Predstojeći predsjednički izbori mogu se jedino porediti sa onima iz 1997. godine, budući da su oni bili početak “nove” Demokratske partije socijalista (DPS), dok bi ovi mogli da budu njen kraj.
To je u intervjuu “Vijestima” ocijenio profesor politikologije na Humanističkim studijama na Univerzitetu Donja Gorica (UDG) Predrag Zenović.
Na izborima 1997. aktuelni šef države i DPS-a Milo Đukanović pobijedio je tada stranačkog kolegu Momira Bulatovića, i preuzeo kontrolu nad strankom. Bulatović je nakon toga formirao Socijalističku narodnu partiju (SNP).
Upitan smatra li da je Đukanović bliži tome da se opet kandiduje na predsjedničkim izborima, Zenović odgovara da bi izostanak njegove kandidature značio implicitno prihvatanje poraza.
Govoreći o kandidaturi lidera Pokreta Evropa sad (PES) Milojka Spajića, navodi da PES želi da iskoristi talas velikog rasta podrške i kapitalizuje taj uspjeh.
”Predsjednički izbori su i međusobno odmjeravanje, ali i prvi put izvjesnija šansa izazivaču DPS kandidata da na tim izborima i pobijedi. Rizik od lošeg rezultata je visok ulog, ali u igri je i najveća moguća premija za partiju pobjedničkog kandidata, koja pored predsjednika podrazumijeva i veću vjerovatnoću za budućeg mandatara. Smatram da je, zbog svega navedenog, prvi krug za kandidata PES-a veći izazov od drugog”, objašnjava Zenović.
Koliki je značaj predstojećih predsjedničkih izbora, i da li oni mogu biti početak nove političke ere u Crnoj Gori?
Ovi izbori mogu biti odlučujući za sudbinu jedne političke partije, demokratiju jedne države i budućnost jednog evropskog društva. Uloga predsjednika u ustavnom sistemu Crne Gore je ograničena, ali ipak ključna za unutrašnju i spoljnu politiku. Crna Gora je parlamentarni politički sistem sa direktno izabranim predsjednikom, što mu daje poseban legitimitet, ali koji kao nosilac inokosne izvršne vlasti ima procesna i ceremonijalna ovlašćenja. Ustavotvorac se, vjerovatno sa pravom, nije odlučio za semiprezidencijalizam kakav imamo u Srbiji ili Hrvatskoj. U posljednje vrijeme svjedočimo transformaciji političkog sistema, potrebu da se dodatno ograniče ovlašćenja predsjedniku, i vidjećemo kakav će ustavno-pravni epilog imati taj proces.
Ustavno gledano, predsjednik ima ulogu pivota, ključne tačke, vezivnog tkiva političkog sistema, simbola zajedništva. U duhu onoga što je Aristotel u mješovitom tipu vladavine namjenio monarhu, a američki federalisti predočili u ulogu jakog predsjednika - ujedinjujuća vlast oličena u jednom čovjeku. Novi predsjednik ili predsjednica Crne Gore treba da bude upravo to - tačka ujedinjenja polarizovanog političkog polja i katalizator demokratskih i evrointegracijskih procesa koji su partitokratijom i kohabitacijom dovedeni u pitanje.
Kakvu izbornu trku nagovještavaju najave da će skupštinska većina i njima bliske vanparlamentarne stranke imati više kandidata? Da li to umanjuje ili povećava šanse kandidata DPS-a?
Veća izlaznost vjerovatno umanjuje uspjeh DPS kandidatu u prvom krugu. Međutim, preveliki broj kandidata sa strane parlamentarne većine nema predvidiv efekat u drugom krugu - neiskustvo potencijalnih kandidata, ideološka polarizovanost i uskopartijski interesi mogu biti prepreka razvlašćivanju DPS-a koji parlamentarna većina ima kao jedini zajednički cilj.
Šta mislite da je razlog zbog kog je lider PES-a Spajić ušao u borbu za predsjednika? Kakvi su, prema Vašoj ocjeni, njegovi izgledi da bude novi šef države? Kako bi se dobar rezultat Spajića odrazio na podršku njegovoj partiji?
Ideja PES-a je da iskoristi talas velikog rasta podrške i kapitalizuje taj uspjeh, a predsjednički izbori su prva i odlična prilika za to. Uspjeh lidera ovog pokreta zavisi umnogome od već navedenih faktora koji svi izazivači DPS-a imaju, a pored toga izbori zahtijevaju organizovan tim i partijsku infrastrukturu koja u konačnom može dovesti do pobjede. Za razliku od parlamentarnih, predsjednički izbori su većinski - nije dovoljno biti dobar jer pobjeđuje najbolji.
U svakom slučaju, dobar rezultat Spajića znači vjetar u leđa pokretu na parlamentarnim izborima. Predsjednički izbori su i međusobno odmjeravanje, ali i prvi put izvjesnija šansa izazivaču DPS kandidata da na tim izborima i pobijedi. Rizik od lošeg rezultata je visok ulog, ali u igri je i najveća moguća premija za partiju pobjedničkog kandidata, koja pored predsjednika podrazumijeva i veću vjerovatnoću za budućeg mandatara. Smatram da je, zbog svega navedenog, prvi krug za kandidata PES-a veći izazov od drugog.
Očekujete li da Spajića podrže Demokrate i Građanski pokret (GP) URA, i da se te tri partije možda ujedine?
Koliko je ideološka suprotstavljenost biračkog tijela prepreka u saradnji, toliko je sličnost ovim partijama problematična jer strateški gledano dovodi do neprepoznatljivosti, “utapanja” i mogućeg pada podrške. Demokrate bi takvu podršku mogle dati samo u nekom paritetnom koalicionom aranžmanu, juče se to i potvrdilo, a kod GP URA se takav potez mogao i očekivati kao dio jedne šire političke strategije.
Koji su dometi na izborima jednog od čelnika Demokratskog fronta (DF) Andrije Mandića, čiju kandidaturu taj savez najavljuje? Koje stranke bi ga mogle podržati?
DF polazi od najlojalnijeg biračkog tijela, u trenutku koji je za Mandića značajno povoljniji nego 2008. godine. Podrška Mandiću doći će od tradicionalnih saveznika ovog pokreta, a ukoliko uđe u drugi krug, šira podrška parlamentarne većine zavisiće od protivkandidata. Činjenica je da je u pitanju vješt političar, da su lideri DF-a značajno promijenili diskurs prema onome što se vidi kao državni i nacionalni interes, da postoji jasna težnja da se pozicioniraju bliže centru i da su dali “blanko” podršku DPS protivkandidatu. DF nema dobro iskustvo sa vanstranačkim kandidatima, nisu partija ili savez jednog lidera, zato i najmanje mogu da izgube u ovoj trci. To sve povećava izgled za dobar rezultat, ali za potencijalnu pobjedu neophodna je intenzivna kampanja sa drugačijom retorikom i političkom imaginacijom, a da se građanski i dio suverenističkog bloka mobilišu da daju podršku i povjerenje lideru Nove srpske demokratije.
Jesu li ovi izbori odsudna bitka za DPS i Đukanovića? Mislite li da je Đukanović bliži tome da se opet kandiduje ili da ovog puta isturi na izborima nekog drugog?
Politički gledano, ovi izbori mogu se jedino porediti sa izborima 1997, budući da su ti izbori bili početak “novog” DPS-a, dok bi ovi mogli da predstavljaju njegov kraj. Ujedno, to bi bio kraj jedne ere harizmatske vladavine koja je, iscrpivši sve svoje prednosti, postala balast demokratskim i emancipatorskim procesima.
Ipak, ostaje jasan, umnogome kontradiktoran državnički pečat Đukanovićeve vlasti. Prije svega, našoj istoriji nesvojstven okret ka vrijednostima zapadne civilizacije, premda je unutrašnju vlast nerijetko nalikovala istočnim despotijama. Crnoj Gori je vraćen, ali njenim građanima oduzet suverenitet. Mnogima su ljudska prava izborena i unaprijeđena, drugima uskraćivana. Crna Gora je moderna ekonomija u koju se rado investira, ali njeni građani su osiromašeni, a radnička klasa ponižena. Država i institucije dobile su formu, ali izgubile suštinu...
Ne kandidovati se znači implicitno prihvatiti poraz, a opet iako se kandiduje neko u ime DPS-a, šanse za pobjedu manje su nego ikad. Da je došlo do unutrapartijskih reformi, ovi izbori bili bi nova šansa za DPS.
Šta je, prema Vašem sudu, razlog zbog kog, prema svemu sudeći, opozicija neće imati zajedničkog kandidata, a na šta su pozivali iz dijela tih stranaka? Da li bi bolje šanse na izborima od Đukanovića imao nadstranački kandidat DPS-a i ostatka opozicije?
Opozicija je možda ideološki ujedinjena, ali njihovi strateški problemi nisu isti. Zapravo oni ulaze u problem bivše opozicije - borbe za isto biračko tijelo. Pritom, dok se DPS bori za opstanak, manje partije su uspjele da se ideološki profilišu, nametnu i druge a ne samo nacionalne teme i konsoliduju biračko tijelo.
Mislim da bi svakako izvjesniji bio uspjeh nekog ko nije prepoznat kao tačka podjele i lice jedne duge vladavine koja je zarobila državu i institucije. Zato bi nestranačka ličnost, građanske orijentacije, prepoznat kao suverenista ali ne antagonizira crnogorsko političko tijelo, istinski baštini evropske vrijednosti u svom javnom i političkom djelovanju, bio kandidat koji bi strateški gledano u drugom krugu imao veće šanse.
Ako to bude Đukanović, biće to opet mobilizacija po nacionalnom ključu i teme kampanje koje polarizuju političko polje, i teško da bi u takvom okviru neki drugi kandidat opozicije imao šansu za solidan rezultat.
Vukšić cilja na podržavaoce litija
Kandidaturu je objavio i lider novoformiranog Demohrišćanskog pokreta Dejan Vukšić. Na koje biračko tijelo on može računati?
U pitanju je biračko tijelo mobilisano pokretom “Ne damo svetinje”, posebno ono koje je u tridesetoavgustovski politički svijet ušlo isključivo iz vjerskih i širih vrijednosnih, a ne ideoloških ili političkih motiva. Rijetkost je, ali ne izuzetak, da se u savremenim demokratijama prelazi iz sfera tajnog, manje vidljivog državnog djelovanja, u javno.
Rezultat ovog kandidata odrediće političku budućnost ovog pokreta.
Bonus video:
