Sat otkucava za visoke vjerske zvaničnike koji traže nasljednika vrhovnog vođe Irana, ajatolaha Alija Hameneija.
Tročlani odbor iz najvišeg svešteničkog tijela, koji je sam Hamenei imenovao prije dvije godine da identifikuje svog nasljednika, ubrzao je svoje planiranje posljednjih dana nakon što je Izrael napao Iran i zaprijetio atentatom na dugogodišnjeg lidera, kazali su upućeni izvori agencije Rojters.
Hamenei (86) redovno se informiše o tim razgovorima, navode iranski izvori koji su, zbog osjetljivosti teme, tražili da budu anonimni. Prema riječima visokog bezbjednosnog zvaničnika, on se povukao iz javnosti sa svojom porodicom i čuva ga specijalna jedinica Revolucionarne garde “Vali-je Amr”.
Vladajući establišment će pokušati da odmah imenuje Hameneijevog nasljednika u slučaju da on bude ubijen, kako bi demonstrirao stabilnost i kontinuitet, kazali su izvori, iako priznaju da je teško predvidjeti političku putanju Irana nakon toga.
Novi vođa će, prema riječima jednog insajdera bliskog Hameneijevom kabinetu i upućenog u razgovore o sukcesiji, svakako biti biran na osnovu svoje odanosti revolucionarnim načelima osnivača Islamske Republike, ajatolaha Ruholaha Homeinija.
Istovremeno, najviši zvaničnici takođe razmatraju koji kandidat bi mogao predstavljati umjerenije lice, kako bi se spriječili strani napadi i unutrašnji nemiri, kazao je jedan od sagovornika.
Pet insajdera navodi da su se u razgovorima o sukcesiji izdvojila dva glavna kandidata: Hameneijev 56-godišnji sin Modžtaba, koji se dugo posmatra kao kandidat kontinuiteta, i novi pretendent Hasan Homeini, unuk oca Islamske revolucije.
Homeini, blizak saveznik reformističke frakcije koja se zalaže za ublažavanje društvenih i političkih ograničenja, ipak uživa poštovanje među višim sveštenstvom i Revolucionarnom gardom zbog svog porijekla, dodali su izvori.
“Još jednom ponizno izražavam da je ovaj mali i beznačajni sluga iranskog naroda spreman da s ponosom bude prisutan na svakom frontu ili sceni koju vi smatrate potrebnom”, poručio je 53-godišnji Homeini u javnoj poruci podrške vrhovnom vođi u subotu, nekoliko sati prije nego što su Sjedinjene Države bombardovale iranska nuklearna postrojenja.
Homeini je ušao u uži izbor kao ozbiljan kandidat ovog mjeseca, usred sukoba s Izraelom i Amerikom, jer bi mogao predstavljati pomirljiviji izbor i na međunarodnom i na unutrašnjem planu u odnosu na Modžtabu Hameneija, reklo je pet sagovornika.
Nasuprot tome, Hamenei dosljedno slijedi očevu tvrdu liniju, prema riječima insajdera koji upozoravaju da još ništa nije odlučeno, kandidati se mogu promijeniti, a konačnu riječ će imati vrhovni vođa.
Međutim, s obzirom na to da vojni sukob i dalje traje, ostaje nejasno da li bi bilo moguće lako izabrati novog lidera, bezbjedno ga postaviti na funkciju i da li bi on mogao preuzeti nivo autoriteta koji je imao Hamenei, dodali su sagovornici.
Izraelski napadi su takođe usmrtili nekoliko visokih komandanta Revolucionarne garde Irana, što bi moglo dodatno zakomplikovati proces prenosa vlasti, budući da ta elitna vojna snaga već dugo igra ključnu ulogu u sprovođenju vladavine vrhovnog vođe.
Tramp: Hamenei je laka meta
Planiranje eventualnog prenosa vlasti već je bilo u toku zbog Hameneijevih godina i dugogodišnjih zdravstvenih problema lidera koji decenijama dominira svim aspektima iranske politike, navode izvori.
Hitnost zadatka dodatno je naglašena u septembru, kada je Izrael ubio lidera Hezbolaha Sejeda Hasana Nasralaha, bliskog Hameneijevog saveznika. Planiranje je potom značajno ubrzano ovog mjeseca nakon izraelskih napada na nuklearna postrojenja, a potom i američkih udara tokom vikenda.
“Znamo tačno gdje se skriva takozvani ‘vrhovni vođa’”, upozorio je predsjednik SAD Donald Tramp prošle sedmice na društvenim mrežama, pozivajući Teheran na bezuslovnu kapitulaciju. “On je laka meta.”
Hamenei se javno nikada nije izjasnio o tome koga preferira za svog nasljednika. Izvori navode da se u ranijim razgovorima o sukcesiji više puta protivio ideji da njegov sin preuzme tu funkciju, zabrinut da bi takav potez izazvao utisak povratka Irana na oblik nasljedne vlasti koji je okončan svrgavanjem šaha 1979. godine.
Uloga vrhovnog vođe ustanovljena je nakon revolucije i potom utemeljena u ustavu, kojim se jednom vrhovnom svešteniku daje krajnji autoritet u usmjeravanju izabranog predsjednika i parlamenta.
Zvanično, vrhovnog vođu bira Skupština eksperata, tijelo koje čini 88 visokih sveštenika izabranih na nacionalnim izborima, pri čemu svi kandidati moraju prethodno biti odobreni od strane konzervativnog nadzornog tijela bliskog Hameneiju.
“Bez obzira na to da li će Islamska Republika opstati ili ne, biće to veoma drugačija republika, jer se kontekst u kojem je postojala suštinski promijenio”, rekao je za Rojters iranski politički analitičar Hosein Rasam, koji živi u Londonu, dodajući da bi Hasan Homeini mogao biti odgovarajući lider za novo usmjerenje Irana. “Režim mora izabrati nekoga ko će omogućiti postepenu tranziciju”.
Bliske veze Hasana Homeinija s reformističkom frakcijom iranske politike, koja je 1990-ih pokušala, ali nije uspjela, da otvori Iran prema spoljašnjem svijetu, dovele su do toga da mu konzervativni zvaničnici zabrane kandidaturu za članstvo u Skupštini eksperata 2016. godine.
Pet insajdera navodi da su planeri sukcesije svjesni da bi Homeini vjerovatno bio prihvatljiviji iranskoj javnosti od tvrdolinijaša. Prošle godine je upozorio na “krizu rastućeg narodnog nezadovoljstva” zbog siromaštva i oskudice.
Suprotno tome, Modžtaba Hamenei dijeli stavove svog oca o svim ključnim pitanjima, od obračuna sa protivnicima do tvrde linije prema stranim neprijateljima, navode izvori, a te osobine smatraju rizičnim u trenutku kada je Iran pod napadima.
Modžtaba, sveštenik srednjeg ranga koji predaje teologiju u vjerskoj školi u gradu Komu, središtu iranskog vjerskog života, nikada nije obavljao zvaničnu funkciju u Islamskoj Republici, ali ima značajan uticaj iza kulisa kao čuvar pristupa svom ocu.
Ministarstvo finansija SAD uvelo je sankcije Modžtabi 2019, navodeći da on predstavlja rvhovnog vođu “u zvaničnom svojstvu, iako nikada nije bio izabran niti imenovan na državnu funkciju”, osim rada u očevoj kancelariji.
Tokom proteklih 20 godina, Modžtaba je izgradio bliske veze s Revolucionarnom gardom, što mu je, prema riječima izvora koji su govorili za Rojters, omogućilo dodatnu moć unutar političkog i bezbjednosnog aparata Irana.
Modžtaba je bio meta narodnog bijesa tokom protesta od 2009. godine, a posebno tokom višemjesečnih nemira koji su zahvatili Iran nakon smrti mlade žene u policijskom pritvoru 2022. godine, kada je uhapšena zbog navodnog kršenja strogog kodeksa oblačenja Islamske Republike. Pojavljivao se na skupovima pristalica režima, ali je rijetko govorio u javnosti.
Ostali kandidati u drugom planu
Nekoliko kandidata koji su dugo smatrani kao mogući nasljednici Hameneija već su preminuli. Bivši predsjednik Hašemi Rafsandžani preminuo je 2017, bivši predsjednik Vrhovnog suda Mahmud Hašemi Šahrudi umro je prirodnom smrću 2018, a bivši predsjednik Ebrahim Raisi poginuo je u padu helikoptera 2024. godine. Još jedan visoki sveštenik, Sadeg Amoli Laridžani, uklonjen je sa scene.
Drugi, poput člana Skupštine eksperata ajatolaha Alireze Arafija još su uvijek u igri, ali su, prema riječima petorice izvora, u drugom planu u odnosu na Modžtabu Hameneija i Hasana Homeinija.
Osim najizglednijih kandidata moguće je i da bude izabran manje poznat sveštenik kao pion Revolucionarne garde, rekao je Ali Vaz, direktor projekta za Iran u Međunarodnoj kriznoj grupi.
“Moguće je da predlože kandidata za kojeg niko nikada nije čuo i koji zapravo ne bi imao one poluge moći koje ajatolah Hamenei drži već više od 30 godina”, rekao je.
Glas vrhovnog vođe ima ogromnu snagu.
Nakon smrti osnivača Islamske Republike, Ruholaha Homeinija, 1989. godine, Hamenei je javno predstavljen kao njegov izabrani nasljednik. Iako je već bio predsjednik, Hamenei je tada bio sveštenik srednjeg ranga i mnogi uticajni klerici su ga u početku odbacivali kao slabog i nedostojnog nasljednika svog harizmatičnog prethodnika.
Ipak, postepeno je učvrstio vlast i postao neprikosnoveni donosilac odluka u Iranu, oslanjajući se na Revolucionarnu gardu, nadmudrujući rivale i gušeći talase narodnog nezadovoljstva.
Bonus video:
