Šta radite kada otkrijete da je vaš najbolji prijatelj nasilan prema svom partneru kod kuće? To pitanje - ili neko vrlo slično - trebalo bi postaviti evropskim liderima, ali i svima nama u evropskom javnom prostoru, koji nijemo posmatramo dok Donald Tramp udara maljem po institucijama američke demokratije.
Tokom proteklih devet mjeseci, evropski lideri su ćutali, sklanjali pogled i pribjegavali laskanju, umirivanju i neostvarivim obećanjima samo da bi zadržali naklonost američkog predsjednika i uključili ga u evropsku bezbjednost. Ogromni pritisak da Tramp ostane uz Evropu u suprotstavljanju Rusiji zbog njenog rata protiv Ukrajine - ili barem da ne bude protiv nas i na strani Vladimira Putina - naveo ih je da progutaju nerealne ciljeve vojne potrošnje i nejednake trgovinske uslove. A za kakvu korist?
Nijedan evropski lider nije javno osporio Trampove prenaduvane tvrdnje da je okončao osam ratova u osam mjeseci, niti je kritikovao njegovo razaranje multilateralnog poretka zasnovanog na pravilima slobodne trgovine, njegov napad na Ujedinjene nacije ili selektivnu upotrebu carina radi političkih obračuna širom svijeta.
Jedini trenutak kada su evropski lideri nakratko pronašli svoj glas bio je kada je Džej Di Vens iskoristio pozornicu Minhenske bezbjednosne konferencije da pokrene oštar napad na evropsku demokratiju. Vens je optužio američke saveznike da guše slobodu govora i rekao da ga više brine “prijetnja iznutra... povlačenje Evrope od njenih najosnovnijih vrijednosti” nego bilo kakva prijetnja Rusije ili Kine slobodi kontinenta. Da bi podvukao svoju podršku “slobodi” antimigrantskog govora mržnje, sastao se s liderkom krajnje desničarske njemačke AfD, Alis Vajdel, usred izborne kampanje u Minhenu, dok je istovremeno ignorisao tadašnjeg njemačkog kancelara Olafa Šolca iz Socijaldemokratske partije.
Dok milioni Amerikanaca izlaze na ulice protestujući protiv Trampovog autoritarnog zaokreta kod kuće, nije li došlo vrijeme da evropski lideri progovore i pokažu moralnu autonomiju - jasno poručujući da Evropa podržava demokratiju u Sjedinjenim Državama i one koji je pokušavaju odbraniti?
To ne znači da bi izražavanje evropskog ogorčenja imalo neki praktičan učinak na rastavljanje sistema kontrole i ravnoteže u američkoj politici, ukidanje agencije USAID za inostranu pomoć, obračune s univerzitetima, advokatskim kancelarijama i naukom, zloupotrebu pravosuđa protiv političkih protivnika, čistke u oružanim snagama ili, što je najalarmantnije, raspoređivanje vojske u američkim gradovima radi borbe protiv “neprijatelja iznutra”.
Mada Sjedinjene Države mogu štititi bezbjednost Evrope - i zaslužuju našu trajnu zahvalnost za to što to čine već 80 godina - Evropljani ne mogu zaštititi demokratiju u SAD. Mogu i moraju, međutim, zaštititi liberalnu demokratiju u Evropi, koja rizikuje da postane kolateralna žrtva Trampove unutrašnje i spoljne politike.
Ono što se događa u Americi ne ostaje u Americi. To je često najava trendova koji se preliju i na Evropu. Kao što su se pokreti #MeToo i “vouk” iz holivudskih studija i američkih kampusa prelili na evropske filmske setove i univerzitete, tako se i talas neliberalizma i represije koji raste u Vašingtonu već prelama o evropske obale - u zemljama poput Mađarske i Srbije.
Time što bi javno govorili o Trampovim napadima na nezavisnost američke državne službe, pravosuđa, pravne profesije, medija i oružanih snaga, te o njegovim pokušajima da kriminalizuje neslaganje, evropski lideri bi potvrdili vrijednosti vladavine prava, podjele vlasti i liberalne demokratije koje imaju obavezu da čuvaju kod kuće.
Ako Ilon Mask može da koristi svoju društvenu mrežu i najveće bogatstvo na svijetu da se umiješa u njemačke izbore u korist Vajdeline krajnje desničarske Alternative za Njemačku (AfD) - ili u britansku politiku u podršku osuđenom antiislamskom ekstremisti Tomiju Robinsonu - onda sigurno i mi možemo da učinimo da se naš glas čuje u američkoj politici.
Možemo ponuditi podršku i praktičnu saradnju državama, gradovima i sudovima koji dijele naše vrijednosti, kao i moralnu podršku američkim borcima za slobodu. Naše vlade i regioni mogu graditi partnerstva u oblasti klimatskih akcija, građanskih prava i razvojne pomoći sa američkim saveznim državama i lokalnim vlastima koje dijele iste principe. Možemo ponuditi poslove, vize i stipendije američkim naučnicima i akademicima pogođenim Trampovim rezovima sredstava za istraživanja. Evropa može samo da profitira od američkog “odliva mozgova” koji bi Tramp sam izazvao.
Masovni protesti “No Kings” u gradovima širom Sjedinjenih Država protekli su, srećom, mirno, uprkos Trampovom raspoređivanju oružanih snaga u Vašingtonu, Los Anđelesu, Memfisu, Portlandu i drugim gradovima, kao i pokušaju mobilizacije Nacionalne garde u 19 saveznih država. Ali pošto je svoje ljevičarske protivnike proglasio “domaćim teroristima”, raste rizik da bi Tramp mogao da ispuni prijetnju da će se pozvati na Zakon o pobuni iz 1807. godine i sebi dodijeliti široka ovlašćenja za upotrebu vojske protiv američkih demonstranata.
Posljednji put kada je američka vojska korišćena za domaće policijske akcije protiv demonstranata bilo je 1970. godine, za vrijeme Ričarda Niksona, kada je Nacionalna garda ubila četvoro studenata koji su na Univerzitetu Kent Stejt u Ohaju protestovali protiv vojnog poziva i američke intervencije u Kambodži. Raniji presedan za smrtonosnu upotrebu sile protiv mirnih demonstranata dogodio se u Selmi, u Alabami, 1965. godine, kada su državna i lokalna policija nasilno razbile marševe američkih crnaca koji su zahtijevali neometano pravo glasa.
U oba ta istorijska slučaja, evropski mediji su kritikovali upotrebu sile protiv mirnih demonstranata, ali su vlade s ove strane Atlantika ćutale, vođene principom nemiješanja u unutrašnje poslove savezničke države.
Danas, kada američka administracija i njeni milijarderski saveznici po volji intervenišu u prilog govoru mržnje i njegovim zagovornicima u Evropi, te protiv digitalne regulative Evropske unije, više nema nikakvog opravdanja za ćutanje. Naprotiv - odbrana evropske liberalne demokratije počinje priznavanjem trenutka kada je ona ugrožena u zemlji našeg najbližeg saveznika.
Tekst je preuzet iz “Gardijana”
Prevod: N. B.
Bonus video:
