Od prvog beogradskog izdanja 1845. godine do danas, Njegoševa “Luča mikrokozma” ostaje predmet tumačenja i preispitivanja: između kosmogonije i teologije, poezije i filozofije, identiteta i metafizike. U tom složenom prostoru značenja, gdje se ukrštaju svjetlost i tama, Bog i čovjek, vjera i sumnja, prof. dr Tatjana Đurišić iščitava Luču kao poetsku viziju hrišćanske semiosfere i duhovni bedem crnogorske kulture.
Njen pristup razotkriva Luču mikrokozma ne samo kao kosmogonijski spjev, već i kao misaoni sistem kojim Njegoš brani identitet, jezik i duhovni kontinuitet jednog naroda izloženog kolonijalnim pritiscima i ideološkim preobražajima. U razgovoru za “Vijesti”, povodom velikog jubileja, prof. dr Đurišić otkriva zašto je Njegoševa Luča istovremeno poetska konstrukcija i teološka apoteoza, zašto je Satana u spjevu figura samoslobode, govori o slojevima značenja spjeva - biblijskim, gnostičkim i pitagorejskim temeljima - i kako je tekst, oslobođen orijentalizama, postao manifest kulturne samoodbrane i model semiotičke čistoće.
U vremenu kada svjetlost znanja i smisla ponovo tražimo kroz digitalni haos i simulakrum stvarnosti, “Luča mikrokozma” se vraća kao svjetlosni mač - ne samo hrišćanske vjere, već i duha koji odbija da zaboravi svoje porijeklo.
Luča mikrokozma ove godine obilježava 180 godina od objavljivanja u Beogradu. Kako danas čitate to djelo - kao kosmogonijski spjev, teološki traktat ili poetsku konstrukciju crnogorskog identiteta?
Njegoševa Luča mikrokozma se u žanrovskom smislu najčešće označava kao kosmogonijski spjev, jer pjeva o nastanku svijeta, o prauzroku. Za temu spjeva uzet je narativ iz Starog zavjeta o pobuni Satane protiv Boga, pri čemu se u spjevu izlažu dvije kosmogonijske istine - Božja i Satanina. Sama činjenica da je odlučio da pjeva o pobuni, a ne o poslušnosti svjedoči o Njegoševom nepokornom duhu, koji u izboru građe često odstupa od kanonske verzije Biblije i bira apokrifne ili jeretičke motive i ideologeme.
U Vašim radovima Biblija je prepoznata kao prototekst Luče, iz kojeg Njegoš crpi i narativ, i likove, i hronotop. Da li je riječ o teološkom modelu podražavanja ili o svjesnoj strategiji kulturne samoodbrane?
U Luči mikrokozma dolazi do citatnog snaženja hrišćanskog kulturnog poretka, pri čemu se pjesničkim sredstvima, uz potiskivanje komunikativne i pojačavanje estetske funkcije jezika, reprezentira hrišćanska tradicija i njeni mitovi, kao neophodan uslov za stvaranje novih značenja, odnosno realizaciju semiotičkih procesa. Stoga autor koristi stvaralačke obrasce automatizovanog žanrovskog koda videnija, jer on čuva pamćenje o tradicionalnom sistemu kodiranja, kao i hrišćanske identitetske modele koji se na taj način organski upisuju u novu pjesničku strukturu, uključujući je u veliki ilustrativni dijalog, na kome se zasniva kulturna redundanca, kao zaliha značenja formirana da zaštiti crnogorsku semiosferu od upada spolja i uticaja tuđih, islamskih kodova i tekstova, pošto se oni u kolonijalnoj situaciji nasilno nameću domicilnoj kulturi.
Često naglašavate pojam ilustrativne citatnosti, koja podrazumijeva imitaciju i reprezentaciju svetog, biblijskog teksta. Kako ovaj citatni mehanizam funkcioniše kao instrument oblikovanja hrišćanskog kulturnog kanona?
U ilustrativnom citatnom modelu Luče mikrokozma i sličnim tekstovima stvaran je kanon crnogorske i južnoslovenske kulture, pri čemu je formirana Riznica velikih citatno dostojnih autoriteta. Dakle, imitacija i sakralizacija prototeksta i njegovih ključnih simbola u Njegoševom spjevu dovodi do reprezentacije Biblije kao teksta-uzora, pri čemu se hrišćanska kulturna tradicija uspostavlja kao Riznica znanja i iskustava, sa strogom hijerarhijom vrijednosti, koja čuva tekstove dostojne oponašanja. Stoga Njegošev tekst na svim nivoima ilustruje “tuđi”, biblijski tekst, njegove semantičke strukture, aksiologiju, položaj u kulturnoj piramidi, kao i receptivni horizont očekivanja.
Jasni citatni signali u Luči ukazuju upravo na ilustrativni tip citatnosti, a hrišćanska kultura reprezentirana je kao riznica vrijednosti u koju autor želi da uklopi vlastiti tekst i crnogorsku kulturu. Osnovno načelo ilustrativne citatnosti, po kojem izvorno svoje nastaje ugledanjem na tuđe, podjednako je prisutno na svim slojevima Njegoševog spjeva. Vlastitu umjetničku ideju autor je oslonio na hrišćansku kosmogoniju, kanonsku i apokrifnu, uz aktiviranje gnostičkih mitema i simbola, služeći se žanrovskim kodom videnija, koji prethodno dostiže blistavu estetsku realizaciju u Danteovoj “Božanstvenoj komediji” i Miltonovom “Izgubljenom raju”. Ovi intertekstualni, citatni elementi ugrađeni su u strukturu Luče mikrokozma i podređeni sižejnoj koncepciji i aksiološkom sistemu metateksta, pa ne ugrožavaju njegovu pjesničku autentičnost, pri čemu su obilježja vlastite nacionalne kulture potpuno eliminisana, osim epskog upada u posljednjoj decimi Posvete. Osnovni prototekstovi iz kojih autor preuzima citate jesu: antička filosofija, Biblija, odnosno hrišćanska mitologija i južnoslovenski folklorni diskurs, odakle je preuzeo model epskog deseterca, kao i pomenutu reminiscenciju na kosovske heroje i izdajnike.
Satana u “Luči” nije nije zlonamjerni demon, već biće koje je otkrilo samoslobodu, slobodu od Boga, biće svjetlosti koje traga za izgubljenim izvorom. Da li Njegoš time preispituje i samu ideju Božije savršenosti?
U Luči mikrokozma Njegoš je modelovao vrlo upečatljiv lik pobunjenika - Satane, onoga koji se usuđuje da preispituje Božje pravo na apsolutnu vladavinu. Motivacija Satanine pobune i njegov zahtjev da imamo svi jednaka prava spada u najoriginalnije postupke Luče, a po ocjeni književne kritike, taj aspekt Njegoševog pobunjenika nadmašuje čak i Miltonovog Satanu, koji je oratorski nadmoćniji, ali u ideološkom smislu jednostavniji.
Motiv “crnokrakih luča”, svjetlosti koja je pala, ima i moralni ton. Da li u tom padu prepoznajemo i čovjekovu egzistencijalnu dramu?
Za Satanu je kreiran i adekvatan prostor, šar nebesni koji lije crnokrake luče, a tama je simbol neznanja i zla. Treba naglasiti da se u Njegoševoj Luči pakao, Satanino stanište, takođe nalazi na nebu, ali je locirano lijevo, pa možemo zaključiti da na autorovu koncepciju prostora presudno utiče biblijska semiotizacija spacionema lijevo (označava smjer prokletih) i desno (označava smjer pravednih i zaslužnih).
U više studija analizirate vertikalno načelo i hipotaksu kao simbole božanske hijerarhije. Kako ta jezička subordinacija, u kojoj se rečenice potčinjavaju jedna drugoj, prenosi na viziju univerzuma u Luči?
Naglašena reprezentativna funkcija Luče mikrokozma i ilustrativni tip citatnosti usmjerene na biblijski Tekst-uzor, kao i klasicističke tendencije potvrđuju hrišćansku kulturnu tradiciju i zatečeni, konvencionalni horizont očekivanja, pa je na planu sintaktike u semiotizaciji Njegoševog spjeva presudno vertikalno načelo. U vertikalnim kulturama tradicija se shvata kao dragocena riznica iz koje samo treba koristiti vrijedne antologijske odlomke, s poštovanjem ih preuzimati i citatno oponašati u vlastitom tekstu: Citatni tekstovi s reprezentativnom funkcijom stvaraju kulturni kanon; citatni tekstovi s prezentativnom funkcijom potkopavaju ili ruše postojeći kanon. Prvi su najveća semiotizacija u sferi intertekstualnih suodnosa, drugi najveća desemiotizacija; kulturno je vrijeme prvih prošlost, drugih - sadašnjost ili budućnost (D.Oraić Tolić, Teorija citatnosti).
Organska, zatvorena kompozicija Luče, numerički regulisana simboličkom energijom brojeva 10 i 6, kontroliše semantičke procese i usmjerava sve elemente teksta ka načelu subordinacije, podređujući ih skladnom funkcionisanju celine. Dakle, u sintagmatskoj organizaciji Njegoševog speva determinacijska moć pripada cjelini; ona suvereno upravlja svim kompozicionim jedinicama, što na planu sintakse dovodi do dominacije zavisne rečenične strukture - hipotakse. Hrišćanska kultura se na intertekstualnoj ravni uspostavlja kao vertikalna, sa strogom hijerarhijom tekstova, pri čemu hijerarhijski niži tekstovi imitiraju po vrijednosti i položaju nadređene. U tom čvrstom citatnom sistemu kao semiotički centar izdvaja se i nameće upravo hrišćanski sveti tekst i poslanica Tvorca, stoga Luča mikrokozma imitira biblijski prototekst težeći prestabiliranoj harmoniji, što treba da ilustruje sklad i savršenstvo hrišćanstva, koje se pod naglašenim uticajem apolegetike modeluje kao jedina prava vjera u aksiološkom sistemu Njegoševog speva. To je izuzetno važno na pragmatičkom planu, jer Njegoš pokušava da spriječi konvertitstvo i primanje islama pod uticajem agresivne kolonijalne komunikacije, koja ozbiljno ugrožava semiotičke jedinice crnogorske kulture i njen identitet. Pri tom se hiperbola, alegorija, hipotaksa i poređenje sa naglašenom funkcijom sublimacije javljaju kao osnovni stilski mehanizmi pomoću kojih se izgrađuje vertikalno načelo i veliča moć hrišćanskog Boga, jer apologetika presudno djeluje i na selekciju jezičko-stilskih sredstava.
Kada pišete o “harmoniji sfera”, ističete da se pitagorejska misao pretače u poetski princip. Kako matematička preciznost i simbolika broja deset oblikuju Njegoševu viziju kosmičkog sklada?
Ilustrativna citatnost Luče mikrokozma usmjerena je i prema pitagorejskom učenju o harmoniji sfera i simboličkim značenjima brojeva, posebno broja 10 i kultu tetraktise, što se manifestovalo na planu kompozicije i strofične organizacije teksta, koji je sastavljen isključivo od deseteraca grupisanih u decime, čija se organizacija matematički može izraziti pravom pitagorejskom formulom 10x10. Zahvaljujući složenim modelativnim procedurama, kojima se povezuju elementi mikro i makro plana, pitagorejska filozofema o harmoniji sfera transformiše se u poetski fenomen koji uspostavlja, održava i snaži sklad i holizam božanskog univerzuma, čiji su delovi savladani harizmatičnom energijom nadmoćne celine i potčinjeni božanskom totalitarizmu. Organska, zatvorena kompozicija Luče, numerički regulisana simboličkom energijom brojeva 10 i 6, usmjerava ka simboličkom znaku sve elemente i slojeve teksta, pa se spjev organizuje kao svojevrsna poslanica Tvorca koja citatno objavljuje božansku riječ, jer se u citatnom procesu reprezentativno obnavlja i potvrđuje primarni, nepovredivi i jedinstveni Božji prototekst, pri čemu determinacijska moć pripada cjelini. Stoga i dolazi do intenzivne semiotizacije i simboličkog kodiranja hipotakse, koja se od sintaktičkog modela posebnim narativnim i simboličkim strategijama proizvodi u simbol, kreiran da označi zavisnost i potčinjenost djelova celini, tako da su vertikalno načelo, simbolizacija elemenata pjesničke strukture i dominantna hipotaksa procesi istog semantičkog smera, koji postaju ključni nosioci božanskog principa u spjevu i harmonizacije modelovanog univerzuma u cjelini.
Motiv svjetlosti u Vašem tumačenju ima višeslojnu funkciju - ontološku, teološku i poetsku. Šta ta svjetlost otkriva o Njegoševom shvatanju Božje riječi i stvaralačke moći jezika?
Osnovno tvorbeno sredstvo Boga modelovanog u Luči mikrokozma jeste svjetlost. Dio univerzuma koji je on oteo od mraka i haosa okupan je svjetlošću, koja je simbol kreativnosti, uma, dobra, reda, prosvijećenosti, a jedna od ključnih opozicija između Boga i Satane je upravo svjetlo - tama, pri čemu se oba znaka koriste sa naglašenim simboličkim funkcijama.
Uočavate da Luča eliminiše orijentalizme i brižljivo čisti jezik od stranih kodova. Da li se taj proces može čitati kao semiotička odbrana i simbolično odbacivanje kolonijalnog diskursa?
U frazeološkom smislu Luča je izdvojena od ostalih Njegoševih tekstova jer je jedina bez orijentalne leksike, što je motivisano citatnim usmjerenjem teksta ka okcidentalnoj kulturi, kao i njegovom naglašenom odbrambenom funkcijom. Jezičko kodiranje Luče je specifično i veoma pažljivo osmišljeno da bi se eliminisao svaki trag tuđe kulture i jezika kolonizatora, a na taj način odstranjene su islamske semiotičke jedinice i njihov uticaj na domicilnu kulturu. S druge strane, organizovan je superioran diskurs, koji ilustruje nadmoć hrišćanskog Boga i okcidentalne kulture, kao i antičke i hrišćanske tekstualnosti. Orijentalni diskurs je uveden u minus-postupak, on nema reprezentacije u tekstu, a taj muk Orijenta veoma je informativan jer se pjesničkim sredstvima kreira semiotička provalija u koju se obrušavaju sve posljedice kolonijalne situacije i turskog imperijalizma, Njegoševe velike boljke, posebno u doba nastanka Luče mikrokozma (1845). Naime, 1843. godine Turci su osvojili strateški izuzetno značajna mjesta za odbranu Crne Gore - ostrva Lesendro i Vranjinu, pa je njihov gubitak nanio i veliku političku štetu državi, a u narodu je ostala izreka: “Pati kao Vladika za Lesendrom”.
Tvrdite da Njegoš u “Luči mikrokozma” svjesno eliminiše orijentalizme i obnavlja jezik prije kolonizacije. Da li time možemo reći da Njegoš stvara model kulturne dekontaminacije i “čišćenja” jezika, i koliko je taj proces danas relevantan?
Hrišćani su na Balkanu očuvali svoj jezik i kulturu zahvaljujući procesu autokomunikacije, koji je presudan u očuvanju identiteta kolonizovanih kultura: Pri tom treba razlikovati dva tipa autokomunikacije: s mnemoničkom funkcijom i bez nje (Lotman). U ugroženoj kulturi, kao jedna od njenih odbrambenih strategija, razvija se intenzivna komunikacija na kanalu Ja-Ja sa naglašenom mnemoničkom funkcijom, pri čemu se u identitetskoj naraciji formira temporalna granica koja razdvaja dvije podstrukture, uređene različitim kulturnim kodovima - domicilna kultura prije i poslije kolonizacije i kreolizacije. Naime, kolonizacija podrazumijeva oštar i agresivan upad tuđih kulturnih kodova i kognitivnih shema, što dovodi do ozbiljnih preinačenja regulatornih, opšteprihvaćenih modela ponašanja i do modifikacije identitetskih obrazaca.
Dakle, u surovim uslovima kolonizacije zatvara se i izoluje domicilni kulturni prostor i štiti od dijaloga sa tuđim tekstovima upravo radi svog opstanka, ali će taj samoizolacijski proces proizvesti konzervativnu, autističnu i u sebe zatvorenu kulturu, koja pokazuje znatno manje dinamičnosti nego što to zahtijevaju potrebe ljudskog društva. Ugrožena kultura aktivira sve raspoložive odbrambene mehanizme, a pošto kolektiv čuva sebe i svoj identitet preko tekstova, intertekstualnost se javlja kao mnemonički i odbrambeni mehanizam, pri čemu je svijest o sebi, pamćenje svog herojskog bića i nadmoći sopstvene kulture pohranjeno u kanonskim tekstovima, kao u svojevrsnim čuvarima kolektivnog identiteta. Stoga u trenucima ugroženosti sociokulturne zajednice postaje izuzetno važna globalna kulturna funkcija što je tekst u cjelini svih svojih relacija obavlja u sklopu pripadnog kulturnog sustava, pa se u tekstovima u kojima su pohranjene indentitetske semiotičke jedinice javljaju antroponimi markirani u epskom diskursu: Miloš, Marko, Vuk, Vukašin, Lazar, koji nose informaciju o otporu turskoj kolonizaciji, jer funkcionišu kao simbolički znakovi i aktiviraju čitav aksiološki i simbolički poredak epske balkanske kulture, čija je ključna ideologema otpor islamu.
Takođe, govorite o žanru videnija kao ključnom obliku srednjovjekovne intertekstualnosti. Zašto je taj model bio idealan okvir za Njegošev metafizički spjev?
Upravo s naglašenim odbrambenim ciljem u Njegoševom spjevu aktiviran je srednjovekovni žanr videnija, koji zatim uključuje Luču u niz tekstova hrišćanske kulture, zasnovanih na istom sistemu kodiranja: “Božanstvena komedija”, “Vizija Petra Orača”, “Izgubljeni raj”. Dakle, Njegoševa citatna imitacija dovodi do reprezentacije svih tradicionalnih aksioloških i semantičkih struktura, pri čemu princip adekvacije i alegorijsko kodiranje rezultiraju veličanjem i reafirmacijom hrišćanskih svetinja i klasične alegoreze, kao dominantnog receptivnog modela. Simboli, alegorija i pojačana tropičnost, to jest preneseno značenje osnovna su građa za stvaranje mitova i temelj ilustrativne citatnosti, tako da reafirmišući najsvetiji i najuzvišeniji dio semiosfere, autor u svrhu odbrane imitira sakralni tekst jer je on glavni čuvar kulture, tradicije i hrišćanskog identiteta, pa Njegoševa Luča djeluje kao moćna odbrambena strategija uperena protiv vantekstovnog prisustva islama.
Blistava estetska realizacija srednjovjekovnog načela citatnog snaženja postojećeg poretka, u ovom slučaju, hrišćanske kulture i njenih ideoloških modela, uz pomoć žanrovske tradicije videnija, dovešće do monumentalne reprezentacije hrišćanske tradicije i njenih mitova u Njegoševom spjevu. Stoga autor koristi stvaralačke obrasce automatizovanih poetika i žanrovskih kodova, jer oni čuvaju pamćenje o tradicionalnom sistemu kodiranja, koji se na taj način organski upisuje u novu strukturu, uključujući je u veliki ilustrativni dijalog, na kome se zasniva kulturna redundanca, kao zaliha značenja formirana da zaštiti hrišćansku semiosferu od upada spolja i uticaja tuđih kodova i tekstova. Naime, imitacija i sakralizacija prototeksta i njegovih ključnih simbola u Luči mikrokozma dovodi do reprezentacije Biblije kao teksta-uzora, pri čemu se hrišćanska kultura uspostavlja kao Riznica znanja i iskustava, koja čuva tekstove dostojne oponašanja. Nasuprot tome, u realnom istorijskom vremenu stoji islam kao vantekstovna opasnost, pred kojom se i artikuliše božanstvena himna hrišćanskoj vjeri i njenim svetinjama, generatorima njenog kanona. Opšta hijerarhija kulture klasicizma podrazumijevala je da su tuđi tekstovi, posebno ako su antički, ili u bilo kom smislu klasični, zauzimali povlašćena mjesta. Zbog toga su u spjevu aktivirani semantički procesi u kojima se determinacija kreće od tuđeg prema vlastitom tekstu, od zapadnoevropske riznice prema crnogorskom autoru, koji brani Crnu Goru i hrišćanstvo od Turaka. Autor Luče ispisuje svoj tekst kao opomenu islamu da je crnogorski prostor uronjen u hrišćansku semiosferu, pri čemu se vraća na primordijalne mitove, odnosno mitove o početku, koji igraju ključnu ulogu u identitetskoj naraciji i aktiviraju se kada je sociokulturna zajednica ozbiljno ugrožena.Možemo zaključiti da je Luča mikrokozma izlivena kao svjetlosni mač hrišćanske vjere, jer je u hrišćanskoj mitologiji svaka epifanija - pojava svetog, okružena oreolom čiste, astralne svjetlosti, u kojoj se prepoznaje prisutnost onostranog. Zato autor za tematsku podlogu svog spjeva bira mitemu koja ilustruje svemoć hrišćanskog boga, poretka i simboličkog sistema, ispisujući retorički upečatljivu Poslanicu Tvorca, kao opomenu svima koji bi se usudili da udare na hrišćanske svetinje. Ustrojstvo hrišćanskog univerzuma ne može biti poremećeno čak ni iznutra, imanentnom silom poput Satane, odabranog božjeg tvorenija, a kamoli spoljašnjom, tuđom silom kakva je Osmanska imperija. Njegoševe funkcije u sistemu crnogorske kulture su isključivo klasifikacione; on uspostavlja poredak, propisuje norme i obezbjeđuje poštovanje i kažnjavanje u slučaju ogrešenja. Osim toga, on proizvodi tekstove značajne na planu samoidentifikacijskih procesa i formiranja identitetskih struktura, što znači da djeluje kao najjači semiotički centar crnogorske kulture, a to se odrazilo i na organizacione principe Luče mikrokozma.
Ako Luča mikrokozma predstavlja poetski i duhovni bedem crnogorske kulture 19. vijeka, može li se ona i danas čitati kao model kulturne odbrane i identitetskog samoprepoznavanja?
Snaženje religijskih kodova pokazuje nam da savremeni svijet ne odustaje tako lako od metafizike, a religija je po definiciji zasnovana na mitološkom i metafizičkom semiotičkom materijalu. Čovjek ima potrebu da se zanosi onostranim fenomenima i ne pravi oštru granicu između stvarnosti i fikcije. Osim toga, virtuelna stvarnost, koja je postala dominantno egzistancijalno polje savremenog čovjeka, kreirana je s one strane realnog prostora i vremena, tako da se konstituiše kao neki oblik informatičke metafizike. Fiktivnost uređuje naše mišljenje i naš diskurs u mnogo većoj mjeri nego što bismo to htjeli da priznamo, tako da je Njegoševa Luča mikrokozma stvorena po mjeri savremenog čovjeka i njegove znakovnosti. Naš duh se hrani tekstovima i znakovima, zato je veoma važno šta mu servirate: jeftine i bezvrijedne proizvode koje diktira tržište i zarada izdavača ili pak provjereni estetski kvalitet. Umjesto bestselera, uzmite Luču! Vaš duh će vam biti beskrajno zahvalan.
Njegoš je modelovao vrlo upečatljiv lik pobunjenika - Satane, onoga koji se usuđuje da preispituje Božje pravo na apsolutnu vladavinu. Motivacija Satanine pobune i njegov zahtjev da imamo svi jednaka prava spada u najoriginalnije postupke Luče, a po ocjeni književne kritike, taj aspekt Njegoševog pobunjenika nadmašuje čak i Miltonovog Satanu, koji je oratorski nadmoćniji, ali u ideološkom smislu jednostavniji
Recepcijska tragedija Luče
Često pominjete i recepcijsku tragediju Luče mikrokozma, razliku između idealnog i stvarnog čitaoca. Da li je Njegoš svojim djelom možda svjesno prešao granicu mogućeg čitanja u vremenu u kojem je živio?
Na pragmatičkom nivou, Njegošev spjev orijentisan je na obrazovanog čitaoca, kojem su dobro poznati opšti intertekstualni uzori, kako antički tako i hrišćanski. Kao što se na semantičkoj ravni Njegošev tekst ugleda na klasične uzore, tako se na pragmatičkom planu upravlja prema klasično obrazovanim čitaocima. Naime, najvažniji receptivni model ili uzorni recipijent definisan je u Posveti, a to je Njegošev učitelj Simo Milutinović koji je dobro upoznat sa klasičnom kulturom, tako da se na samoj prološkoj granici teksta upućuje na poželjan horizont očekivanja, ali nažalost taj idealni čitalac u mnogome odudara od crnogorskog prosječnog recipijenta onog vremena. Naime, Luča mikrokozma zahtijeva klasično obrazovanog čitaoca koji dobro poznaje antičke i hrišćanske simboličke sisteme, tako da u znatnoj mjeri prevazilazi horizont očekivanja prosječnog crnogorskog čitaoca, odakle i proizlazi recepcijska tragedija Njegoševog kosmogonijskog spjeva. U crnogorskoj ratničko-patrijarhalnoj kulturi Njegoševog doba hrišćanski sveštenici su nepismeni, što je pjesnik duhovito prikazao u “Gorskom vijencu” kroz lik popa Mića, koji je u surovim uslovima kolonizacije prvenstveno ratnik, pa poslove odbrane stavlja ispred svojih svešteničkih dužnosti.
Autor Luče ispisuje svoj tekst kao opomenu islamu da je crnogorski prostor uronjen u hrišćansku semiosferu, pri čemu se vraća na primordijalne mitove, odnosno mitove o početku, koji igraju ključnu ulogu u identitetskoj naraciji i aktiviraju se kada je sociokulturna zajednica ozbiljno ugrožena. Možemo zaključiti da je Luča mikrokozma izlivena kao svjetlosni mač hrišćanske vjere, jer je u hrišćanskoj mitologiji svaka epifanija - pojava svetog, okružena oreolom čiste, astralne svjetlosti, u kojoj se prepoznaje prisutnost onostranog.
Bonus video:
