Iranski vrhovni vođa, 86-godišnji ajatolah Ali Hamenei, izgubio je glavne vojne i bezbjednosne savjetnike u izraelskim vazdušnim napadima, što je ostavilo velike praznine u njegovom unutrašnjem krugu i povećalo rizik od strateških grešaka, prema riječima pet osoba koje su upoznate sa njegovim procesom donošenja odluka.
Jedan od tih izvora, koji redovno prisustvuje sastancima sa Hameneijem, opisao je rizik od greške u procjeni Irana u pitanjima odbrane i unutrašnje stabilnosti kao “izuzetno opasan”, piše agencija Rojters.
Od petka je ubijeno nekoliko visokih vojnih zapovjednika, uključujući Hameneijeve glavne savjetnike iz Revolucionarne garde, elitne vojne sile Irana: zapovjednik Garde Hosein Salami, šef vazduhoplovstva Amir Ali Hadžizadeh, koji je predvodio iranski program balističkih raketa, i obavještajac Mohamad Kazemi.
Ovi ljudi su bili dio Hameneijevog unutrašnjeg kruga od otprilike 15-20 savjetnika koji su se sastojali od zapovjednika Garde, klerika i političara, prema izvorima koji uključuju tri osobe koje prisustvuju ili su prisustvovale sastancima sa liderom o važnim pitanjima i dva bliska zvaničnicima koji redovno prisustvuju.
Ova labava grupa se sastaje po potrebi, kada Hameneijev kabinet pozove relevantne savjetnike da se okupe u njegovom kompleksu u Teheranu i razmotre neku važnu odluku, kazali su svi izvori. Rojters navodi da su članovi poznati po nepokolebljivoj lojalnosti njemu i ideologiji Islamske Republike.
Hamenei je u prilično dobroj poziciji da sprovede osnovnu analizu troškova i koristi, koja zapravo vodi do jednog pitanja važnijeg od svih drugih: opstanka režima
Hamenei, koji je bio u zatvoru prije revolucije 1979. godine i ranjen u bombaškom napadu prije nego što je postao lider 1989. godine, duboko je posvećen očuvanju islamskog sistema vlasti u Iranu i duboko nepovjerljiv prema Zapadu.
Prema iranskom sistemu vlasti, on ima vrhovnu kontrolu nad oružanim snagama, ovlašćenje da objavi rat i može da imenuje ili smijeni visoke zvaničnike, uključujući vojne zapovjednike i sudije.
Hamenei donosi konačnu odluku o važnim pitanjima, iako cijeni savjete, pažljivo sluša različite stavove i često traži dodatne informacije od svojih savjetnika, kazao je izvor koji prisustvuje sastancima.
“Dvije stvari se mogu reći o Hameniju: on je izuzetno tvrdoglav, ali i izuzetno oprezan. Veoma je oprezan. Zato je na vlasti toliko dugo”, rekao je Aleks Vatanka, direktor Iranskog programa na Institutu za Bliski istok u Vašingtonu.
“Hamenei je u prilično dobroj poziciji da sprovede osnovnu analizu troškova i koristi, koja zapravo vodi do jednog pitanja važnijeg od svih drugih: opstanka režima”.
Sin u prvom planu
Fokus na opstanak je više puta bio na testu. Hamenei je rasporedio Revolucionarnu gardu i sa njom povezanu Basidž miliciju kako bi ugušio nacionalne proteste 1999, 2009. i 2022. godine.
Dok su bezbjednosne snage dosad uspijevale da suzbiju proteste i ponovo uspostave kontrolu države, višegodišnje zapadne sankcije dovele su do rasprostranjene ekonomske krize, što bi, prema mišljenju analitičara, moglo na kraju izazvati unutrašnje nemire.
Rojters ističe da je za Hameneija ulog izuzetno velik - suočen je s eskalacijom rata s Izraelom, koji vazdušnim napadima gađa iranska nuklearna i vojna postrojenja i osoblje, što izaziva raketne odmazde iz Irana.
Pet osoba upoznatih sa Hameneijevim procesom donošenja odluka naglasilo je da drugi insajderi koji nisu ciljani izraelskim napadima i dalje ostaju važni i uticajni, uključujući glavne savjetnike za politička, ekonomska i diplomatska pitanja.
Hamenei imenuje takve savjetnike da rješavaju probleme kada se pojave, što mu omogućava direktan uticaj na širok spektar institucija, uključujući vojni, bezbjednosni, kulturni, politički i ekonomski sektor, rekla su dva izvora.
Djelujući na ovaj način, uključujući i preko tijela koja su formalno pod ingerencijom izabranog predsjednika, Hameneijev kabinet često učestvuje ne samo u donošenju najvažnijih državnih odluka, već i u sprovođenju čak i manjih inicijativa, prema tvrdnjama upućenih sagovornika.
Prema navodima izvora, njegov sin Modžtaba je postajao sve značajniji u tom procesu tokom posljednjih 20 godina, gradeći ulogu koja prevazilazi lične, frakcijske i institucionalne podjele kako bi koordinisao aktivnosti po pojedinim pitanjima.
Modžtaba, klerik srednjeg ranga za koga neki iz sistema vjeruju da bi mogao naslijediti svog ostarjelog oca, uspostavio je čvrste veze s Revolucionarnom gardom, što mu daje dodatnu moć u iranskim političkim i bezbjednosnim strukturama, navode izvori.
Ali Asgar Hedžazi, zamjenik za političko-bezbjednosna pitanja u kabinetu Hameneija, učestvovao je u donošenju osjetljivih bezbjednosnih odluka i često se opisuje kao najmoćniji obavještajni zvaničnik u Iranu, navode izvori.
Međutim, šef Hameneijevog kabineta, Mohamad Golpajegani, kao i bivši ministri spoljnih poslova Ali Akbar Velajati i Kamal Harazi, i bivši predsjednik parlamenta Ali Laridžani, ostaju povjerljivi savjetnici za diplomatska i domaća politička pitanja poput nuklearnog spora.
Gubitak komandanata Revolucionarne garde ipak ozbiljno pogađa vrh vojne strukture koju je Hamenei, otkad je 1989. postao vrhovni vođa, postavio u samo središte moći, oslanjajući se na nju i za unutrašnju bezbjednost i za regionalnu strategiju, ističe Rojters.
Za razliku od regularne vojske, koja je pod komandom ministarstva odbrane i izabranog predsjednika, Revolucionarna garda odgovara direktno Hameneiju, obezbjeđujući najbolju vojnu opremu za svoje kopnene, vazdušne i pomorske jedinice, čime njeni komandanti dobijaju ključnu ulogu u državnom aparatu.
Suočen s jednim od najopasnijih trenutaka u istoriji Islamske Republike, Hamenei je dodatno izolovan zbog nedavnog gubitka drugih ključnih savjetnika u regionu, budući da je izraelskim udarima teško pogođena iranska koalicija “Osovina otpora”.
Lider Hezbolaha Hasan Nasralah, koji je bio lično blizak iranskom lideru, ubijen je u izraelskom vazdušnom napadu u septembru prošle godine, a sirijskog predsjednika Bašara al Asada su zbacili pobunjenici u decembru.
Bonus video:
