Suđenje za ubistvo policijskog inspektora Slavoljuba Šćekića, infekcija beba u bjelopoljskom porodilištu, smrt Cetinjanke Ivane Šoć, samo su neka od mnogih koja traju duže od decenije.
O efikasnosti pravosuđa svjedoče aktuelni procesi protiv bivših čelnika pravosuđa, tužilaštva i policije, ali i ostalih visokih funkcionera. Iako su krivični postupci pokrenuti prije nekoliko godina, većina ih je na početku, zbog stalnih odlaganja.
Pred redovnim sudovima, početkom juna ove godine, bio je 591 predmet stariji od 10 godina, prema podacima koje je Sudski savjet (SS) dostavio Centru za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).
Najstariji predmet pred redovnim sudovima, oko naknade troškova postupka, traje 42 godine i nalazi se u Višem sudu u Podgorici, prema podacima SS.
Taj sud je, u junu, imao 198 predmeta starijih od 10 godina, od čega je šest krivičnih.
I mnoga druga krivična suđenja su na pragu da potraju duže od decenije, a većina njih traje duže od tri godine, u kom roku bi trebalo da se završi svaki, da ne bi ušao u kategoriju starih predmeta.
Vrhovni sud (VS), na čijem je čelu Valentina Pavličić, u junu ove godine predstavio je Jedinstveni program rješavanja starih predmeta (starijih od tri godine), u kome je postavljen ambiciozan cilj - da do kraja 2027. u sudovima nema nijedan neriješen takav predmet. Bilo ih je gotovo 7.500 na kraju marta ove godine.
Pavličić je pozvala predsjednike sudova da ulože dodatne napore, kako bi se do kraja ove godine smanjio broj neriješenih starih predmeta za 50 procenata.
Iz tog suda ocjenjuju da cilj da do kraja 2027. ne bude starih predmeta jeste ambiciozan, ali ne i nedostižan.
“Pod uslovom da se dosljedno sprovedu sve predviđene mjere iz strateškog dokumenta i osigura snažna administrativna, ali i politička podrška”, navode iz Vrhovnog suda za CIN-CG.
Da bi cilj da do kraja 2027. ne bude starih predmeta bio ostvariv, ističe direktorka Centra za građanske slobode (CEGAS) Marija Popović Kalezić, potrebno je da više sudija i administrativnog osoblja radi isključivo na rješavanju starih predmeta.
“Takođe, ključno je uvesti i efikasne metode upravljanja predmetima, poput digitalizacije, prioritetizacije po starosti i složenosti, te redovnog praćenja izvršenja. Ne smije se zaboraviti ni značaj saradnje sa advokatskom zajednicom i drugim učesnicima u postupku, jer bez zajedničkog napora efikasnost neće biti potpuna”, napominje ona.
Dvaput više novca zbog kršenja prava na suđenje u razumnom roku
Prema podacima iz dokumenta Vrhovnog suda, prošle godine je, po tužbama u kojima je utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku, na ime naknade nematerijalne štete dosuđeno 77.400 eura, što je više nego duplo u odnosu na 2023. kada je isplaćeno 33.100 eura.
Zastupnica Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava Katarina Peković za CIN-CG upozorava da je u cilju obezbjeđenja poštovanja prava na suđenje u razumnom roku, neophodno izabrati nedostajuće sudije Ustavnog suda Crne Gore i redovnih sudova, kao i savjetnički kadar, a što je jedan od preduslova da se obezbijedi poštovanje prava na suđenje u razumnom roku.
Poseban problem je bila dužina trajanja postupaka pred Ustavnim sudom. Međutim, u informaciji crnogorskoj Vladi koju je taj sud dostavio polovinom marta ove godine se navodi da je riješeno gotovo 100 odsto starih predmeta, te da je znatno smanjena dužina trajanja postupka.
“Za manje od devet mjeseci od 769 predmeta u radu imamo svega dva predmeta u kojima nije donijeta odluka, iz objektivnih razloga (nepostojanje kvoruma za odlučivanje o zahtjevima za izuzeće)”, piše u informaciji.
Peković za CIN-CG navodi da je u radu Kancelarije zastupnika trenutno 48 aktivnih predmeta, od kojih se 28 odnosi na dužinu trajanja postupaka pred Ustavnim sudom, dok trenutno nema aktivnih predmeta koji se odnose na dužinu trajanja postupaka pred redovnim sudovima.
“Tokom 2025. godine, Evropski sud za ljudska prava donio je jednu presudu i sedam odluka protiv Crne Gore, koje su se odnosile na prekomjernu dužinu trajanja postupaka pred Ustavnim sudom Crne Gore, a nije bilo presuda/odluka koje su se odnosile na prekomjernu dužinu trajanja postupaka pred redovnim sudovima”, navodi Peković.
Ukoliko se trenutna situacija sa dugotrajnim sudskim postupcima ne promijeni, upozorava za CIN-CG Popović Kalezić, Crna Gora može očekivati rast broja tužbi za naknadu štete zbog nepoštovanja prava na suđenje u razumnom roku.
“Produženi zaostaci i neefikasnost pravosuđa narušavaju povjerenje građana u pravni sistem, što može dovesti do povećanog broja zahtjeva za kompenzaciju, a time i do dodatnih troškova za državni budžet. Dugoročno, to ne samo da opterećuje finansijski sistem, već i slabi osnovu pravne sigurnosti i pravičnosti”, ističe direktorica CEGAS-a.
U Vrhovnom sudu ističu da će se primjenom Programa omogućiti i poštovanje suđenja u razumnom roku, te da sadrži plan za smanjenje zaostatka starih predmeta, ali uvodi i preventivne mjere za sprječavanje stvaranja novih starih predmeta.
Zabrinjavajući broj starih predmeta
I u domaćim i međunarodnim izvještajima se već godinama upozorava da je zabrinjavajući broj starih predmeta u crnogorskom sudstvu.
Godinama se već u izvještajima Evropske komisije za Crnu Goru ponavlja da nedostatak pravosnažnih odluka doprinosi percepciji nekažnjivosti u Crnoj Gori. U posljednjem izvještaju se ističe da efikasnost pravosudnog sistema i dalje predstavlja ozbiljan izazov, te da su sve veći zaostaci u radu sudova.
I u posljednjem izvještaju Evropske komisije za efikasnost pravosuđa (CEPEJ) iz oktobra 2024. konstatuje se da je crnogorsko sudstvo sistem koji “stvara zaostatak”.
Izvještaj Akcije za ljudska prava (HRA) Analiza primjene Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku 2017-2022 konstatuje da se već tada ažurnost sudova znatno pogoršala.
“Sudstvo je podbacilo u ostvarenju cilja smanjenja broja zaostalih predmeta, koji je bio predviđen Akcionim planom za implementaciju Strategije reforme pravosuđa, jer se, umjesto smanjenja, broj takvih predmeta povećao za čak 49,5 odsto u odnosu na postavljeni cilj”, konstatuje se u izvještaju HRA.
Iako se ističe da je izrazitom pogoršanju ažurnosti u 2022. godini doprinijela nepopunjenost sudijskih mjesta tokom 2021. i 2022. godine, naglašava se i da treba imati u vidu da je Crna Gora i dalje druga po broju sudija u Evropi, sa dvostruko većim brojem sudija od evropskog prosjeka.
“Pažljivom analizom treba ispitati da li ostali pokazatelji možda upućuju na to da je padu ažurnosti doprinijelo i slabije upravljanje ljudskim resursima i predmetima u sudovima nego što je to ranije bio slučaj”, dodaje se u izvještaju HRA.
Zastoj u radu sudova zbog epidemije COVID19 i štrajka advokata, navodi se, nije imao vidljiv uticaj na pogoršanje ažurnosti u radu sudova, naprotiv, za te dvije godine došlo je do smanjenja broja novih predmeta (priliva).
Ove godine još ih je i više
U izvještaju Sudskog savjeta (SS) iz prošle godine piše da je na kraju 2024.bilo 6907 predmeta starijih od tri godine. Iz dokumenta Vrhovnog suda se vidi da je taj broj još narastao u prva tri mjeseca ove godine, pa je broj neriješenih starih predmeta na kraju marta ove godine bio 7.471.
U dokumentu VS piše da najviše starih neriješenih predmeta, na kraju prošle godine, traje od tri do pet godina, nešto preko 69 odsto, dok je onih starih od šest do 10 godina nešto preko 24 odsto neriješenih, a predmeta koji traju od 11 do 15 godina je nešto preko pet odsto. Ima i 93 predmeta starija od 16 godina.
Najviše neriješenih starih predmeta, dodaje se u dokumentu, imao je Viši sud u Podgorici (2.457), zatim Osnovni sud u Kotoru (702) i Privredni sud (685), a najmanji sud u Kolašinu (24).
Piše da je primarni zadatak svih sudova da smanje broj starih predmeta za 30 do 35 odsto do kraja ove godine, te da težište odgovornosti leži na predsjednicima osnovnih i viših sudova, kao i Privrednog suda, jer je najveći broj predmeta iz nadležnosti tih sudova (6.831), odnosno čak 91,5 odsto.
“Sudovi pojedinačno nijesu imali jasne metode i mjere za prioritetno rješavanje najstarijih predmeta. Ukoliko su ih na neki način i imali i preduzimali, na praktičnom planu iste nijesu dale rezultate, kako bi se broj starih predmeta u kontinuitetu smanjivao i doveo u neku razumnu mjeru”, ističu u dokumentu koji je izradio Vrhovni sud u junu ove godine.
U dokumentu VS se kao razlozi za povećanje starih predmeta navodi i to što je sudski sistem u posljednjih pet godina napustilo više od 120 sudija, u COVID pandemiji, štrajku advokata, ali i u zastarjelim i neefikasnim radnim procesima u sudovima.
Napominje se da predsjednici sudova treba da preuzmu odgovornost za realizaciju postavljenih ciljeva i organizaciju rada sudova, kako bi bili efikasniji.
Umirale stranke, mijenjale se sudije, Ustavni sud vraćao odluke
U Programu rješavanja starih predmeta piše da se, iz izvještaja sudija koji u radu imaju predmete starije od 10 godina, nameće zaključak da je jedan od osnovnih razloga koji utiče na dužinu trajanja postupka taj što je najveći broj predmeta u jednom periodu bio u prekidu - zbog smrti stranaka, promjene sudija…
“Takođe, uočeno je da se u određenom broju slučajeva spisi predmeta dugo nalaze u Specijalnom državnom tužilaštvu ili drugom sudu, kao i da su predmeti presuđivani, odluke su bile pravosnažne, revizije i usvajane i odbijane, ali su revizijske odluke ukidane odlukom Ustavnog suda Crne Gore i to u više navrata, pa su predmeti vraćani na ponovni postupak”, piše u mišljenju sudija.
Dodaje se i da na dužinu trajanja postupka utiču i stranke koje su strani državljani, te da je “često izazov” pronalaženje njihove tačne adrese, kao i lica za kojima je raspisana međunarodna potjernica.
Na dužinu trajanja postupka, dodaju, nerijetko utiču i složena vještačenja, koja su neophodna, pa i usaglašavanje različitih mišljenja vještaka.
“Zanimljivo je da je u jednom predmetu, veliki obim dokaza i dokazne građe trebao biti preveden sa finskog jezika, a u Crnoj Gori kao ni u zemljama regiona ne postoji ovlašćeni tumač za isti”.
Popović Kalezić navodi da zaostatak i pogoršanje ažurnosti nisu novost u crnogorskom pravosuđu, a njihovi uzroci su višestruki: od nedostatka kadrova, složenosti predmeta, do proceduralnih barijera i organizacionih nedostataka.
“Osim toga, često se susrećemo i sa problemima neadekvatne infrastrukture i digitalizacije, što dodatno usporava proces”, ocjenjuje direktorka CEGAS-a.
Iako postoje napori da se stanje poboljša, dodaje ona, poput uvođenja novih pravnih mehanizama, modernizacije sudskih procedura i projekata za ubrzanje postupaka, jasno je da ti koraci još nisu dali dovoljno vidljive rezultate.
“Pravda koja se dugo čeka, često je i uskraćena, te je neophodno hitnije i odlučnije djelovanje nadležnih institucija”, apeluje Popović Kalezić.
Za potpunu realizaciju Programa ključno je, kažu iz Vrhovnog suda za CIN-CG, popunjavanje sudijskog i savjetničkog kadra u sudovima, ali i raspoređivanje osoblja tako da se najsloženiji i najstariji predmeti rješavaju po ubrzanom postupku.
“Istovremeno, počeo je da se primjenjuje redovni nadzor i evaluacija, odnosno sistemska kontrola praćenja predmeta što podrazumijeva mjesečne izvještaje predsjednika sudova i kvartalno izvještavanje predsjednice Vrhovnog suda o postignutim rezultatima, a što će rezultirati pravovremenom korekcijom mjera, ukoliko za njom bude potrebe”, navode iz Vrhovnog suda.
Oni ističu i da je neophodno povećati plate sudijama i ostalim službenicima u sudovima.
Trenutno je u toku, kažu, formiranje Operativnog tima za praćenje primjene Programa.
Vrhovni sud Crne Gore planira da sprovede kontrolu rada sudova do kraja ove godine, a u fokusu kontrole rada sudova će biti rješavanje starih predmeta i zaštitu prava građana na suđenje u razumnom roku.
Oni podsjećaju da i u tom sudu fali troje sudija.
“Ovim Programom može se preokrenuti negativni trend i vratiti povjerenje građana u pravosuđe i da 2027. može za Crnu Goru biti godina kada će “crveni omoti” biti stvar prošlosti”, kažu u Vrhovnom sudu.
Država isplatila milione jer presude nijesu izvršene više od decenije
I iz izvještaja o radu kancelarije zastupnika Crne Gore pred Sudom u Strazburu za 2024 godinu se vidi da je država, na osnovu presuda donijetih protiv Crne Gore, trebalo da isplati nešto preko 6.400.000 eura, od kojih se najveći dio odnosi na potraživanja 605 radnika “Radoja Dakića”, a državi je naloženo da u roku od tri mjeseca izvrši pravosnažne i izvršne odluke domaćih sudova donijete u korist radnika, koje domaći sudovi više od deset godina nisu izvršili.
Evropski sud za ljudska prava je prošle godine donio devet presuda protiv Crne Gore, od kojih se osam odnosilo na povredu prava na suđenje u razumnom roku (izvršni postupci, stečajni postupci i upravno-sudski postupci) i šest odluka koje su se sve odnosile na povredu prava na suđenje u razumnom roku (upravno-sudski postupci i postupci pred Ustavnim sudom Crne Gore).
Peković pojašnjava da je Vlada, na predlog Kancelarije zastupnika, dala preporuke Ustavnom sudu, u cilju smanjenja dužine trajanja postupaka pred tim sudom.
“Kao rezultat preporuka smanjena je prosječna dužina trajanja postupaka po ustavnim žalbama pred tim sudom u 2024. i 2025. godini na godinu i 8 mjeseci”.
Ona dodaje da su preporuke date i Upravnom i Privrednom sudu u cilju smanjenja dužine trajanja stečajnih postupaka.
Bonus video:
