Kada je te 1978, postao delegat u Skupštini Socijalističke Republike Crne Gore, Ulcinjaninu Dželalu Hodžiću nije dodijeljen vozač niti je zadužio službeno vozilo. Nije imao dnevnice niti plaćenu sobu u hotelu, a državi nije padalo na pamet da mu omogući da postane ponosni stanovnik Titograda. Služba nije poznavala privilegiju.
“Osim ako se u to ne računa besplatna vožnja autobusima i vozovima na teritoriji Crne Gore. Mogao sam da se vozim džabe do mile volje. Malo smo zavidjeli onima koji su sjedjeli u Saveznoj Vladi. Oni su bez para mogli da se voze i avionima na teritoriji cijele SFRJ”, priča Hodžić, koji je bio delegat od 1978. do 1982. u Vijeću udruženog rada.
Hodžić je jedan od ukupno 46 albanskih delegata koji su kroz razne sazive u klupama republičke Skupštine, sjedjeli od 1946. do 1990.
Ulcinjski novinar i publicista Gjeka Gjonaj, nedavno je objavio monografiju “Albanski poslanici u Crnoj Gori za vrijeme komunizma 1946 -1990. godine“. U tom dokumentarnom štivu, Gjonaj piše o političkom predstavljanju Albanaca u Saveznom parlamentu, u Skupštini Narodne Republike Crne Gore i Skupštini Socijalističke Republike Crne Gore za vrijeme jednopartijskog sistema.
Kroz prizmu Ustava i ustavnih promjena, on u dvanaest poglavlja, navodi predstavnike albanskog naroda u Republičkom parlamentu iz Titograda - Podgorice, Ulcinja, Bara, Plava i Gusinja nakon svih 11 izbora. U klupama je za to vrijeme sjedjelo najmanje tri, a najviše osam albanskoih poslanika. Iz opština gdje žive Albanci u Crnoj Gori, samo Rožaje nije imalo delegata iz redova Albanaca. Duša Dušaj-Kaljaj je prva i jedina Albanka iz Crne Gore koja je bila poslanica u republičkoj Skupštini. Tek nakon sedmih izbora 1974, Albanci su dobili i predstavnika u Izvršnom vijeću.
Hodžić je bio delegat u Vijeću udruženog rada kao predstavnik sektora poljoprivrede. Tim tijelom predsjedavao je Manojlo Mrdak koji je sjednice vodio, kako tvrdi Hodžić, na maestralan način. Drugi delegat iz Ulcinja, kao predstavnik sektora građevine bio je Mirko Kuzman. Hodžić kaže da su materijal za skupštinska zasjedanja dobijali poštom.
“Materijal je dobijao i predsjednik Opštine Marko Kaluđerović. Sedam do deset dana pred zasjedanje, sastajali smo se kod njega da bismo utvrdili prioritetne probleme grada koje bismo izložili na sjednici. Tako je to bilo i funkcionisalo je besprekorno”, kaže Hodžić.
Sjeća se da je dobijao honorar od 50 hiljada dinara, što je bila 1/6 tadašnje plate.
“To je kao danas 60 - 70 eura. Na kraju mandata davali su nam i dnevnice u visini današnjih 20 - 25 eura. Ne znam koliko sam ih uzeo, možda pet ili šest”, kaže Hodžić.
Hranili su se u skupštinskom restoranu gdje je sve bilo jeftinije:
“Nije bio neki izbor jela, imali smo viršle, jaja na oko, sendviče i tako nešto”.
Njegov mandat, sjeća se, obilježili su katastrofalni zemljotres 1979. godine i Titova smrt godinu kasnije.
“Nakon zemljotresa, često smo se sastajali kod predsjednika Opštine. Valjalo je odrediti smjernice jer su se dijelila sredstva za pomoć stradalima u zemljotresu. Naš posao bio je da ubijedimo Titograd da nam treba velika pomoć jer Ulcinj je bio pod ruševinama, mnogo ljudi ostalo je bez krova nad glavom”, sjeća se Hodžić. U toj situaciji zatekla ih je još jedna katastrofa - Titova smrt.
“Na sjednicama se malo o čemu drugom pričalo osim o zemljotresu i Titovoj smrti. Bilo je to vrijeme tuge”, sjeća se Hodžić.
Gjonaj kaže da je na ideju da se bavi tom složenom temom došao zahvaljujući velikoj želji da se Albanci upoznaju sa imenima svojih političkih predstavnika u najvišim organima na nivou Repubilke SFRJ.
“Knjiga teži da kroz činjenice i arhivska dokumenta kroz pet ustavnih projekata iz 1946, 1953, 1963. i 1974, ponovo podsjeti i čuva od zaborava sve poslanike iz redova Albanaca u Crnoj Gori...”, kaže Gjonaj.
Junuz Pelinković, Iso Ardolić i Ćamil Ljucović, bili su predstavnici Albanaca iz Ulcinja nakon prvih poslijeratnih izbora, koji su održani u Narodnoj Republici Crnoj Gori 3. novembra 1946. Od 107 delegata, bilo je pet Albanaca.
U skupštinskim klupama bili i Kastrati i Cungu
Na drugim izborima održanim 8.oktobra 1950, Albance je u Narodnoj skupštini predstavljalo šest delegata, od kojih su Pelinković i Rizo Muslijević bili iz Ulcinja. Skupština je tada brojala 161 delegata.
Tri godine kasniije, u Vijeće Republika izabran je Ahmet Hodžić iz Ulcinja, a u Vijeće proizvođača Ćazim Gorana. Vijeće republika brojalo je 70 delegata, a Vijeće proizvođača 52.
Četvrti izbori održani su 1958. a u Republičko vijeće izabrana su dva Albanca, Hodžić je bio iz Ulcinja. U Vijeće proizvođača, izabran je Redžep Kordić iz Ulcinja.
Prvi izbori u SRCG, nakon promjene Ustava, održani su 1963. sa istekom mandata delegatima 1965. i 1967. U tom periodu bilo je 13 Albanaca u Skupštini RCG od kojih čak 9 iz Ulcinja - u Republičko vijeće sjeli su Fadil Taipović i Ahmet Hodžić, u Privredno vijeće Ćazim Gorana i Osman Demirović, Junuz Divanović i Dulj Holaj birani su u Vijeće za kulturu i obrazovanje, Muhaned Husić u Socijanlno zdravstveno vijeće, a Džemal Elezagić i Osman Ibroćević u Političko vijeće.
Na izborima 1969, u klupama Republičke skupštine bilo je šest Albanaca. Ulcinjane su predstavljali Ahmet Hodžić, Ljatif Čaušević, Mehmed Cucović i Mahbub Resulbegović.
Fadil Taipović bio je, nakon izbora 1974, prvi Albanac iz Crne Gore koji je biran u Izvršno vijeće poslije Drugog svjetskog rata. U Skupštini, interese Ulcinja branili su Ljeka Elezović i Džemal Husić. Osim Hodžića, 1978. u Skupštini su bili i Hodo Resulbegović i Ahmet Hodžić iz Ulcinja dok je Taipović ponovo biran u Izvršno vijeće.
Četiri godine kasnije, Taipović postaje potpredsjednik Skupštine dok ga u Izvršnom vijeću mijenja Nikola Đonaj iz Titograda. Od Ulcinjana, u Skupštini je i dalje bio Dulj Holović. Tada je delegat Vijeća udruženog rada postala i Duša Dušaj-Kaljaj.
U skupštinskom sazivu od 1986. do 1989, bilo je četvoro Albanaca, a samo Anton Kastrati iz Ulcinja. U posljednjem sazivu u jednopartijskom sistemu od 1989. do 1990, bili su Nazif Cungu i Cafo Kapetanović iz Ulcinja.
“Volgom” na sjednice
Hodžić se sjeća da su delegati iz Ulcinja nekoliko puta organizovano, kolima Opštine i Komiteta išli na sjednice.
“Jedno vozilo bilo je ‘volga’, a za drugo ne mogu da se sjetim. Znam da su vozači bili Rajko Bojanić i Hakija Sulić”, prisjeća se Hodžić. Na sjednicama nije bilo opstrukcija.
“Taman posla. Sjednice smo završavali za jedan dan”, kaže Hodžić.
Bonus video:
