Najavljeno markiranje goriva u Crnoj Gori prema kojem će se nano čestice sipati u sve vrste goriva nije u skladu sa standardima Evropske unije jer se u EU markira samo gorivo koji su oslobođeni akcize ili imaju smanjenu stopu akcize, saopšteno je “Vijestima” iz Delegacije Evropske unije u Podgorici na pitanje šta predviđa pravni okvir i direktive EU u vezi s markiranjem goriva.
Skupština je u martu ove godine usvojila novi Zakon o energetici koji predviđa da se markerima (neutralni prah nano čestica) obilježavaju sve vrste goriva pri uvozu bez obzira da li su na njih prije toga plaćene puni iznosi dažbina (akciza i PDV) ili su ti uvoznici i trgovci oslobođeni ovih dažbina.
Fiskalnom strategijom predviđeno je markiranje svih vrsta goriva kao mjera koja bi spriječila nelegalnu trgovinu, iako nisu pružili dokaze da taj šverc postoji. Plan Vlade je da markira sve gorivo koje dolazi na tržište da bi kasnije kontrolama na pumpama provjeravala da li se pojavljuje gorivo koje nema markere.
Predstavnici naftnih kompanija i Privredne komore su tokom javne rasprave o zakonu i tokom rasprave u Skupštini ukazivali da ovakvo markiranje ne postoji nigdje u Evropskoj uniji, kako i da je besmisleno da se markira gorivo na koje su prilikom uvoza plaćene sve dažbine. Govorili su i da je jedino logično da se markira gorivo na koje se ne plaćaju dažbine (gorivo za brodove i jahte) kako bi se naknadno pratilo da li se takvo gorivo pojavljuje na slobodnom tržištu.
Samo markiranje, prema odluci Vlade, koštalo bi do 0,8 centi po litru, a plaćali bi ga uvoznici, dok bi im taj trošak kasnije bio nadoknađen kroz izmjenu uredbe o utvrđivanju cijena goriva. U Crnoj Gori se proda preko 400 miliona litara goriva i da cifra raste svake godine, tako da bi firma koje će dobiti posao markiranja na ovaj način može da računa na prihod od 3,5 do četiri miliona eura.
Trgovci bili u pravu, a Vlada nije
Odgovor Delegacije EU potvrđuje da su trgovci bili upravu, a da Vlada nije.
“Pravni okvir EU u vezi sa obilježavanjem goriva utvrđen je Direktivom Savjeta 95/60/EC o fiskalnom obilježavanju gasnih ulja i kerozina, kao i Implementacionom odlukom Komisije (EU) 2022/197 od 17. januara 2022. godine, kojom se uspostavlja zajednički fiskalni marker za gasna ulja i kerozin. Direktiva 95/60/EC obavezuje države članice da primjenjuju fiskalni marker na gasno ulje ili kerozin koji su oslobođeni akcize ili su predmet smanjene stope akcize. Zemlje kandidatkinje dužne su da postepeno usklađuju svoje zakonodavstvo sa pravnom tekovinom EU, uključujući i oblast akciznih dažbina, i moraju postići punu usklađenost do trenutka pristupanja”, navedeno je “Vijestima” iz Delegacije EU.
Nije traženo mišljenje EK
Na pitanje “Vijesti” da li je Vlada Crne Gore tražila mišljenje kancelarije EK u Podgorici u vezi s novim zakonskim rješenjima koja se odnose na markiranje goriva, odgovorili su da zvanično sa tim nisu upoznati i da postoji samo komunikacija u vezi usklađivanja Poglavlja 16 koje se odnosi na akcize.
“Delegacija EU nije upoznata sa posebnim zahtjevom Vlade Crne Gore za mišljenje ‘u vezi novih zakonskih rješenja koja se odnose na markiranje goriva’. Sa crnogorskom stranom smo u stalnoj komunikaciji u vezi sa Poglavljem 16. U oblasti akciza, prema crnogorskoj mapi puta za Poglavlje 16, donošenje novog Zakona o akcizama predviđeno je u prvom kvartalu 2026. godine, sa ciljem obezbjeđivanja pune usklađenosti sa direktivama EU. U tu svrhu, odobrili smo više ekspertskih misija u okviru programa EU TAIEX radi podrške nadležnim organima u zakonodavnom procesu”, naveli su oni.
Sporne procedure markiranja
Markiranja goriva, kako su ranije saopštili iz Ministarstva energetike i rudarstva, počeće u prvom kvartalu naredne godine (januar - mart). U toku je priprema pravilnika kojim se definiše kako će se raditi to markiranje, koji je već bio na radnoj grupi.
Pravilnikom se predviđa da markiranje vrši u skladištima u lukama gdje se gorivo istače iz tankera, kao i na graničnim prelazima gdje se cisternama dovozi drumskim putem. Navedeno je da se iz cisterni prilikom dolaska na granicu kroz gornji otvor uzima više uzoraka goriva u posebne posude. U posudama bi se gorivo miješalo sa markerima za tu vrstu goriva, a zatim vraćalo u cisternu “kroz otvor za utovar, odnosno otvor za kontrolu kvaliteta goriva”. U cisternama bi se gorivo ponovo miješalo posebnim mješalicama, a zatim bi se obavila kontrola procenta markera. Navedeno je i da ukoliko nije moguće ubaciti taj uređaj za miješanje u cisternu, da se onda miješanje obavlja vožnjom, odnosno vozač bi odvezao cisternu sa granice “uhvatio nekoliko krugova” i vratio je na granicu na kontrolu markera.
Trgovci naftnim derivatima dali su veliki broj primjedaba pravilnik. Smatraju da je predviđena procedura istakanja goriva na granici u neke posude suprotna pravilima o bezbjednosti, kao i da novije cisterne nemaju tehničke mogućnosti za takav postupak. Ukazuju i da nove cisterne nemaju otvore na koje bi se iz posude - kante markirano gorivo moglo vratiti u cisternu, jer po novim EU standardima imaju crijeva sa magnetnim sistemom priključka i pumpama visokog pritiska, tako da je nemoguće sipati bilo što u nju. Problem je što je dio trgovaca naftom u potpunosti prešao na nove cisterne koje sada nisu prilagodljive za ovaj pravilnik.
MUP zabrinut za bezbjednost
Član radne grupe za izradu pravilnika bio je i predstavnik MUP-a - Direktorat za zaštitu i spašavanje koji ima nadležnost kontrole transporta, pretakanja i istakanja zapaljivih tečnosti računajući i gorivo. Prema informacijama “Vijesti” on je na radnoj grupi istakao da pravilnik ne predviđa bezbjednosne mjere prilikom markiranja, iako ono obuhvata istakanje goriva iz cisterni na granici, da se ne može obavljati na otvorenom. Ukazao je i da je cijela tematika izuzetno kompleksna s tehničkog aspekta zaštite od požara i eksplozija, imajući u vidu da se radi o zapaljivim tečnostima i gasovima i da postupanje sa njima ima uticaj na bezbjednost ljudi i imovine.
MUP je tražio i da im se odgovori da li će na lokacijama predviđenim za markiranje goriva (graničnim prelazima) graditi novi objekti ili vrši rekonstukcija postojećih, kao i podatak o sredstvima i opremi koja će se koristiti u samom postupku.
Iz MUP-a su na pitanja “Vijesti” o pitanjima bezbjednosti procesa markiranja, saopštili da su dostavilo mišljenje nadležnom Ministarstvu energetike i rudarstva i da smatraju da je “predmetna tematika izuzetno kompleksna i shodno tome Radna grupa će nastaviti svoje dalje aktivnosti na izradi navedenog pravilnika”.
Raspisan javni poziv za milionski posao, da li su učesnici već poznati?
Vlada je juče objavila javni poziv za izbor partnera koji će obavljati markiranje goriva, kojim se između ostalog traži da ponuđač ili konzorcijum ima laboratoriju u Crnoj Gori sa tačno određenim sertifikatima, da bude proizvođač ili zastupnik proizvođača tačno određenih nanočestica (markera), kao i da ima najmanje pet aktivnih ugovora o prodaji tih markera drugim državama.
Prema informacijama “Vijesti” u Crnoj Gori postoji samo jedna takva laboratorija, kao i da u ovom dijelu Evrope ima samo jedan zastupnik proizvođača takvih nanočestica.
Uslovi za odabir ponuđača se poklapaju sa uslovima markiranja koje se sprovodi u Srbiji od 2016. godine, nakon što je država priznala da ne može da kontroliše tokove goriva iz rafinerije i onog koje stiže baržama Dunavom. Srbija je jedina država u Evropi koja ima ovakvo uređeno markiranje svih vrsta goriva.
U Srbiji se koriste markeri proizvođača “Authentix” registrovanog u Sjedinjenim Američkim Državama, čiji je zastupnik firma “Nanoinspekt” iz Beograda.
“Autentix”, odnosno njihove nanočestice, ispunjavaju uslove i iz crnogorskog javnog poziva jer imaju ugovore sa pet država, a to su Srbija, Kongo, Mozambik, Botsvana i Pakistan.
Zakon o energetici predviđa da se maksimalna cijena markiranja određuje i na osnovu investicionih troškova subjekta koji vrši markiranje. Vlada je odluku o maksimalnoj cijeni markiranja od 0,8 centi po litri donijela prije deset dana, odnosno prije nego što je zvanično poznat subjekt koji vrši markiranje i njegovi investicioni troškovi.
Uslov je i da ponuđač izgradi objekat na graničnom prelazu, koji bi odgovarao bezbjednosnim propisima.
Bonus video:
