Plan predsjednika Donalda Trampa za okončanje rata u Gazi nudi nešto rijetko: put naprijed za ljude i u Gazi i u Izraelu. Predlog u 20 tačaka zahtijeva dodatna razrađivanja i dalje pregovore, ali se bavi kratkoročnom nužnošću zaustavljanja bombardovanja i ubijanja, povratkom izraelskih talaca i oslobađanjem palestinskih zatvorenika. Ključno je i to što daje srednjoročnu formulu za privremenu administraciju koja može otvoriti novu eru mira i za Palestince i za Izrael.
Ključni element plana predviđa da Gazom upravlja “privremena prelazna uprava jedne tehnokratske, apolitične palestinske komisije”, koju bi činili “kvalifikovani Palestinci i međunarodni stručnjaci”, uz nadzor međunarodnog prelaznog tijela, “Odbora za mir”, kojim bi predsjedavao Tramp, a u kojem bi bivši britanski premijer ser Toni Bler imao centralnu ulogu.
Ovakav tip prelazne uprave nije puka iluzija. Niti je, kako neki sugerišu, relikt kolonijalne prošlosti. To može funkcionisati. Primjer moje zemlje, Kosova - države dvostruko veće od palestinskih teritorija i s populacijom nešto manjom od one u Gazi - pokazuje zašto Trampova inicijativa zaslužuje podršku.
Kada se krajem devedesetih Kosovo suočilo sa uništenjem od strane režima Slobodana Miloševića, što je izazvalo NATO bombardovanje srpske vojne mašinerije, mnogi su sumnjali da će mir opstati ili da može doći do pomirenja u tom dijelu Balkana nakon tolikog krvoprolića.
Kosovo je iz haosa počelo da gradi demokratske institucije koje su njegovom narodu omogućile da odlučuje o sopstvenoj sudbini
Ipak, zapadne sile su brzo reagovale i uspostavile privremenu administraciju pod mandatom Ujedinjenih nacija. Njome su rukovodili kredibilni međunarodni zvaničnici kao što su Seržio Vijera de Melo, iskusni brazilski diplomata, i Bernar Kušner, bivši francuski ministar spoljnih poslova.
Privremena misija na Kosovu (UNMIK) je brzo je dokazala svoju vrijednost. Rukovodstvo kosovskih Albanaca je iskoristilo priliku i pristalo na demilitarizaciju prozapadnih gerilaca. Ali upravo je privremena međunarodna administracija vodila obnovu, otvorila teritoriju za globalno angažovanje i, što je najvažnije, pripremila teren za slobodne i poštene izbore.
Kosovo je iz haosa počelo da gradi demokratske institucije koje su njegovom narodu omogućile da odlučuje o sopstvenoj sudbini. Razne zemlje su doprinosile svojim znanjem: norveški diplomata Kai Eide je pomogao da se stvori profesionalna policija; Amerika je pomogla u izgradnji modernog bankarskog i pravosudnog sistema (pored toga što je obezbijedila trupe za NATO-ovu misiju KFOR); Evropska unija je finansirala fizičku obnovu i podršku privredi; OEBS je organizovao slobodne i nezavisne izbore; a KFOR je pružao ukupnu bezbjednost.
Iako paralele nisu savršene - Kosovo se nalazi na rubu Evropske unije, čije bogate, mirne i demokratske zemlje žele da ono uspije - Trampov plan za Gazu ima odjek ovog provjerenog modela. Ohrabruje to što plan, čini se, uspijeva da uspostavi osjetljivu ravnotežu između lokalnog vođstva i međunarodne stručnosti. Predviđanjem ključnih uloga za ličnosti poput sera Tonija, koji ima veliko, iako kontroverzno iskustvo na Bliskom istoku - kao i status heroja u većinski muslimanskom Kosovu zbog svoje uloge u NATO bombardovanju 1999 - uz vjerodostojne palestinske predstavnike, mirovni prijedlog bi mogao izbjeći percepciju da njime dominiraju stranci. Što je šira koalicija aktera, to je manja vjerovatnoća da će projekat postati žrtva spletki u Savjetu bezbjednosti UN ili biti uvučen u komplikovanu realnost palestinske politike.
Ključno će biti da se privremena uprava i njen Odbor za mir posmatraju kao proces, a ne kao cilj. To znači organizovanje demokratskih izbora, stavljanje upravljanja u prave palestinske ruke i davanje čvrstih garancija za bezbjednost Izraela
Postoje i drugi elementi kosovskog presedana koji objašnjavaju zašto je ser Toni sklon da se osloni na to iskustvo u izradi planova za prelaznu upravu u Gazi. Privremena misija na Kosovu brzo je kombinovala legitimitet međunarodnih zvaničnika i organizacija sa znanjem i uključenjem lokalnih lidera svih političkih orijentacija. Pokušano je da se osigura rodna, etnička i vjerska ravnoteža.
U Gazi bi takvo hibridno tijelo trebalo da počne obnavljati razorenu privredu, usmjeravajući resurse za obnovu uz istovremeno poštovanje političkih realnosti i kulturnih osjetljivosti. Ser Toni donosi ugled i iskustvo na svjetskoj sceni; palestinski lideri donose životno iskustvo i lokalni kredibilitet neophodan da bi se povezali s ljudima Gaze i predstavljali ih.
Konačna snaga Trampovog plana leži u njegovom obećanju o putu ka miru, iako on još nije u potpunosti razjašnjen. U plan je uvršten dogovor s arapskim zemljama da narod Gaze neće biti ostavljen u limbu i da ima pravo da ostane na svojoj zemlji. Ključno će biti da se privremena uprava i njen Odbor za mir posmatraju kao proces, a ne kao cilj. To znači organizovanje demokratskih izbora, stavljanje upravljanja u prave palestinske ruke i davanje čvrstih garancija za bezbjednost Izraela.
Kosovo nas uči da je takva jasnoća od vitalnog značaja. UNMIK je uspio odmah nakon rata samo zato što je njegova misija bila transparentna: stabilizovati postojeće institucije i izgraditi nove tamo gdje je bilo potrebno. Međutim, Kosovari su postali nestrpljivi kada je tranzicija počela da se usporava, a prelazna UN birokratija počela da poprima prizvuk trajnosti. Osmislio se proces i počeli su pregovori o konačnom statusu - a Kosovo se nije raspalo nakon što je privremena misija prestala da postoji. Ono je postalo nezavisno prema planu koji je vodio tadašnji predsjednik Finske, Marti Ahtisari, za koji je dobio Nobelovu nagradu za mir. Zanimljivo je da je Kosovo danas jedna od najbezbjednijih destinacija u Evropi, prema istraživanjima Galupa.
Rat u Gazi je užasan. Pravo pomirenje možda nikada neće doći. Ali Trampov plan je pragmatičan i utemeljen na presedanu. To je upravo ono što ljudima u Gazi treba.
Autor je bivši ministar spoljnih poslova Kosova. Saradnik je Centra za javnu diplomatiju na Univerzitetu Južne Kalifornije
Komentar je objavljen u “Ekonomistu”
Priredila: A. Š.
Bonus video:
