Mršavi rezultati "debele" Vlade: Godina od rekonstrukcije izvršne vlasti Milojka Spajića

Ulazak nekadašnjeg Demokratskog fronta (DF) i Bošnjačke stranke (BS) u Vladu Milojka Spajića (Pokret Evropa sad - PES) krajem jula prošle godine stvorio je šarenoliku izvršnu vlast koju čine partije različitih ideoloških profila, što je korak u dobrom pravcu za podijeljeno crnogorsko društvo. Međutim, najavljivani rezultati te rekonstruisane Vlade su izostali, a njen rad i dalje je nedovoljno efikasan i često je praćen sjenkom loših praksi.

Sagovornice “Vijesti” tako gledaju na rad i rezultate izvršne vlasti godinu od njene prve rekonstrukcije (23. jul 2024). Tada su u Vladu ušli Nova srpska demokratija (NSD) Andrije Mandića i Demokratska narodna partija (DNP) Milana Kneževića, koje su do tog trenutka podržavale Spajića iz parlamenta (bez učešća u izvršnoj vlasti), te BS Ervina Ibrahimovića koji je bio u opoziciji. Vlada je zbog toga proširena za pet ministarstava, tri potpredsjednika i poziciju ministra bez portfelja, čime je postala najbrojnija u istoriji crnogorskog parlamentarizma. Sveukupno, čine je - premijer, sedam potpredsjednika, 25 resora i ministar bez “novčanika”.

Budmir Aleksić (NSD) postao je potpredsjednik za obrazovanje, nauku i odnose s vjerskim zajednicama, njegove stranačke kolege Slaven Radunović i Simonida Kordić imenovani su za ministre prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, odnosno turizma, dok su njihovi dugogodišnji saveznici iz DNP-a Milun Zogović i Maja Vukićević sjeli u fotelje potpredsjednika za infrastrukturu i regionalni razvoj, odnosno ministarke saobraćaja.

BS-u je “dobio” pet ministarstava i jedno potpredsjedničko mjesto - Ibrahimović je postao šef diplomatije i potpredsjednik za međunarodne odnose, Damir Gutić ministar socijalnog staranja, brige o porodici i demografije, Admir Šahmanović ministar rudarstva, nafte i gasa, Ernad Suljević ministar regionalno-investicionog razvoja i saradnje s nevladinim organizacijama, a Mirsad Azemović ministar dijaspore. PES-ov Milutin Butorović postao je ministar bez portfelja zadužen za odnose sa Skupštinom.

Spajićeva Vlada “osvježena” je i u aprilu ove godine. Tada je Ministarstvo energetike, čiji je bivši čelnik Saša Mujović izabran za gradonačelnika Podgorice, spojeno s resorima rudarstva, nafte i gasa, a oformljeno je Ministarstvo javnih radova, na čije je čelo došla Majda Adžović.

Spajić je, nakon prošlogodišnje “velike” rekonstrukcije, kazao da je Crna Gora “najpomirenija u svojoj istoriji”, te da je izvršna vlast koju predvodi - “garant stabilnosti i zrelosti”. Međutim, u Vladi nije bilo mirno - njeni konstituenti su se i nakon rekonstrukcije svađali u više navrata. Između ostalog, zbog pitanja mogućih izmjena Zakona o crnogorskom državljanstvu, imenovanja na pozicije kadra iz bivšeg režima, slučaja prestanka sudijske funkcije Dragani Đuranović u Ustavnom sudu, odluke o podizanju spomenika bivšem mitropolitu crnogorsko-primorskom Amfilohiju u Beranama...

Iz Vlade, NSD-a, DNP-a i BS-a nisu odogovorili “Vijestima” na pitanja šta su konkretni rezultati rekonstruisane izvršne vlasti, odnosno resora koje vode stranke koje su postale njen dio, te kako tumače optužbe dijela opozicionih partija i civilnog sektora da su pojedina ministarstva formirana samo da bi se podmirili stranački apetiti.

Ljekovit efekat, ali...

Projektna koordinatorka Centra za demokratiju i ljudska prava (CEDEM) Milena Kovačević rekla je “Vijestima” da Vlada, sastavljena od široke koalicije partija različitih političkih orijentacija, predstavlja važan iskorak u pravcu “političke inkluzije” i da može imati “ljekovit efekat” na crnogorsko društvo “koje je multietničko i teži da bude istinski multikulturalno”.

Međutim, ocjenjuje da, uprkos simbolički važnoj širini, suštinski rezultati izvršne vlasti ostaju - ograničeni. Konstatujući da je javnost svjedočila i dobrim i lošim praksama, navodi, između ostalog, da se životni standard građana nije osjetno poboljšao, da je usvajanje ključnih razvojnih dokumenata proteklo bez neophodnih konsultacija sa stručnim tijelima za zaštitu životne sredine, da je to izazvalo opravdane sumnje u transparentnost i uvažavanje institucionalnih procedura...

Najviši zakonodavni dom usvojio je krajem juna Prostorni plan do 2040. godine, a stručnjaci upozoravaju da su tim strateškim dokumentom otvorena vrata za devastaciju zaštićenih područja.

Kovačević kao zamjerke Vladi navodi i da priprema turističke sezone nije bila dovoljno temeljna, te da se to osjetilo u nedovoljnoj promociji, lošoj organizaciji i slaboj infrastrukturi u najopterećenijim regijama.

Podaci Nacionalne turističke organizacije pokazuju da u Crnoj Gori trenutno boravi nešto više od 130.000 turista, ali i da postoji disbalans u odnosu na broj noćenja i broj dolazaka posjetilaca.

Sagovornica ukazuje i da su najavljeni infrastrukturni zahvati u oblasti saobraćaja “ostali uglavnom na nivou planova”, i da je “stvarno stanje u drumskom i željezničkom sistemu i dalje u zastoju”.

Nastavak gradnje auto-puta Bar - Boljare, kroz dionicu Mateševo - Andrijevica, biće finansiran novcem Evropske banke za razvoj, ali radovi još nisu počeli, dok za jedan broj brzih cesta planiranih širom države nisu predstavljena ni idejna rješenja...

Milena Kovačević ocjenjuje da, iako se određene inicijative u oblastima manjinskih prava, socijalne politike i odnosa s dijasporom - kao što su donošenje predloga Zakon o zabrani diskriminacije, osnivanje Direktorata za interkulturalizam i prava OSI i formiranje Ministarstva dijaspore - mogu prepoznati kao “koraci u pravom smjeru”, njihov domet za sada ostaje ograničen i bez dubljeg institucionalnog uticaja koji bi se osjetio u svakodnevnom životu.

“Socijalne i demografske politike još uvijek ne odgovaraju dovoljno ozbiljno na izazove koje nameće realnost, a konkretni efekti na standard građana ostaju skromni”, tvrdi ona.

Sagovornica navodi da, ipak, treba istaći da je “multietnička i politički šarolika” struktura vlasti omogućila da se, uprkos razlikama, održi jasan konsenzus o strateškom spoljnopolitičkom pravcu države.

“U vremenu dubokih podjela u svijetu, činjenica da su sve političke komponente aktuelne vlasti usaglašene oko nastavka evropskog puta, predstavlja važan pokazatelj političke zrelosti/interesa i potencijal za izgradnju stabilnog i otvorenog društva”, kaže ona, dodajući da opredijeljenost ka evropskim integracijama daju nadu da Crna Gora može graditi “stabilnije, pravednije i inkluzivnije društvo”.

Međutim, dobri poznavaoci diplomatskih prilika upozoravaju da je crnogorska spoljna politika retorički posvećena evroatlantskim integracijama i regionalnoj saradnji, a da je u praksi njena dosljednost otežana neusklađenošću vladajuće koalicije. Jedan od primjera toga je i odnos konstituenata vladajuće koalicije prema osuđujućoj presudi prvom čovjeku Republike Srpske (RS) Miloradu Dodiku zbog neizvršavanja odluka visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini. Dio njih pozdravio je odluku kojom je Dodik prvostepeno osuđen na jednogodišnju kaznu zatvora i šestogodišnju zabranu vršenja dužnosti predsjednika RS, dok je dio oštro kritikovao presudu.

Rehabilitacija i rasipništvo

Građanska aktivistkinja Dina Bajramspahić tvrdi da je ulazak BS-a u Vladu “zajedno sa srpskim nacionalističkim strankama”, dao zamah intenziviranju procesa rehabilitacije četnika, negiranja genocida i slavljenju zločinaca, što je, kaže ona, ključna promjena u odnosu na period prije rekonstrukcije.

“Ono što je prije godinu dana bilo incidentno, skandalozno, na marginama društva i pobuđivalo glasan protest, danas je širih razmjera i svakodnevica. Dok dio Vlade to aktivno podržava, drugi pasivno posmatra i time je njihov učinak istovjetan”, rekla je ona “Vijestima”.

Sagovornica navodi da su “srpske nacionalističke snage, koje su i ranije bile zastupljene na mjestima ‘po dubini’”, članstvom u Vladi zaokružile sve svoje interese i na simboličnom nivou preuzele sve uzde vlasti, dodajući da zbog toga više nemaju potrebu da se “suzdržavaju” i “kriju svoje simpatije prema zločincima i ciljevima njihovih stremljenja”.

Mitropoliti Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, Joanikije i Metodije u prethodnih nekoliko mjeseci veličali su vođe kolaboracionističkog četničkog pokreta u Drugom svjetskom ratu, a šef parlamenta i NSD-a Mandić nedavno je rekao da ne bi “suprotstavljao svoje mišljenje” njihovim izjavama.

Bajramspahić ocjenjuje da je druga ključna odlika rekonstruisane Vlade - rasipništvo i podjela funkcija, resursa, varijabila, ugovora, nagrada po nacionalnom ključu, a ne kompetencijama. Kaže da izvršna vlast treba da vodi inkluzivnu politiku i da u njoj treba da budu zastupljeni svi, ali da moraju postojati kriterijumi i minimalni uslovi.

“Ovo je prva Vlada čija je Komisija za Trinaestojulsku nagradu, nagradu dodijelila knjizi koje nema. Međutim, to je samo ilustrativan primjer onoga što je izuzetno rasprostranjeno po širini i dubini državne i javne uprave: kad se podijele partijske kvote, sadražaj i kvalitet su suvišna pitanja, dok je odgovornost apsolutna nepoznanica”, ukazala je ona.

Trinaestojulska nagrada dodijeljena je članu Političkog savjeta NSD-a Bećiru Vukoviću za knjigu “Kuća beskućnika”, koja se još ne može naći u knjižarama, niti u Nacionalnoj biblioteci “Đurđe Crnojević”, a bibliotekari nisu dobili ni zahtjev za registraciju i dodjelu potrebnog ISBN broja. Tim slučajem bavi se tužilaštvo.

Bajramspahić kaže da o Vladi, koja je kolegijalno tijelo, mnogo govori “činjenica da nije bilo razlike u stavovima njenih konstituenata kad su u pitanju ključni kontroverzni događaji” u posljednjih godinu - “ustavni puč” (slučaj Đuranović), projekat Velje brdo, Prostorni plan, sporazum s Ujedinjenim Arapskim Emiratima, neodgovornost za masakr u Cetinju, usvajanje izmjena Zakona o unutrašnjim poslovima “kojim je omogućeno masovno zapošljavanje mimo rednovnih procedura”...

Upozorava da je “u toku trgovina oko praznih mjesta u Ustavnom sudu”, te navodi da vladajuća većina nije postupila po mišljenju Venecijanske komisije o slučaju Đuranović, “niti da ima namjeru”.

“Venecijanci” su nedavno ocijenili da je parlament trebalo da ispoštuje proceduru koja zahtijeva formalno obavještenje od Ustavnog suda o sticanju uslova za prestanak funkcije Đuranović u toj sudskoj instituciji.

Bajramspahić konstatuje i da BS i Spajićev PES sad “aktivno brane blanko zabranu javnih okupljanja”, što je, tvrdi ona, nezapamćen udar na ljudska prava i slobode u Crnoj Gori.

Predlogom izmjena Zakona o javnim okupljanjima, vlast planira da onemogući “traženje pravde na ulicama”, odnosno blokade saobraćajnica.

Bajramspahić: Pregovori s EU usporeni

Dina Bajramspahić rekla je i da je godinu od rekonstrukcije obilježilo i usporavanje pristupnih pregovora s Evropskom unijom i “fijasko” tzv. Barometra 26 i sporazuma između dijela vladajućih i opozicionih partija.

Barometar 26 je platforma Vlade o “zajedničkim obavezama” za okončanje pregovora s EU, a sporazum su, zbog krize nastale povodom slučaja Đuranović, potpisali Spajić i neke opozicione partije.

“Trenutno smo dva pregovaračka poglavlja propustili da zatvorimo u skladu sa planom koji je kao okvirno dala Evropska komisija - Poglavlje 31 (vanjska, bezbjednosna i odbrambena politika), kao ni Poglavlje 4 (Sloboda kretanja kapitala). Kašnjenje samo povećava nivo obaveza koje treba da ispunimo za manje od godinu i po”, konstatuje ona.