Većina opština u Crnoj Gori na vebsajtu nema podatke o mjesnim zajednicama, pa ni kontakte nadležnih kojima bi građani mogli da se obrate onima koji su im po mjestu stanovanja najbliži. U Opštini Mojkovac i danas je na snazi Odluka o mjesnim zajednicama iz 2005. godine, iz vremena Državne zajednice Srbije i Crne Gore. U nekim opštinama, poput nikšićke, u prostorijama mjesnih zajednica sklapaju se i brakovi.
”U mjesnim kancelarijama obavljaju se poslovi iz nadležnosti lokalne uprave, a sve radi stvaranja uslova da se određeni poslovi obavljaju bliže mjestu stanovanja”, pojašnjavaju iz Opštine Nikšić, gdje je u toku 2021. u deset mjesnih kancelarija obavljeno 13 vjenčanja.
Svi ti podaci navedeni su u dokumentaciji koju su, na zahtjev za slobodan pristup informacijama (SPI), iz većine crnogorskih opština dostavili Centru za građanske slobode (CEGAS).
Cegas je od lokalnih uprava tražio pristup odlukama o mjesnim zajednicama, podatke o broju i nazivima mjesnih zajednica za svaku opštinu, tražili su i podatke o oblicima neposrednog učešća građana u izjašnjavanju i odlučivanju, te broju podnijetih i održanih inicijativa, građanskih inicijativa, zborova građana i referenduma u 2020, 2021. i 2022. godini.
Iz dijela opština u odgovoru su naveli da taj posljednji zahtjev odbijaju ili je neosnovan, “jer nije bio podnesenih i održanih inicijativa, građanskih inicijativa, zbora građana i referenduma”. Takav odgovor uputili su iz opština Mojkovac, Rožaje, Berane...
Neke opštine, poput andrijevičke i tivatske, dostavile su detaljan prikaz aktivnosti po mjesnim zajednicama za traženi period.
Izvršna direktorica Cegasa Marija Popović Kalezić kazala je “Vijestima” da se upravo na modelu po kojem funkcionišu mjesne zajednice, kao najuži lokaliteti na koje su građani upućeni, najbolje oslikavaju principi decentralizacije.
”Na osnovu odluke o mjesnim zajednicama, statuta opštine i Zakona o lokalnoj samoupravi, uređuje se način njihovog funkcionisanja. Prema podacima koje je Cegas dobio na osnovu zahtjeva o SPI, jasno je da imamo različite modele rada i načina funkcionisanja mjesnih zajednica. U pojedinim opštinama, one nisu odmakle dalje od odluka iz 2005. godine, dok su neke opštine otišle značajno dalje, poput Nikšića. Netransparentnost rada mjesnih zajednica jeste jedna od zajedničkih karakteristika, pa tako ne vidimo, gdje i kako se možemo obratiti našim mjesnim zajednicama, kao i na koji način možemo učestvovati u načinu donošenja brojnih odluka, koje građane vezuju za konkretnu mjesnu zajednicu”, rekla je ona.
Iz te organizacije i ranije su ukazivali na to da većina opština na vebsajtovima nema spisak mjesnih zajednica i kontakte, da takvi podaci nisu dostupni i na vebsajtu Zajednice opština.
Podaci koje su “Vijesti” i Cegas nedavno dobili kroz upitnik za građane o poslovima mjesnih zajednica, ukazuju na to da u većini, građani ne znaju ko su ljudi u njihovim mjesnim zajednicama, niti su upoznati sa finansijama kojima one raspolažu.
Popović Kalezić kaže da o tome nema podataka i na vebsajtovima opština, pa je daleko razmišljanje o tome da same mjesne zajednice imaju svoj internet prostor na kojem će prezentovati slične podatke. A to bi, dodaje ona, pomoglo da se građani bolje povežu sa svojom mjesnom zajednicom.
”Finansije koje dobijaju, kako od sopstvenog angažmana (izdavanjem prostora, dobijanjem uvjerenja i vršenjem drugih povjerenih poslova), tako i od samih opština kojima pripadaju, nisu dostupne na sajtovima opština, a kamoli da razmišljamo o modelu internet stranica mjesnih zajednica, gdje bi se jasno moglo vidjeti kako i na koji način one rade, a onda i kako troše i raspoređuju novac. Postojanje internet stranica i kontakata mjesnih zajednica, olakšalo bi i mogućnost pozivanja građana i građanki u toku odlučivanja o važnim pitanjima za mještane, a onda bi se i povećala mogućnost za ostvarivanje što većeg broja podnošenja inicijativa, građanskih inicijativa, zbora građana i referenduma”, rekla je ona.
Od preko 680 popunjenih upitnika, samo u tri slučaja građani su pomenuli da njihova mjesna zajednica sa njima komunicira putem interneta, konkretno Fejsbuka. U jednom komentaru, građanin je razočaran jer njegova mjesna nema i Vajber grupu.
Popović Kalezić je kazala da, kada bi mjesne zajednice bile prisutne onlajn, da bi i kontakt sa njihovim ovlašćenim predstavnicima sa građanima u velikoj mjeri bio olakšan.
”A onda i povjerenje građana i građanki u njihov rad veće, kad bi svi imali jasnu sliku njihovog rada i mogućnost da učestvuju u odlučivanju, ali i da prate kako se troši njihov novac”, rekla je ona.
Tivatska MZ “Centar” dostupna 24 sata
Tivat je opština koja je i na zahtjev za SPI ukazala na to da nadležni iz jedne njene mjesne zajednice, konkretno MZ “Centar”, na dnevnom nivou komuniciraju sa građanima.
”Realizovano je preko 1.000 zahtjeva građana, koji imaju 24-časovnu komunikaciju sa MZ ‘Centar’ preko Fejsbuk grupe, gdje se na dnevnom nivou prijavljuju problemi nadležnim organima i nalaze rješenja. Tako građani dobijaju povratnu informaciju o toku i fazama rješavanja problema. Trenutno ovu stranicu prati 8.300 građana i skoro sve državne institucije i ustanove u Tivtu”, piše u odgovoru koji su iz Opštine Tivat dostavili Cegasu za MZ “Centar” za 2022. godinu. Ista MZ, kako se navodi, prvi put je zbor građana organizovala 2019, u naredne dvije pravili su pauzu zbog, kako se navodi, kovid-19 pandemije, ali i jer ta MZ koja broji 5.600 građana, do prošle godine nije imala adekvatne prostorije.
U MZ Lepetani u traženom periodu uglavnom su organizovani sastanci Savjeta, u MZ Gradiošnica u 2020. podnijeto je devet, godinu kasnije 26, te 2022. godine pet pisanih zahtjeva, koji su se odnosili na asfaltiranje ulica, sanaciju kanala za otpadne vode, rasvjetu, postavljanje ogledala, usporivača, pitanja lutajuće stoke...
U Nikšiću sklapaju brakove i izdaju različita uvjerenja
Opština Nikšić Odluku o mjesnim zajednicama donijela je u novembru 2021. Odluka je dostupna na vebsajtu Opštine, u okviru rubrike “Mjesne zajednice”. Tu je objavljen i spisak svih MZ, a dostupni su i brojevi telefona predsjednika Savjeta svake MZ. I u odgovoru koji su Cegasu dostavili na zahtjev za SPI, oni navode da se “u mjesnim kancelarijama obavljaju se poslovi iz nadležnosti lokalne uprave, a sve radi stvaranja uslova da se određeni poslovi obavljaju bliže mjestu stanovanja”.
”Poslovi koji se obavljaju u deset mjesnih kancelarija odnose se na postupak sklapanja braka, izdavanje izvoda iz matičnog registra vjenčanih, potvrda o životu, uvjerenja na osnovu službene evidencije, obavljanje poslova za potrebe Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) Područne jedinice (PJ) Nikšić, koji su se odnosili na provjeru podataka iz matičnih knjiga rođenih, vjenčanih, umrlih i registra državljana”, piše u odgovoru Opštine na čijem je čelu Marko Kovačević.
Tako je u toku 2021. u mjesnim kancelarijama obavljeno 13 vjenčanja, izdat 461 izvod iz matičnih knjiga i registara vjenčanih, jedan internacionalni izvod iz istog registra, 91 uvjerenje iz matičnih knjiga i registara vjenčanih.
”Izvršeno je 66 provjera za potrebe MUP PJ Nikšić, izdato 37 potvrda o životu, 13 potvrda o posjedovanju grobnog mjesta, upisane četiri presude i pet konstatacija o smrti bračnog druga. Redovni poslovi u mjesnim kancelarijama su bili i dostavljanje raznih izvještaja, statističkih podataka, spiskova, dopisa... za potrebe Zavoda za statistiku, MUP-a, Ministarstva za poljoprivredu i ruralni razvoj, Centra za socijalni rad, organa lokalne uprave, sudova, škola, inspekcijskih službi...”, navode iz Opštine Nikšić.
Mojkovac po starim pravilima
Na teritoriji Opštine Mojkovac registrovano je 16 mjesnih zajednica i ti podaci dostupni su i na vebsajtu mojkovac.me, u kategoriji “Lokalna samouprava”. Za sve mjesne zajednice, kao i u slučaju Nikšića, objavljeni su i podaci o odgovornim licima, tako da zainteresovani tu vide ko su predsjednici mjesnih zajednica, a dostupni su i njihovi brojevi telefona.
Osim zborova na kojima su birali predsjednike i savjet mjesnih zajednica, u Opštini Mojkovac nije bilo drugih podnijetih i održanih inicijativa, građanskih inicijativa i referenduma...
Sve odluke donijete na održanim zborovima građana, kako se navodi u priloženoj dokumentaciji, donijete su na osnovu Odluke o mjesnim zajednicama iz 2005. godine. Ta odluka, u odnosu na one novije, na kojima rad bazira većina crnogorskih opština, drugačije tretira način na koji se biraju organi mjesne zajednice. Tako u slučaju Mojkovca nema detalja u vezi sa postupkom predlaganja i izbora savjeta. Kako se navodi, predlog za izbor predsjednika mjesne zajednice i članova savjeta može da podnese najmanje 10 građana prisutnih na zboru.
Odluke drugih opština postupak predlaganja i izbora savjeta opisuju detaljnije. Kažu da pravo predlaganja kandidata imaju građani prisutni na zboru, da se mora voditi računa o rodnoj ravnopravnosti, u nekim opštinama i ravnomjernoj zastupljenosti naselja u mjesnoj zajednici i predstavnika nacionalnih i etničkih grupa.
U odnosu na novije odluke, mojkovačka, iz vremena bivše Državne zajednice SCG, ukratko i dobro opisuje ulogu mjesne zajednice i u članu 2 kaže da se ona osniva “radi zadovoljenja potreba i interesa lokalnog stanovništva”...
Kada biraju članove savjeta, kao podrška rodnoj ravnopravnosti, odluke o mjesnim zajednicama opština Tivat, Petnjica, Prijestonice Cetinje... kažu da, ako među onima sa najviše glasova nema najmanje 30 odsto žena, izabranima će se smatrati oni kandidati iz redova žena koji su dobili najviše glasova “i to onoliko njih koliko je potrebno da udio žena u savjetu bude 30 odsto”.
Odluka Opštine Berane, recimo, kaže i da član savjeta može biti biran najviše dva puta uzastopno.
Predlog se, u novijim odlukama, smatra prihvaćenim ako ga podrži više od trećine građana koji su prisutni na zboru. Izbor članova savjeta je tajan i glasa se putem glasačkih listića - osim ako zbor građana ne odluči drugačije. U slučaju Mojkovca, na osnovu odluke iz 2005, savjet se, kao i predsjednik mjesne zajednice, bira isključivo javnim glasanjem.
Razlike postoje i kod podnošenja predloga za razrješenje, pa u Mojkovcu, na osnovu odluke iz 2005, predlog za razrješenje predsjednika i savjeta mjesne zajednice može da podnese najmanje sedam odsto građana sa područja mjesne zajednice, dok predlog za razrješenje člana savjeta može podnijeti većina članova ili najmanje 10 građana.
Novije odluke, uglavnom, podrazumijevaju da obrazloženi predlog za razrješenje člana savjeta, ako ga podnose građani, može podnijeti tri odsto građana koji imaju prebivalište na području za koje se organizuje zbor. U slučaju Prijestonice Cetinje, uslov za razrješenje savjeta je da predlog podnese najmanje osam građana sa seoskog, odnosno 30 na gradskom području.
Bonus video:
