Renomirani britanski mediji BBC nedavno je objavio emisiju posvećenu Krstu Đuroviću, crnogorskom kontraadmiralu Jugoslovenske narodne armije (JNA) koji je odbio da napadne Dubrovnik u ratu 1991. godine, a zatim stradao pod nerazjašnjenim okolnostima.
Svjetskoj javnosti, emisija naslovljena “Sumnjiva smrt kontraadmirala Đurovića” dostupna je na zvaničnom sajtu BBC-ja, u rubrici “Witness History” (Svjedok istorije). Novinar Džonatan Džoni Ajnson razgovarao je na tu temu sa crnogorskim novinarom Veseljkom Koprivicom i aktivistom i rediteljem Mladenom Ivanovićem.
Upravo je sudbina Krsta Đurovića predmet dugometražnog dokumentarnog filma “Kontraadmiral” na kojem Ivanović godinama već radi kao reditelj i scenarista, a zahvaljujući tome je priča i dospjela na BBC.
“Do kontakta s BBC-jem došlo je prošle godine tokom Balkan Documentary center (BDC) Discovery programa u Sofiji, gdje smo predstavljali film. Među prisutnima u publici bio je i predstavnik BBC-ja koji mi je nakon prezentacije prišao i rekao da ga je priča snažno pogodila. Posebno ga je zaintrigirao spoj lične i političke drame u priči o Krstu Đuroviću. Nakon toga smo ostali u kontaktu, što je kasnije dovelo do poziva za učešće u emisiji”, otkriva Ivanović Vijestima.
Interesovanje novinara i urednika je raslo što su više saznavali o sudbini crnogorskog kontraadmirala. Ivanović čitaocima “Vijesti” objašnjava i zašto je na globalnom nivou, ali i na lokalnom nivou, emisija značajna po pitanju nasljeđa Krsta Đurovića, pa i samog filma.
“Ova emisija predstavlja rijetku priliku da se lokalna, duboko ukorijenjena priča, ispriča međunarodnoj publici. Nasljeđe Krsta Đurovića i pitanja koja film postavlja - o ličnoj odgovornosti, moralu i posljedicama ratova - univerzalna su. Za mene kao reditelja, ovo je potvrda da naši lokalni narativi imaju snagu da doprinesu globalnim razgovorima o ratnoj traumi, suočavanju s prošlošću i potrebi za pomirenjem. Istovremeno, ovakve priče demistifikuju dominantne post-ratne narative koje su političke elite u jugoslovenskim republikama iskoristile za zarobljavanje građana u neprocesuiranim traumama. Te iste traume postale su osnova za višedecenijsku korupciju i rasprodaju nekadašnjih zajedničkih dobara”, ističe Ivanović.
Emisija je realizovana prošle godine, a zatim i objavljena 26. marta tekuće i na engleskom jeziku je dostupna svim posjetiocima sajta bbc.co.uk.
“Snimanje intervjua za BBC obavljeno je online, tokom jeseni 2024. godine. Intervju je vođen audio putem - Džonatan iz Londona, a mi iz studija u Podgorici. Uprkos fizičkoj udaljenosti, razgovor je bio neposredan, temeljan i vođen s velikim interesovanjem za temu”, prenosi utiske Ivanović.
Njegov film “razotkriva priču o nedostižnoj pravdi na Balkanu u 21. vijeku i tome kako se društvo odnosi prema moralnim odlukama kada čojstvo nadvlada junaštvo”, navodi se u sinopsisu. Sami projekat je već zapažen širom nekadašnje Jugoslavije i Evrope. Predstavljanje na BDC programu tokom prošle godine, prvo u Beogradu, zatim u Sofiji, a onda i Lajpcigu, na 67. Dok Leipzig Festivalu, jednom od najznačajnijih festivala dokumentarnog filma u Evropi, doprinijelo je širenju interesovanja kako za sami film, tako i za životnu priču Krsta Đurovića.
Selektori BDC Discoveries 2024, programa koji je usmjeren na dokumentarne projekte u razvoju koji imaju međunarodni potencijal, istakli su da projekat “Kontraadmiral” ima snažan potencijal, što su prepoznali i na BBC-ju. Posebno interesovanje, ističe Ivanović, iskazali su prema procesu i pristupu rada na filmu.
“BBC je pokazao veliko interesovanje za rediteljski pristup, posebno prema načinu na koji balansiramo između dokumentarnog i dramskog izraza. Zanimalo ih je i kako su vođeni procesi rada sa glumcima i akterima, jer su mnogi od njih suočeni s ličnim ili porodičnim traumama iz vremena o kojem govorimo. Posebnu pažnju posvetili su i mom ličnom odnosu prema Krstu Đuroviću - kako ga tumačim, i šta me je motivisalo da se bavim baš ovom pričom”, navodi reditelj.
Velika tema, čovječnost u najtežim, trenucima rata, dosljednost vrijednostima ljudskosti, odbijanje zadatka, te nerazjašnjeno ubistvo, pored javnosti i reditelja koji se time godinama bavi, zahvaljujući njegovom radu, već sada intrigiraju mnoge koji s nestrpljenjem očekuju “Kontraadmirala”. Ivanović za Vijesti prenosi neke od dosadašnjih reakcija publike...
“Reakcije su veoma raznolike. Publika i kritika su prepoznali autentičnost i hrabrost u prikazu Krstove ličnosti, koja nije crno-bijela, već višeslojna i složena. Mnogi su istakli da priča uspješno otvara pitanja o moralu, izborima i nasljeđu rata, što je važan doprinos razumijevanju naše recentne istorije. Publika BBC-ja je globalna i raznolika, što znači da smo, još prije same premijere filma, uspjeli da dopremo do najudaljenijih djelova svijeta, a upravo to je ono što i jeste jedna od naših misija: da se za Krsta i njegov čin čuje što dalje i što šire”, poručuje Ivanović.
Realizacija filma je u završnoj fazi, otkriva on...
“Montaža je u toku, a paralelno se radi i na strategiji promocije i festivalskog plasmana”, kaže Ivanović.
On je u ranijem intervjuu za Vijesti istakao da će dokumentarni film “Kontraadmiral” donijeti nešto što je kontra svih narativa koji postoje na svim zaraćenim stranama.
“Donijeće nam tumačenja vezana za sami raspad Jugoslavije, koja nisu popularna, nisu dio narativa. Neke događaje koji su skriveni od očiju javnosti”, kazao je i otkrio tom prilikom da je bilo teško doći do materijala.
“Arhiva je misteriozno nestala i, od pohoda Crnogoraca na Dubrovnik od arhive, zvanično, danas ne postoji gotovo ništa. Sve ostalo što postoji našao sam tako što smo pretraživali arhive u Hrvatskoj, Beogradu, Novom Sadu… Neke od najznačajnijih stvari smo našli u privatnim arhivama ljudi koji su za vrijeme 90-ih snimali. Većina tih ljudi su pripadnici Liberalnog saveza, koji su mi to davali u vrijeme kad je autoritarni režim bio najmoćniji”, rekao je Ivanović.
On je i na samom početku rada na “Kontraadmiralu” ocijenio da se o ovoj i sličnim temama ne govori i ne zna mnogo.
“Crna Gora od Ulcinja do Slovenije ima svoja dva kontraadmirala, a obojica u jako kratkom vremenskom periodu završavaju na tragičan način. Ja se fokusiram na jednog od njih, to je kontraadmiral Krsto Đurović koji je 1991. godine odbio da granatira Dubrovnik i da se prepusti svemu što se kasnije desilo. Malo kasnije, pod, do dana današnjeg, nerazjašnjenim okolnostima, on završava tragično padom helikoptera. O tome se ne govori, to niko ne spominje, a upravo to je meni poslužilo kao inicijalna kapisla. Iako se neću baviti samo tim događajem, to jeste neka vrsta katalizatora, odnosno pokretača filma”, ispričao je Ivanović prije par godina.
Ivanović tako svojim pristupom, temama, filmom, aktivizmom i angažmanom mijenja sistem i društvo koji su srasli sa ćutanjem i zaboravljanjem.
Koscenaristi filma su Marijana Sabeva i sami reditelj Ivanović, a projekat nastaje u produkciji crnogorske kompanije “Artikulacija Film” na čelu sa producentom Ivanom Đurovićem i hrvatske produkcijske kuće “Restart” čiji je producent Oliver Sertić, uz podršku Filmskog centra Crne Gore i Hrvatskog audiovizuelnog centra u kategoriji za proizvodnju dugometražnog dokumentarnog filma, kao i za razvoj projekta. Dodatnu podršku pružili su i Radio-televizija Crne Gore RTCG i Hrvatska radio-televizija HRT.
“Dok god sam ja komandant, nijedna granata neće pasti na Dubrovnik”
Uvodeći publiku u temu, na zvaničnom sajtu BBC-ja podsjećaju na okolnosti tokom devedesetih...
“Kako se Jugoslavija počela raspadati, počeo je sukob na Balkanu - niz brutalnih ratova okarakterisanih sporovima oko teritorije, identiteta i etničkih podjela. Godine 1991. počeo je hrvatski rat za nezavisnost - prvi od velikih ratova. Jedan od njegovih odlučujućih trenutaka dogodio se u oktobru, kada je Jugoslovenska narodna armija napredovala na jugu zemlje, što je dovelo do opsade Dubrovnika. Jedan od komandanata Jugoslovenske narodne armije u regionu bio je kontraadmiral Krsto Đurović, Crnogorac koji je cijeli život proveo radeći u Hrvatskoj, oženio se Hrvaticom i planirao tamo i da se penzioniše. Napad na Dubrovnik bio je nezamisliv za kontraadmirala, pa je obećao gradonačelniku sljedeće: ‘Dok god sam ja komandant, nijedna granata neće pasti na Dubrovnik’...”, piše BBC u kratkom tekstu na sajtu gdje je dostupna cijela emisija.
“Ubrzo nakon toga, Đurović je poginuo u sumnjivoj nesreći helikoptera - njegovi pretpostavljeni su tvrdili da je oboren, ali u tom području nije bilo opozicionih snaga, a hrvatski zvaničnici su negirali bilo kakvu umiješanost u nesreću. Nikada nije sprovedena obdukcija, niti vojna istraga”, dodaje se u tekstu i nastavlja:
“Ubrzo nakon toga, Miodrag Jokić je imenovan na Đurovićevu funkciju i počela je žestoka kampanja bombardovanja koja će kasnije dovesti do toga da Jokić bude osuđen za ratne zločine. Džoni Ajanson razgovara sa crnogorskim novinarom Veseljkom Koprivicom i dokumentarističkim stvaraocem Mladenom Ivanovićem, koji kažu da je odbijanje kontraadmirala Đurovića da bombarduje Dubrovnik možda dovelo do njegove prerane smrti”, piše u najavi emisije.
Kroz događaje koji su oblikovali svijet, očima ljudi koji su tome prisustvovali
Serijal “Svjedok istorije” na BBC-ju namijenjen je onima koji su fascinirani prošlošću, ističe se.
“Vodimo vas kroz događaje koji su oblikovali naš svijet, očima ljudi koji su tome prisustvovali. Devet minuta svakog dana, vraćamo vas u prošlost i idemo širom svijeta da ispitamo ratove, pučeve, naučna otkrića, kulturne trenutke i još mnogo toga. Nedavne epizode istražuju različite teme, od fudbala u Brazilu, istorije “Indijskog Titanika” i pronalaska friteza na vruć vazduh, do “Borbe za moć” grupe Public Enemy, umjetnosti metroa i političke krize u Gruziji. Posmatramo živote nekih od najpoznatijih lidera, umjetnika, naučnika i ličnosti u istoriji, uključujući: vizionarskog arhitektu Antonija Gaudija i dizajn Sagrade familije; Majkla Džordana i njegove “Najki” patike napravljene po mjeri; princezu Dajanu u Tadž Mahalu; kao i Gerela Hansera, menadžera legendarnog švedskog pop benda ABBA koji govori o njihovom uticaju na muzičku industriju. Možete saznati sve o fascinantnim i iznenađujućim pričama, kao što je onaj kada je irački novinar bacio svoje cipele na predsjednika Sjedinjenih Američkih Država u znak protesta zbog američke okupacije Iraka; stvaranje holivudske reklame koja je zauvijek promijenila oglašavanje; ali i uspon prvog aboridžinskog poslanika”, piše u opisu serijala.
Ova emisija predstavlja rijetku priliku da se lokalna, duboko ukorijenjena priča, ispriča međunarodnoj publici. Nasljeđe Krsta Đurovića i pitanja koja film postavlja - o ličnoj odgovornosti, moralu i posljedicama ratova - univerzalna su. Za mene kao reditelja, ovo je potvrda da naši lokalni narativi imaju snagu da doprinesu globalnim razgovorima o ratnoj traumi, suočavanju s prošlošću i potrebi za pomirenjem", kaže Ivanović
Bonus video:
