Tomiju Robinsonu, desničarskom agitatoru osuđenom za prevaru i napade, čije je pravo ime Stiven Jaksli-Lenon. On se trenutno nalazi u zatvoru zbog nepoštovanja sudskog naloga u Londonu.
Mask je pozvao na Robinsonovo oslobađanje, dijeleći lažnu tvrdnju da je on "politički zatvorenik", dok je na Robinsonovom nalogu 20. januara objavljeno da milijarder finansira dio njegovih pravnih troškova.
Robinsonov advokat nije odgovorio na zahtjev za komentar.
Za Maska, vlasnici ovakvih naloga predstavljaju potencijalne vojnike u borbi koju desnica definiše kao sukob između restriktivnih ljevičarskih političara i desničarskih zagovornika slobode govora, rekao je Mert Džan Bajar, istraživač sa Univerziteta Vašington, koji proučava Maskove društvene mreže.
"Influenseri su dobri kanali za širenje njegove vizije svijeta", dodao je Bajar.
Uticaj na prodaju automobila
Iako je Maskov uticaj na evropsku politiku neizvjestan, njegov aktivizam očigledno nanosi štetu Tesli, čija se prodaja u Evropi suočava s problemima nakon pada od 10,8% u 2024. godini, u periodu kada je cijelo tržište zabilježilo pad od samo 1,3%.
Anketa koju je krajem januara sprovela web stranica za recenzije električnih vozila Electrifying.com pokazala je da 59% Britanaca koji već posjeduju električno vozilo ili planiraju da ga kupe ne bi izabralo Teslu zbog Maska. Na platformi X u toku je anti-Tesla kampanja pod haštagovima #teslatakedown i #swasticars.
Maskove izjave dodatno otežavaju situaciju za Teslu. Kada je kompanija lansirala Model Y 2020. godine, na britanskom tržištu je postojalo samo 25 standardnih EV modela. Danas ih ima 133, jer kineski brendovi preplavljuju tržište novim, povoljnijim električnim automobilima.
"Još ih ne bih otpisao, ali im je potrebno nešto svježije", rekao je Tim Albertsen, izvršni direktor Ayvens-a, jedne od najvećih firmi za prodaju automobila u Evropi. On je odbio da komentariše uticaj Maskovih stavova na prodaju, ali je rekao da je Tesla "prilično slaba po pitanju ponude modela."
Ben Kilbi, vlasnik britanske firme za komunikacije i tržišnu analitiku, posjedovao je Model Y tri godine, ali sada planira da ga se riješi zbog Maska.
"Volim svoj Teslin automobil, volim tehnologiju", rekao je Kilbi. "Ali ne želim da budem povezan s Maskovom politikom ili njegovim javnim izjavama.
Prevod: N.B.
Bonus video:
