U okviru projekta “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore”, koji od 2023. realizuju Centar za arheologiju, Institut za interdisciplinarne i multidisciplinarne studije Univerziteta Crne Gore i Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore - Sektor za hidrografiju, digitalno su dokumentovane olupine italijanskih brodova “Maria Pompei” i “Carlotta”, a koji su potopljeni u blizini crnogorske obale u Drugom svjetskom ratu, kao i ostaci dva za sada još ne identifikovana plovila koja leže u našem podmorju.
U okolini Budve, na dubinama od preko 70 metara nalaze se ostaci četiri broda s burnom istorijom, čije su sudbine povezane s minskim poljem iz 1942. godine. Teretni brod “Carlotta” od 778 tona nosivosti, izgrađen 1914. godine u Škotskoj, potonuo je 19. juna 1942. zapadno od rta Platamuni, nakon što je, tokom plovidbe na liniji Bar - Dubrovnik, udario u minu. Tokom dvadesetih i tridesetih godina prošlog vijeka ovaj 61 metar dugi brod je mijenjao vlasnike i imena (“Jorkdal”, “Kopernik”), a 1937. godine prepravljen je u motorni brod i stavljen u službu italijanske kompanije za plovidbu Mediteranom.
Samo nekoliko mjeseci kasnije, 23. oktobra 1942. godine, u istom minskom polju samo nešto malo sjevernije i bliže rtu Krekavica, stradao je i “Maria Pompei”, 75 metara dugi teretni parobrod izgrađen 1909. u Engleskoj, koji je tokom svoje duge službe promijenio više vlasnika i imena (“Quickstep”, “Most”, “Aboran”). U Drugom svjetskom ratu “Maria Pompei” nosivosti 1.407 tona je korišćena za potrebe italijanske mornarice duž jadranske obale. Obje ove olupine je, inače, otkrio, prvi istražio i opisao ih u svojoj knjizi “Podmorje Crne Gore”, pisac, istraživač i tehnički ronilac Dragan Gačević iz Herceg Novog. “Pored dvije olupine dobro očuvane strukture, snimljeni su ostaci dva plovila u istom regionu za koja se pretpostavlja da predstavljaju italijanske brodove “Antonio Landi” i “Maria Asunsata”, iako ta identifikacija još uvijek nije potvrđena”, kazao je rukovodilac ovog projekta, podvodni arheolog dr Darko Kovačević.
Digitalno snimanje olupina u podmorju je sprovedeno uz pomoć savremenog multibeam echosounder (MBES) sistema NORBIT iWBMS, montiranog na istraživačkom plovilu “Sejong”, kojim upravlja Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore. Ovaj sistem omogućio je visokorezolucijsko trodimenzionalno prikazivanje i precizno mapiranje brodskih olupina. U dokumentovanju i obradi podataka su učestvovali hidrografi Luka Ćalić i Radovan Kandić, i podvodni arheolozi Filip Popović i Darko Kovačević.
Prvo sonarsko dokumentovanje ovih lokaliteta, inače, obavila je američka organizacija RPM Nautical Foundation 2010. godine sa istraživačkim brodom “Hercules”, a čiji su podaci poslužili kao važna referentna tačka za analizu i identifikovanje promjena na lokalitetima.
“Svi rezultati istraživanja postaju dio GIS baze podataka lokaliteta podvodne kulturne baštine Crne Gore, koju je razvio Centar za arheologiju Univerziteta Crne Gore, s ciljem informisanja nadležnih institucija i ubrzanja procesa uspostavljanja zaštite, a u skladu s preporukama UNESCO Konvencije o zaštiti podvodne kulturne baštine iz 2001. godine. Inicijativa za zaštitu lokaliteta “Maria Pompei” i “Carlotta” je zvanično prihvaćena od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore”, kazao je Kovačević.
Projekat “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore” nastoji da savremenim tehnologijama i multidisciplinarnim pristupom istraži, dokumentuje i predstavi javnosti bogato nasljeđe crnogorskog podmorja. Projekat je podržao UNESCO Sekretarijat za podvodnu kulturnu baštinu, a Centar za arheologiju Univerziteta Crne Gore je član UNESCO UNITWIN mreže za podvodnu arheologiju.
Bonus video:
