Green Home je u maju 2019 godine uputila zahtjev Ministarstvu održivog razvoja i turizma, kao i Savjetu za vode za preduzimanje koraka za učešće u prekograničnoj procjeni uticaja na životnu sredinu HE „Buk Bijela” na rijeci Drini, odnosno zajedničkom pristupanju Sekretarijatu ESPOO konvencije za predaju žalbe za moguće uticaje ovih projekata na Crnu Goru. Pored projekta „Buk Bijela“, plan uključuje još tri manja projekta: HE „Foča“ od 44 MW, HE „Paunci“ od 43 MW i HE „Sutjeska“ od 44 MW, saopštila je Nataša Kovačević iz ove NVO.
Kazala je da je Savjet za vode izrazio spremnost da doprinese stručnim radom, ali nažalost Ministarstvo održivog razvoja nije nikad poslalo traženi zahtjev, iako je godinu dana kasnije u maju 2020 usvojena žalba nevladinih organizacija iz CG i BiH, te je započet proces po žalbi u Ženevi ispred implementacionog odbora ESPOO Konvencije. Ipak, prema odredbama Espoo konvencije, samo vlade država članica mogu da učestvuju u najznačajnijim odgovarajućim međunarodnim postupcima kako bi se osigurala pravilna procjena i ublažila mogućnost prekogranične štete.
"Da bi otvorili ove procese dostavili smo Ministarstvu ključne činjenice, čije bi korišćenje rezultirale u sigurnom otvaranju slučaja, zbog čega nije jasno zašto Crna Gora izbjegava da to uradi. Naime, iako je Crna Gora izrazila svoju namjeru da učestvuje u novoj prekograničnoj proceduri kao potencijalno ugrožena strana, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske je nastavilo postupak izdavanja nove ekološke dozvole bez sprovođenja novog postupka procjene uticaja na životnu sredinu. Protok vremena od 7-8 godina od izrade Studije uticaja na životnu sredinu datog postrojenja i izdavanja ekološke dozvole je jasno neprihvatljiv prema odredbama Konvencije i stavovima Komiteta, ne samo zbog činjenice da su u međuvremenu nastale značajne promjene vezane za projekat i životnu sredinu, već i zbog činjenice da je upitna validnost starih studija o procjeni uticaja na životnu sredinu kod potpuno novog postupka za izdavanje ekološke dozvole, a posebno jer je u međuvremenu došlo do bitnih promjena u pravnoj regulativi kojom je ova materija regulisana", kazala je Kovačević.
Dodala je da je komitet već ranije naveo države potpisnice treba da limitiraju vremensko važenje dozvola. posebno ako je u međuveremenu došlo do promjene u stanju životne sredine, napredovanje u naučnim znanjima, kao i relevantni razvoj unutar pravnog okvira.
"U slučaju HE „Buk Bijela“ investitor je potpisao izjavu 24.07.2019. godine tokom apliciranja za novu ekološku dozvolu 2019. godine, kojom je potvrdio da u međuvremenu nije došlo do značajnih promjena na projektu. Međutim, nadležno Ministarstvo u Republici Srpskoj nije preduzelo nikakvu dodatnu analizu kojom bi ocijenilo ako je u međuvremenu došlo do promjena u drugim relevantnim faktorima koji bi mogli da imaju uticaj na sam projekat. Zapravo, u međuvremenu je došlo do određenih bitnih promjena, kao što su na samoj lokaciji projekta (dalji razvoj u oblasti turizma), u pravnom okviru kojom je ova materija regulisana (Bosna i Hercegovina je u međuvremenu postala obavezana da se pridržava Direktive 2014/52/EU Evropskog Parlamenta i Vijeća od 16. aprila 2014. o izmjeni Direktive 2011/92/EU o procjeni uticaja određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu6) i promjene u smislu znanja o osnovnim ekološkim pretpostavkama na lokaciji (2015. godine je objavljena studija koja naglašava značaj rijeke Drine kao najdužeg staništa za ugroženu vrstu ribe Hucho hucho, mladica). Činjenica da je Bosna i Hercegovina od 1. januara 2019. godine bila u obavezi da se pridržava odredaba izmjenjene Direktive o procjeni uticaja određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu iz 2014. godine kao članica Energetske zajednice, pokazuje da su u međuvremenu nastupile određene bitne promjene u pravnom okviru kojim je ova materija regulisana. Naime, date promjene su bitne, ne samo iz materijalnih i procesnih razloga, imajući u vidu da novonastale izmjene unutar Direktive odražavaju aktuelne ekološke i soci-ekonomske prioritete i izazove, već i zbog toga što nastale izmjene i dopune proširuju količinu informacija koju investitor mora da obezbijedi kao i samu sadržinu studije o procjeni uticaja."
Kovačević kaže da je prije svega, suštinska obaveza nadležnih organa da procijene direktne i indirektne uticaje projekta na određene faktore navedene u Direktivi su usaglašene sa novim ekološkim pitanjima, kao što su efikasnost i održivost resursa, zaštita biodiverziteta, klimatske promjene, rizici od velikih nesreća i/ili prirodnih katastrofa, kao bitni elementi u postupku odlučivanja.
"Na primjer, Direktiva sada precizno naglašava potrebu procjene biodiverziteta sa posebnom pažnjom na vrste i staništa zaštićenih prema Direktivi 92/43/EEC i Direktivi 2009/147/EC, i potvrđuje štetno dejstvo klimatskih promjena na životnu sredinu, zahtijevajući istovremeno ne samo procjenu uticaja projekata na klimatske promjene, već i njihovu podložnost na klimatske promjene. Uzimajući u obzir da su hidroelektrane izuzetno podložne uticaju klimatskih promjena, što je već dokumentovano na Balkanu u proteklom periodu, detaljna analiza klimatskih uticaja se direktno odnosi na ovu vrstu projekata. Što se tiče promjena u smislu znanja o osnovnim ekološkim pretpostavkama na lokaciji, Studija o procjeni uticaja iz 2012. godine, kao i Dokazi priloženi uz zahtjev o izdavanju ekološke dozvole iz 2019. godine, baziraju se na nepotpunim i zastarjelim informacijama kojima uticaj na floru i faunu nije u potpunosti sagledan, niti je u međuvremenu ažuriran dodatnim informacijama koje su bile od značaja za krajnju odluku", saopštila je Kovačević.
Ona je kazala da je 2015. godine objavljena studija koja u ključna biodiverzitetska područja svrstava rijeku Drinu i njene glavne pritoke, poput rijeka Lim i Tara, naznačene kao rijeke najdužeg staništa za ugroženu pastrmsku vrstu mladice (Hucho hucho), u kojem na 553km vodotokova obitava čak 30% ukupne populacije mladice Balkana.
"Proučavajući obrađenu procjenu uticaja na floru i faunu unutar Studije o procjeni uticaja i Dokazima, prof. dr Weiss sa Univerziteta u Gracu i prof. dr Simonović sa Univerziteta u Beogradu, su zaključili da bi projekat izgradnje HE „Buk Bijela“ najvjerovatnije imao negativan uticaj na ekosistem kanjona rijeke Tare, unutar Nacionalnog parka Durmitor. Naime, prof. dr Weiss i prof. dr Simonović su u svojoj analizi naglasili da je riječni sistem Gornje Drine/Tara prepoznat kao jedan od šest glavnih staništa za Hucho hucho na Balkanu, i jedna od tri najvažnije tačke na Balkanu za ugrožene vrste riba uopšte. Kako bi se planirana akumulacija hidroelektrane protezala skoro do kanjona Tare u Crnoj Gori, ekosistem kanjona Tare bi bio ugrožen. Razlog za to jeste činjenica da kanjon Tare sam po sebi može da pruži jako malo staništa za mrijest i uzgoj nekih od najznačajnijih vrsta ribe, kao što su mladica, lipljen (Thymallus thymallus), pastrmka (Salmo trutta) i skobalj (Chondrostoma nasus), zbog visoko turbulentnog sistema sa jako malo pristupačnih pritoka. Zbog toga mladica, lipljen i skobalj (vrste koje zahtijevaju šljunkovito dno za mrijest i nisko-brzinska staništa za uzgoj ličinki), moraju da migriraju van kanjona da bi dostigle pogodno mrijestilište i završile svoj životni ciklus."
Ranija istraživanja su dokumentovala da skobalj i mladica mogu da migriraju više od 50 km unutar Dunavskog sliva, što znači da područje oko planirane hidroelektrane najvjerovatnije služi kao područje za mrijest i uzgoj za većinu ribljih vrsta koje žive u kanjonu Tare, te će izgradnja hidroelektrane na Drini najvjerovatnije imati visok i direktan uticaj na populaciju ribljih vrsta u rijeci Tari.
"Kako do sada nisu vršene nikakve studije o migraciji ovih vrsta riba u ovim dijelovima sliva, pravilno razumijevanje ovih migracionih režima je imperativno kako bi se na najbolji mogući način shvatio uticaj HE „Buk Bijela“ na ekosistem rijeke Tare. Prema tome, izdavanje nove ekološke dozvole na osnovu stare Studije o procjeni uticaja na životnu sredinu dovodi u pitanje validnost same Studije u skladu sa pravnim shvatanjima Espoo konvencije, uzimajući u obzir protok vremena od njene prvobitne izrade, kao i bitne promjene u regulativnom sistemu, te novim ekološkim saznanjima na planiranoj lokaciji. Važno je naglasiti da prekogranični postupak procjene uticaja vođen 2012/2013. godine nije bio formalne prirode zbog toga što nadležni organ u Republici Srpskoj nije formalno obavijestio nadležne u Crnoj Gori o planiranom projektu. Kako dalja razmjena informacija između dvije strane nije nastavljena, pri čemu nije pribavljen ni zvaničan stav Crne Gore, niti je konačna odluka o projektu poslata nadležnima u Crnoj Gori, zvanične prekogranične konsultacije iz 2012/2013. godine nisu sprovedene u skladu sa Konvencijom. Zbog svega nevedenog, zahtijevamo još jednom od resornog Ministarstva da podnese prijavu o usaglašenosti u skladu sa ESPOO konvencijom, tako da se omogući puna primjena odredbi Konvencije i na pravilan način procijeni potencijalna šteta na životnu sredinu. Tek nakon što shvatimo obim štete, moći ćemo da procjenimo da li je projekat izgradnje HE prihvatljiv za životnu sredinu, i ako jeste, uspostavimo mjere ublažavanja kako bismo zaštitili životnu sredinu Crne Gore", zaključila je Kovačević.
Bonus video:
