Od Vardara pa do Triglava odavno za 29. novembar - Dan republike nekadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), ne odjekuju počasni plotuni, ne čuju se riječi pionirske zakletve, ne crvene se marame i ne odjekuje pjesma sa trgova, ali mnogi se i dalje sa sjetom sjećaju tog vremena i bezbrižnih dana.
Dan je poznat i po tradicionalnom klanju svinja u ruralnom području, mirisu čvaraka i ražnjića, ali u gradovima je sve bilo podređeno svečanom obilježavanju zvanično najvećeg praznika SFRJ i takmičenjima - ko će bolji govor održati, bolje odrecitovati, odglumiti...
”To su bila srećna vremena, osim svečanosti, bila su i druženja, koja bi se pretvarala u prava veselja. Bilo je iz tih druženja da se rode i prave ljubavi, da se kolege ili drugovi i drugarice počnu zabavljati, sklope brak”, kaže šezdesetogodišnji Branislav Perović.
Ističe da je za njega 29. novembar pravi praznik ljubavi, sloge i zajedništva.
”Kada se sjetim toga vremena, a pogledam kako nam je danas, prosto me tuga uhvati. Sve je nestalo, nema ni druženja, desili su se nesrećni ratovi, udario je brat na brata. Kako vrijeme bude odmicalo, sve više ćemo biti svjesniji koliko je tada bilo ljepše. Odnosno, mi ćemo se sjećati, mlade generacije to nisu doživjele”, kaže Perović.
On priča da su širom Podgorice tada organizovane manifestacije - na nekadašnjem Trgu Ivana Milutinovića, današnjem Trgu nezavisnosti, do prigradskih naselja, mjesnih zajednica, radnih organizacija.
”Običnom čovjeku - narodu sve je bilo potaman”.
Predsjednik Saveza Udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata (SOBNOR) Radojica Radojević kaže da ga nekadašnji praznik, koji je ostao u lijepom sjećanju generacijama koje su ga slavile, podsjeća na neradne dane, polaganje zakletve, plave kape i crvene marame...
”Ovim datumom se zapravo obilježavalo Drugo zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) u Jajcu 1943. godine, kada je pod vođstvom Komunističke partije donijeta odluka o formiranju države federalnog uređenja, kao i ustavotvorne skupštine dvije godine kasnije kada je država dobila ime Federativna Narodna Republika Jugoslavija”, navodi Radojević.
U Jajcu su udareni temelji nove Jugoslavije, a AVNOJ je konstituisan u zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo, svojevrsnu ratnu skupštinu. Uspostavljen je i Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije(NKOJ), sa svim obilježjima narodne vlade.
Među bažnijim odlukama je i ona da se zabranjuje povratak u zemlju jugoslovenskoj izbjegličkoj vladi, na čelu sa Petrom II Karađorđevićem, do završetka rata kada će narod odlučiti želi li republiku ili monarhiju.
Zaključeno je da će se Jugoslavija urediti na demokratskom principu kao državna zajednica ravnopravnih naroda.
Zaključci donijeti se imaju odmah formirati posebnim odlukama AVNOJ-a.
Kao posebna odluka AVNOJ-a, vrhovnom komandantu i kasnijem doživotnom predsjedniku Josipu Brozu Titu dodijeljena je titula maršala.
Raspadom SFRJ, praznik se obilježavao još deceniju u “krnjoj” Jugoslaviji, koju su činjele Srbija i Crna Gora.
Dan Republike i AVNOJ-a i danas se obilježava u Jajcu, gdje se svakog 29. novembra okupljaju “Jugosloveni” iz država nasljednica nekadašnje SFRJ.
Tragedija predsjedavajućeg Ivana Ribara
Zasjedanjem AVNOJ-a u Jajcu predsjedavao je dr Ivan Ribar, predratni predsjednik Skupštine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Prema istorijskim izvorima, Ribar nije znao da je svega dva dana ranije poginuo i njegov drugi sin - Ivo Lola. Tu vijest mu je navodno saopštio Tito nakon zasjedanja.
Ivo Lola, predsjednik Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije, poginuo je 27. novembra na Glamočkom polju, prilikom bombardovanja aviona sa kojim je, kao šef misije, trebalo da se prebaci do Barija, a potom do Kaira gdje je bio štab savezničke komande za Bliski istok...
Samo nekoliko nedjelja ranije, u borbi sa četniicma kod Kolašina, poginuo je njegov brat Jurica.
Bonus video:
