Donald Tramp je, u svom drugom mandatu, predizborno obećanje da će kazniti političke protivnike pretvorio u vodeći princip upravljanja.
Ono što je u martu 2023. počelo kao provokativan slogan na mitinzima: “Ja sam vaša odmazda”, pretvorilo se u opštu kampanju obračuna sa navodnim neprijateljima, koja je preoblikovala saveznu politiku, kadrovska rješenja i sprovođenje zakona.
Analiza agencije Rojters otkriva razmjere te kampanje: najmanje 470 ljudi, organizacija i institucija našlo se na meti odmazde otkako je Tramp preuzeo funkciju - u prosjeku više od jedne dnevno. Neki su bili posebno označeni za kažnjavanje; drugi su sklonjeni u širim čistkama navodnih neprijatelja. U cifru nisu uključeni strani pojedinci, institucije i vlade, kao ni savezni službenici otpušteni u okviru smanjenja broja zaposlenih.
Trampova kampanja osvete je spoj lične odmazde i težnje ka kulturnoj i političkoj dominaciji. Njegova administracija je koristila izvršnu vlast da kazni one koje smatra neprijateljima - otpuštanjem tužilaca koji su istraživali njegov pokušaj da preokrene ishod izbora 2020, sankcionisanjem medija koje smatra neprijateljski nastrojenim, kažnjavanjem advokatskih kancelarija povezanih s protivnicima i sklanjanjem državnih službenika koji preispituju njegove politike. Mnogi od tih poteza već se suočavaju sa pravnim izazovima.
Istovremeno, Tramp i njegovi ljudi koriste vladu za sprovođenje ideološke agende: smjenjivali su vojne lidere za koje su procijenili da su “vouk”, smanjivali sredstva kulturnim institucijama za koje tvrde da izazivaju podjele, te zamrzavali istraživačke grantove univerzitetima koji promovišu programe različitosti.
Rojters je kontaktirao svaku osobu i instituciju koju su Tramp ili njegovi saradnici javno označili za metu odmazde i pregledao stotine zvaničnih naloga, direktiva i javnih dokumenata. Rezultat je do sada najpotpuniji uvid u njegovu kampanju odmazde.
Analiza je pokazala da postoje dvije grupe ljudi i organizacija koje su bile meta odmazde.
U prvoj grupi je najmanje 247 pojedinaca i subjekata koji su poimenično izdvojeni bilo javno, od strane Trampa i njegovih imenovanih funkcionera, ili kasnije u vladinim dopisima, sudskim podnescima ili drugim dokumentima. Da bi se slučaj kvalifikovao, radnje su morale biti usmjerene na konkretnu osobu ili entitet, uz dokaz namjere da se kazne.
Još 224 osobe su obuhvaćene širim akcijama odmazde, što znači da nijesu bili pojedinačno imenovani, ali su zahvaćeni obračunom s grupama koje administracija smatra neprijateljskim. Među njima je gotovo 100 tužilaca i agenata FBI koji su otpušteni ili primorani na penziju zato što su radili na slučajevima povezanim s Trampom ili njegovim saveznicima, ili zato što su ocijenjeni kao “vouk”. Među njima je i 16 agenata FBI koji su 2020. klečali na protestu Black Lives Matter. Ostali su državni službenici, uglavnom suspendovani zato što su javno istupili protiv politika administracije ili odbijali da sprovode direktive u vezi sa zdravstvom, zaštitom životne sredine i naučnim pitanjima.
Odmazda je imala tri različita oblika.
Najčešći su bili kazneni potezi, poput otkaza, suspenzija, istraga i ukidanja bezbjednosnih dozvola. Rojters je pronašao najmanje 462 takva slučaja, uključujući otpuštanje 128 federalnih zaposlenih i zvaničnika koji su istraživali, osporavali ili na drugi način prkosili Trampu ili njegovoj administraciji.
Drugi oblik su bile prijetnje. Tramp i njegova administracija zaprijetili su istragama ili kaznama najmanje 46 pojedinaca, kompanija i drugih subjekata, uključujući prijetnju zamrzavanjem federalnih sredstava gradovima pod demokratskim rukovodstvom, poput Njujorka i Čikaga.
Tramp je, na primjer, otvoreno govorio o smjeni predsjednika Federalnih rezervi Džeroma Pauela zato što se opirao snižavanju kamatnih stopa. Prošle sedmice je zaprijetio da će šestoro demokratskih članova Kongresa biti optuženo za pobunu - zločin koji je, kako je rekao, “kažnjiv SMRĆU” - nakon što su oni podsjetili pripadnike vojske da mogu odbiti “nezakonita naređenja”. Ove sedmice, Ministarstvo odbrane zaprijetilo je vojnom istragom protiv jednog od njih, američkog senatora Marka Kelija, bivšeg mornaričkog oficira.
Treći oblik bila je prinuda. U najmanje desetak slučajeva, organizacije poput advokatskih kancelarija i univerziteta potpisale su sporazume s vladom da će povući programe različitosti ili druge politike nakon što su se suočile s prijetnjama administracije o kazni, poput gubitka federalnog finansiranja i ugovora.
Tramp je otvoreno vodio predizbornu kampanju zasnovanu na osveti, obećavajući da će kazniti neprijatelje MAGA pokreta. “Za one koji su bili povrijeđeni i izdani, ja sam vaša odmazda”, rekao je u govoru u martu 2023. Nekoliko nedjelja kasnije, na skupu u Teksasu, poručio je: “Ja sam vaša pravda”, rekao je.
Bijela kuća odbacuje tvrdnje da administracija sprovodi osvetu. Nedavne istrage i optužnice protiv političkih protivnika opisuje kao opravdane korekcije politika, neophodne provjere mogućih zloupotreba i legitimne političke inicijative.
“Cijeli ovaj članak zasniva se na pogrešnoj pretpostavci da je sprovođenje izborne volje nekakva ‘odmazda’. Nije”, rekla je portparolka Bijele kuće Ebigejl Džekson. U državnoj upravi nema mjesta za službenike ili javne zvaničnike “koji aktivno nastoje da potkopaju program koji je američki narod izabrao da predsjednik sprovede”, dodala je.
Džekson je rekla da Tramp ispunjava predizborna obećanja da obnovi pravosudni sistem koji je, kako tvrdi, “instrumentalizovan” od strane administracije Džoa Bajdena i da “osigura da novac poreskih obveznika ne ide u partijske svrhe”.
Razmjere i sistematska priroda Trampovog nastojanja da kazni navodne neprijatelje predstavljaju oštar raskid s dugotrajnim standardima upravljanja u SAD. Neki istoričari kažu da je najbliža savremena paralela - mada neprecizna - težnja pokojnog predsjednika Ričarda Niksona za osvetom protiv političkih protivnika
Trampove poteze pozdravile su njegove najvjernije pristalice. Desničarski komentator i bivši Trampov savjetnik Stiv Benon rekao je za Rojters da upotreba državne moći radi kažnjavanja Trampovih neprijatelja “uopšte nije osveta”, već pokušaj da se “ljudi pozovu na odgovornost” za, kako je naveo, nepravedne istrage usmjerene protiv Trampa. Dodao je da slijedi još toga.
“Ljudi koji su pokušali da oduzmu predsjedniku Trampu prvi mandat, koji su ga optuživali da je ruski agent i time nanijeli štetu ovoj republici, a potom pokrali izbore 2020 - biće pozvani na odgovornost i o tome će odlučivati sudovi”, kazao je. Rojters ističe da nema dokaza da su izbori 2020. pokradeni.
Trampovi saveznici ukazuju na poteze koje je preduzeo bivši predsjednik Bajden kada je preuzeo dužnost. Nakon što su Trampove pristalice 6. januara 2021. napale Kapitol u neuspjelom pokušaju da preokrenu njegov izborni poraz, Bajden je ukinuo Trampov pristup povjerljivim informacijama - što se nikada ranije nije desilo bivšem predsjedniku. Bajden je takođe dobio sudski spor kojim je omogućeno razrješenje direktora nezavisnih agencija imenovanih na fiksne mandate, koje imenuje Senat, i uklonio je veliki dio Trampovog kadra iz neplaćenih savjetodavnih odbora.
Ipak, razmjere i sistematska priroda Trampovog nastojanja da kazni navodne neprijatelje predstavljaju oštar raskid s dugotrajnim standardima upravljanja u SAD, kazalo je za Rojters 13 politikologa i pravnih stručnjaka. Neki istoričari kažu da je najbliža savremena paralela - mada neprecizna - težnja pokojnog predsjednika Ričarda Niksona za osvetom protiv političkih protivnika.
“Glavni cilj je koncentracija moći i uništavanje svih mehanizama kontrole nad tom moći”, kaže Daron Ačemoglu, dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju i profesor na MIT-u, koje je pod federalnom istragom zbog programa različitosti i inkluzije. “Odmazda je samo jedno od sredstava”.
Desetine Trampovih meta osporavaju izrečene kazne tvrdeći da su nezakonite. Otpušteni i suspendovani državni službenici podnijeli su administrativne žalbe ili sudske tužbe zbog nezakonitog otpuštanja. Većina tih sporova i dalje je neriješena.
Istraga o Trampovim neprijateljima
Administracija je agresivno krenula protiv zvaničnika u pravosudnim i bezbjednosnim agencijama - institucijama ključnim za istrage o navodnim Trampovim zloupotrebama tokom i nakon njegovog prvog mandata.
Najmanje 69 sadašnjih i bivših funkcionera našlo se na meti zato što su istraživali ili upozoravali na rusko uplitanje u američke izbore 2016. Potezi odmazde povezani s istragom o Rusiji uključuju optužnicu protiv bivšeg direktora FBI Džejmsa Komija 25. septembra, što predstavlja odstupanje od normi Ministarstva pravde koje bi trebalo da zaštite istrage od političkog uticaja.
Komiju, koji je vodio istragu FBI o Trampovoj kampanji 2016, suđeno je nakon što je Tramp zahtijevao njegovo krivično gonjenje. Ministarstvo pravde je predstavilo slučaj kao obračun s korupcijom. Komi i njegovi advokati naveli su u sudskim spisima da je postupak “osvetoljubiv” i motivisan “ličnom netrpeljivošću”. Komi, koji se izjasnio da nije kriv, odbio je da komentariše. Savezni sudija odbacio je slučaj u ponedjeljak, presudivši da je Trampov specijalni tužilac nezakonito imenovan.
Najmanje 58 poteza odmazde usmjereno je na ljude koje je Tramp smatrao saboterima svojih izbornih kampanja, uključujući Krisa Krebsa, najvišeg zvaničnika za sajber-bezbjednost tokom njegovog prvog mandata. Tramp ga je otpustio 2020. jer je osporio tvrdnje da su izbori pokradeni. U aprilu mu je Tramp ukinuo bezbjednosnu dozvolu i protiv njega naložio federalnu istragu. Krebs, koji i dalje tvrdi da je Trampov poraz bio legitiman, obećao je da će se boriti.
Rojters je dokumentovao 112 slučajeva ukidanja bezbjednosnih dozvola (akreditacija neophodnih za pristup povjerljivim informacijama) sadašnjim i bivšim američkim zvaničnicima, advokatskim kancelarijama i državnim funkcionerima. U avgustu je direktorka nacionalne obavještajne zajednice Tulsi Gabard saopštila da ukida 37 bezbjednosnih provjera.
Leon Paneta, direktor CIA i ministar odbrane u administraciji Baraka Obame, ostao je u januaru bez bezbjednosne dozvole, zajedno s ostalima koji su potpisali pismo iz oktobra 2020. u kojem se sugerisalo da je Rusija možda stajala iza izvještaja o mejlovima sa laptopa Hantera Bajdena. U to vrijeme, Džo Bajden, Hanterov otac, bio je Trampov demokratski rival na izborima 2020. U uredbi koju je Tramp potpisao u januaru navodi se: “Potpisnici su namjerno iskoristili težinu Obavještajne zajednice kako bi manipulisali političkim procesom i potkopali naše demokratske institucije”. Paneta je rekao da i dalje stoji iza toga što je potpisao pismo.
Paneta je za Rojters rekao da je bezbjednosnu dozvolu predao još prije gotovo deceniju, nakon odlaska iz vlade. Trampova kampanja odmazde, kazao je, ruši moral u CIA i narušava dvopartijsko povjerenje na kojem počiva funkcionisanje Vašingtona. “Brine me da će naši protivnici vidjeti šta se dešava i osjetiti slabost”, rekao je. “Ovakva politička odmazda stvara nepovjerenje koje na kraju vodi nefunkcionisanju vlasti.” CIA nije odgovorila na zahtjev za komentar.
Kampanja odmazde zadire i duboko u državnu upravu, kažnjavajući zaposlene koji se suprotstavljaju Trampovim politikama i pretvarajući oblike neslaganja, koje su ranije administracije tolerisale, u osnov za kazne.
Ovog ljeta, stotine zaposlenih u Agenciji za zaštitu životne sredine (EPA) potpisale su otvoreno pismo protestujući zbog drastičnih rezova u programima za kontrolu zagađenja i sanaciju. Posljedice su uslijedile brzo. Više od 100 potpisnika koji su naveli svoja imena poslati su na plaćeno odsustvo. Najmanje 15 viših zvaničnika i pripravnika obaviješteno je da će biti otpušteni. Ostalima je rečeno da su pod istragom zbog nedoličnog ponašanja, što je dovelo do najmanje 69 suspenzija bez plate. Mnogi su sedmicama ostali van posla.
U Federalnoj agenciji za vanredne situacije (FEMA) oko 20 zaposlenih je poslato na odsustvo i sada se suočavaju s istragama zbog nedoličnog ponašanja, nakon što su potpisali pismo u kojem kritikuju odluku agencije da ukine dvopartijske reforme usvojene prije nekoliko godina radi bržeg pružanja pomoći u katastrofama. Kameron Hamilton, republikanac koji je kratko bio vršilac dužnosti direktora FEMA, otpušten je u maju, dan nakon što je u Kongresu rekao da ne vjeruje da agenciju treba ugasiti, čime je protivrječio administraciji.
Hamilton je za Rojters rekao da i dalje podržava Trampa, ali je da previše visokih zvaničnika otpušta ljude iz, nastojeći da se dodvore Bijeloj kući.
U izjavi za Rojters, Ministarstvo za domovinsku bezbjednost, pod koje spada FEMA, saopštilo je da gradi “novu FEMA” kako bi se ispravile “neefikasnosti i zastarjeli procesi”.
Dr Džin Maraco, bivša direktorka Nacionalnog instituta za alergije i zarazne bolesti (NIAID), vidi kao upozorenje svoje oktobarsko otpuštanje, tri sedmice nakon što je podnijela prijavu uzbunjivača u kojoj je tvrdila da se istraživanja i politika vakcina politizuju. Ona je za Rojters izjavila da čistka zdravstvenih zvaničnika koji se ne slažu s politikama administracije stvara “poslušnost unaprijed” - refleks da se pokoriš prije nego što se to traži. “Ljudi znaju da, ako se usprotive… ovo ih čeka”, rekla je. Rezultat je, kaže, ekosistem straha: oni koji ostaju u vladi autocenzurišu se; oni koji progovore bivaju označeni kao “radioaktivni, previše opasni da bi se s njima imalo posla”.
Dejvid Maltinski, zaposlen u FBI, kaže da ga je direktor Kaš Patel otpustio zato što je na poslu istakao zastavu Prajda - jedan od najmanje 50 službenika biroa smijenjenih tokom Patelovog mandata. Maltinski je tužio FBI i Ministarstvo pravde, tvrdeći da su mu prekršena ustavna prava i tražeći povratak na posao. Ministarstvo pravde još nije podnijelo zvaničan odgovor.
U knjizi iz 2023. “Government Gangsters”, Patel je naveo 60 ljudi za koje tvrdi da su članovi “duboke države u izvršnoj vlasti” koja se protivila Trampu, uključujući bivše demokratske zvaničnike i republikance koji su služili u prvoj Trampovoj administraciji, ali su se kasnije s njim razišli. Pozvao je na otpuštanja i rekao da bi svi koji su zloupotrijebili ovlašćenja trebalo da budu krivično gonjeni. Na saslušanju pred Kongresom 2025. godine, tokom potvrđivanja na funkciju, Patel je negirao da se radi o “spisku neprijatelja”.
Oni koji ostaju u vladi autocenzurišu se, a oni koji progovore bivaju označeni kao “radioaktivni”, previše opasni da bi se s njima imalo posla
Rojters je utvrdio da se najmanje 17 od 60 ljudi sa Patelove liste suočilo sa nekom vrstom odmazde, uključujući otkaze i oduzimanje bezbjednosnih dozvola. FBI nije odgovorio na zahtjev za komentar.
Protiv navodnih protivnika u privatnom sektoru, administracija je koristila finansijske kazne kao sredstvo pritiska. Najmanje dvije desetine advokatskih kancelarija našle su se pod istragama, provjerama ili ograničenjima u pogledu federalnih ugovora, često zato što su zapošljavale ili zastupale ljude povezane sa ranijim slučajevima protiv Trampa. Osam kancelarija je sklopilo nagodbe da bi izbjegle dalje mjere.
Devet medijskih organizacija suočilo se sa saveznim istragama, tužbama, prijetnjama oduzimanja dozvola za emitovanje i ograničenjima pristupa događajima u Bijeloj kući. Tramp je takođe sugerisao da bi trebalo ukinuti licence za emitovanje mrežama čije mu izvještavanje ne odgovara.
Među metama su i univerziteti, koje predsjednik i njegovi saveznici odavno predstavljaju kao uporišta ljevičarskih radikala.
Zvaničnici su zamrzli više od četiri milijarde dolara federalnih grantova i sredstava za istraživanja za najmanje devet škola, zahtijevajući promjene politika poput ukidanja programa raznolikosti, jednakosti i inkluzije, zabrane nastupa transrodnim sportistkinjama u ženskim sportovima i oštrijeg obračuna s navodnim antisemitizmom tokom propalestinskih protesta. Pet univerziteta je potpisalo sporazume kako bi im sredstva bila vraćena. Univerzitet Harvard je uspješno tužio vladu i blokirao zamrzavanje 2,2 milijarde dolara federalne pomoći školi, koju je Tramp optužio da “gura političku, ideološku i terorizmom nadahnutu dogmu”. Harvard nije želio da komentariše.
Istorijska paralela: Niksonovi neprijatelji
Nemoguće je predvidjeti dokle će ići Trampova kampanja odmazde ili da li će na nju uticati nedavni pad njegove podrške. Trampu su naštetili frustracija javnosti zbog visokih troškova života i istraga o preminulom osuđenom seksualnom prestupniku Džefriju Epstinu.
Nikson je 1974. godine podnio ostavku zbog afere Votergejt, u kojoj su saradnici njegove kampanje za reizbor provalili u sjedište Demokratske stranke, a predsjednik potom pokušao da to zataška. On je tokom mandata imao spisak sa više od 500 neprijatelja. Ali, kako ističu istoričari, dok Tramp otvoreni vodi kampanju odmazde, Niksonova lista neprijatelja bila je osmišljena kao tajni instrument.
I drugi nedavni predsjednici su optuživani da kažnjavaju protivnike, premda u manjem obimu. Obamina administracija je sprovodila “agresivno krivično gonjenje onih koji su odavali povjerljive informacije”, navodi se u izvještaju Komiteta za zaštitu novinara iz 2013. godine. Dvoje zaposlenih u Poreskoj upravi (IRS) tvrdilo je da su tokom Bajdenove administracije bili izloženi odmazdi zato što su ukazivali na probleme u vođenju istrage o poštovanju poreskih obaveza Hantera Bajdena.
Niksonovo spletkarenje je ostalo tajno sve dok ga saslušanja o Votergejtu nijesu razotkrila, pretvorivši njegovu listu neprijatelja u simbol predsjedničke zloupotrebe moći. Ta tajnost je odražavala političku kulturu u kojoj se o odmazdi šaputalo, a ne javno govorilo, i u kojoj su institucionalne kočnice ublažavale mnoge Niksonove ambicije.
Trampov pristup preokreće taj obrazac, kažu istoričari. On svoje navodne neprijatelje javno imenuje, otvoreno poziva na njihovo krivično gonjenje i osvetu pretvara u predizborno obećanje. Neki smatraju da je današnja politika “lista neprijatelja” u tom smislu dalekosežnija od Niksonove i da možda ukazuje na normalizaciju odmazde u američkom političkom životu.
Kori Brečnider, profesor političkih nauka na Braun univerzitetu koji je napisao knjigu o uzurpacijama moći američkih predsjednika, kaže da je Niksona na kraju zaustavio i primorao da podnese ostavku Kongres, uključujući članove njegove Republikanske stranke. “Sada se to jednostavno ne dešava”, rekao je.
Priredile: A.Š. - N. B.
Bonus video:
