Koncesija za aerodrome smanjuje broj putnika, umanjuje ukupne budžetske prihode, povećava fiskalne rizike i slabi operativnu suverenost države. Za državu u kojoj je turizam glavna privredna grana, a koja nema razvijenu drumsku i željezničku infrastrukturu, takav aranžman predstavlja rizik.
Za “Vijesti” je ovo kazao izvršni direktor Fideliti konsaltinga Miloš Vuković, koji poziva da se zaustavi proces davanja crnogorskih aerodroma u Podgorici i Tivtu pod koncesiju.
“Od početka postupka bilo je jasno da kontrolni toranj politike navodi avion javnog interesa države Crne Gore na kurs koji odgovara samo jednom putniku - koncesionaru. Navigacioni plan Vlade za Aerodrome je, umjesto višestrukih alternativnih ruta, ponudio samo jedan koridor: ustupanje najvrednije vazdušne imovine koja je strateški važna za turističku industriju koja generiše 30% BDP-a. Ako sada predamo javni u ruke privatnog interesa, postaćemo putnici ekonomske klase u vlastitom vazdušnom prostoru sa skupljom kartom uz gubitak suverenog upravljanja prostorom i slabijom turističkom industrijom. Izbor je, duboko vjerujem, zaista lak”, istakao je Vuković, dodajući da skandal koji je karakterisao rad tenderske komisije u kojoj članovi prvo glasaju na jedan a zatim na drugi način predstavlja, između ostalog, dovoljan razlog da se ovaj tender poništi.
Prema njegovim riječima davanjem Aerodroma u koncesiju gubimo stratešku autonomiju kao država, pa u slučaju vanrednih situacija (požara, evakuacija, medicinskih letova) država više neće imati punu kontrolu nad slotovima i cijenama.
“Sjetimo se COVID situacije. Od infrastrukture koja je smatrana javnim dobrom prelazimo na režim u kojem se i hitne intervencije moraju uklapati u komercijalni raspored koncesionara, o čemu svjedoče regionalna iskustva” istakao je Vuković.
Kakvu kompaniju dajemo u koncesiju
Sagovornik “Vijesti” je pojasnio da je avio-industrija jedina komercijalna djelatnost koja istovremeno upravlja operacijama i u vazduhu i na zemlji, da da svi tržišni akteri u tom sistemu neprekidno, 24 sata dnevno, nastoje da privuku svakog klijenta. “Namjerno koristim termin “klijent” u širem smislu od riječi “putnik”, jer obuhvata svakoga ko troši novac unutar avio-ekosistema, bilo tokom leta, bilo na aerodromu. Klijenti su, dakle, i sami putnici i oni koji ne lete, ali prate putnika i doprinose prihodu industrije plaćanjem parkinga, dolaskom taksijem ili autobusom, te kupovinom hrane, pića, robe i usluga dok borave na aerodromu. Prvi susret s destinacijom dešava se upravo na aerodromu, koji po svojoj prirodi funkcioniše kao monopolski subjekt. U tom kontekstu postavlja se pitanje zbog čega je Crna Gora pokrenula proces davanja Aerodroma Crne Gore u koncesiju i kakve posljedice mogu proisteći iz potpisivanja takvog aranžmana”, rekao je Vuković.
On je naglasio da su (ACG) stabilna, nisko zadužena, likvidna i solventna kompanija, te da do sada na Aerodromima nije bilo nijednog značajnog incidenta, što znači da je postignut visok stepen sigurnosti i bezbjednosti.
“ACG u svom vlasništvu imaju vrijednu imovinu od preko 120 miliona eura i zapošljavaju skoro 1.000 ljudi. Na računima imaju 40 miliona eura gotovine, dok je 2024. godini zabilježen neto profit od 10,7 miliona € (neto profitna stopa od čak 25 %), sa projektovanim rastom putnika za 2025. od 12 %. Sa druge strane, renoviranje i poboljašanje aerodroma u Tivtu i Podgorici se uporno odlaže, projekti investiranja se već 10 godina nalaze na listi jedinstvenih infrastruktunih projekata. Za tih 10 godina zabilježeno je minimalno pomjeranje aerodroma Tivat u blago bolju kategoriju, dok je Podgorica ostala u istoj kategoriji niske spremnosti projekta, što jasno dokazuje da se strateški resurs ove države svjesno zapostavlja”, naveo je Vuković.
Prema analizi kompanije Stir Dejvis Gliv iz 2015, koja je tretirala aerodrom u Tivtu, uz investiciju od 43 miliona eura, neto ekonomski benefiti projekta za 15 godina su procijenjeni, navodi Vuković, na 348 eura miliona neto sadašnje vrijednosti do 2030. godine, uz koeficijent odnosa benefita i troškova 4,6:1 i ekonomsku internu stopu povrata (EIRR) od 24%.
“Ovi pokazatelji sugerišu projekat visoke ekonomske i socijalne vrijednosti. Ako je ovo projekcija za svega 15 godina i samo za aerodrom Tivat, zamislite kakve bi profite i povećanje broja klijenata Aerodromi Crne Gore generisali, kada bi u projekciju uključili i aerodrom Podgorica i povećali rok sa 15 na 30 godina, koliko bi trajala koncesija”, istakao je Vuković.
Makroekonomski kontekst koncesije
On je kazao da je zavisnost crnogorske ekonomije od turističke industrije enormna i da ona generiše do 30 % našeg BDP-a, dok novac koji troše strani turisti “aterira” u zemlju uglavnom preko dva državna aerodroma.
“Putnici i njihovi pratioci koji slete pune hotele, apartmane i ugostiteljske objekte, kupuju u trgovinama, voze se taksijem ili koriste rent a car i koriste ostale usluge turističke industrije. Drugim riječima, oni su glavni pokretač turizma. Sa druge strane, država ima direktne koristi - kroz PDV i akcize, turisti utiču na punjenje državnog budžeta i povećavaju zaposlenost, te doprinose stabilnosti javnih finansija kroz multiplikativne efekte. Mehanizam je prilično jasan - kada broj klijenata koji dolaze na aerodrome raste, prihodi budžeta rastu, kad padne, pada i priliv novca u budžet. Može se dakle konstatovati da je za Crnu Goru presudna metrika rasta ukupnog broja putnika na aerodromima, a koja uopšte nije definisana u koncesionom aranžmanu”, kazao je Vuković.
Prema njegovim riječima, model koncesije u suštini prebacuje kontrolu nad aerodromima sa državnog na privatnog operatera, čija je primarna metrika profit po putniku.
“Potpuno prirodno, da bi se povećao taj indikator, operater logično diže aerodromske takse, ograničava pristup niskotarifnim kompanijama i povećava cijene usluga na terminalu, parkinga i cijelog prostora kojim upravlja. Sve to utiče na manji ukupan broj dolazaka putnika nego kada bi aerodromi ostali pod upravom države - upravo one metrike koja podržava turističku industriju i puni državni budžet. Pojednostavljeno, davanjem Aerodroma u koncesiju, oni postaju profitni a ne razvojni centar, što za Crnu Goru može da ima dalekosežne pogubne posljedice, imajući u vidu gore opisanu zavisnost BDP-a od turističke industrije”, zaključio je Vuković.
Koncesionar imovinu vrijednu 120 miliona može založiti za kredit
Vuković je naveo da je glavni komercijalni direktor Rajanera Džejson Mekginis početkom godine izjavio da je “beogradski aerodrom preskup i nije opcija za nas u ovom trenutku. Ne dozvolite stranim koncesionarima da upravljaju vašim aerodromom, jer ih nije briga za razvoj aerodroma, poslovanja ili otvaranje novih radnih mjesta”.
“Situacija je jasna ako cijena avio-karte zbog povećanja tarife od strane koncesionara poraste za par desetina eura, niskotarfine avio-kompanije, koje su u 2024. prevezle preko oko 600.000 putnika preko naših aerodroma, lako će se preusmjeriti na druge aerodrome. Crna Gora tada ne gubi samo jednog putnika, već cjelokupni lanac potrošnje koji ga prati. Socijalni aspekt nije benigniji. Aerodromi zapošljavaju oko hiljadu ljudi, većinom kvalifikovanih stručnjaka uz obaveznu konstataciju da je potrebno smanjiti broj zaposlenih uz poštovanje zakonskih propisa. Sa druge strane, privatni operateri obično prelaze na outsourcing i fleksibilne ugovore, uz mogući uvoz strane, slabije plaćene radne snage, što dovodi do smanjenja stalnih radnih mjesta i nestabilnih doprinosa socijalnim fondovima”, rekao je Vuković, dodajući da njihova orijentacija na povećanje neavijacijskih prihoda dodatno utiče smanjenje prihoda od avijacije u ukupnim prihodima.
On je ukazao da se država obavezala da plati eksproprijaciju zemljišta za proširenje pista i prilaznih puteva (samo u Tivtu oko 50 hektara mahom u zoni morskog dobra), koji se mjere desetinama miliona eura.
“Ne treba prenebregnuti ni činjenicu da će koncesionar imovinu Aerodroma Crne Gore, vrijednu preko 120 miliona eura, moći da založi kao kolateral za kredite. Dodatno, Master plan razvoja Aerodorma Crne Gore do 2030. godine, koji je usvojen 2011, ne predviđa davanje aerodroma u koncesiju. Postavlja se pitanje zašto se i u čijem interesu gazi strateški dokument države u strateškoj grani privrede”, pitao je Vuković.
Bonus video:
