Problem “čišćenja” biračkih spiskova je u nadležnosti Crne Gore i treba da se rješava u punoj saradnji s Organizacijom za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) i njenom Kancelarijom za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR), poručili su iz Evropske komisije (EK).
Iz izvršnog tijela Evropske unije (EU) “Vijestima” su, komentarišući inicijativu opozicione Demokratske partije socijalista (DPS) - da se pitanje biračkih spiskova razmotri u regionu Zapadnog Balkana, rekli da su je “primili k znanju”.
“Evropska unija prima k znanju inicijativu Demokratske partije socijalista iz Crne Gore da se pitanje biračkih spiskova razmotri u regionu Zapadnog Balkana. Ovo je pitanje u nadležnosti države i treba da se rješava u punoj saradnji s OEBS-om/ODIHR-om”, kazali su iz EK.
Iz DPS-a su krajem novembra najavili da će ta stranka početkom naredne godine otvoriti s Briselom temu biračkih spiskova na Zapadnom Balkanu.
“Otići ćemo u sjedište EU i insistirati da to bude proces koji će voditi Unija”, najavio je 28. novembra šef poslaničkog kluba DPS-a u Skupštini, Andrija Nikolić.
On je rekao da ti birački ispiskovi, njihov kvalitet, legitimitet i legalitet dominantno zavise od Srbije, koja “u seobi birača koristi ljude koji žive na različitim adresama da kreira politički ambijent kroz izbor organa vlasti”.
Iz Komisije su podsjetili su da je tačnost biračkog spiska bila predmet brojnih preporuka OEBS-a/ODIHR-a. ODIHR je u mišljenju iz juna ove godine dao 17 ključnih preporuka za unapređenje zakona Crne Gore o biračkom spisku, fokusirajući se na usklađivanje s međunarodnim standardima, tačnost registra i zaštitu podataka.
Programska direktorica Centra za demokratsku tranziciju (CDT) Milica Kovačević, tvrdi da je pitanje regionalnih kretanja birača izuzetno kompleksna tema, koja podrazumijeva saglasnost više država i otvara osjetljiva pitanja razmjene podataka o sopstvenim državljanima, zaštite ličnih podataka i različitih pravnih režima.
“Ali ne može biti zamjena za rješavanje problema koji su u potpunosti u našim rukama. Crna Gora zato prvo mora urediti ono što je u njenoj nadležnosti i ispuniti preporuke OEBS-a/ODIHR-a koje se godinama ponavljaju, a koje do danas nijesu suštinski sprovedene, dok nakon toga ima smisla razgovarati o širim, regionalnim aspektima koji prevazilaze nacionalni okvir”, kazala je Kovačević “Vijestima”.
Ocjenjuje da je, u ovom trenutku, za Crnu Goru ključno da se fokus zadrži na sveobuhvatnoj izbornoj reformi koja je u toku, jer se, dodaje, najveći problemi izbornog procesa nalaze unutar samog sistema i u nadležnosti domaćih institucija.
Registar prebivališta među ključnim problemima
Kovačević podsjeća da je jedan od ključnih problema koji godinama opterećuje povjerenje u izbore - neažuran registar prebivališta crnogorskih državljana, koji, prema njenim riječima, omogućava osobama “s fiktivnim prebivalištem” da glasaju.
“Reforma zato mora ponuditi efikasne mehanizme kontrole prebivališta, kako bi biračko pravo ostvarivali oni koji u Crnoj Gori stvarno žive i rade, uz jasnu obavezu prijavljivanja privremenog ili trajnog odlaska iz zemlje”, rekla je Kovačević.
Izbornom reformom bavi se skupštinski Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu. Kopredsjedavajući tog tijela Nikola Rakočević (DPS) i Vasilije Čarapić (Pokret Evropa sad) juče nijesu odgovorili na pitanje “Vijesti” kad će se Odbor baviti biračkim spiskom.
Klub poslanika Demokrata u junu je Odboru poslao urgenciju da što prije razmotri njihov Predlog dopuna Zakona o biračkom spisku. Demokrate su dopune predložile u maju, sa ciljem deblokade izbornog procesa u Šavniku, gdje izbori nijesu završeni više od tri godine.
Time se, kako su kazali iz te partije, onemogućava praksa fiktivnih prijava prebivališta u cilju izbornog inženjeringa, koja je “naročito došla do izražaja” u Šavniku i rezultirala višegodišnjom blokadom lokalnog izbornog procesa.
Izbori u toj opštini nisu završeni tri godine i dva mjeseca nakon što su počeli...
Kovačević podsjeća na junsko ekspertsko mišljenje OEBS-a/ODIHR-a koje “jasno identifikuje ključne slabosti sistema biračkog spiska”, uključujući zloupotrebe izvoda iz registra, nedovoljnu zaštitu podataka, neujednačen i neprecizan pravni okvir, kao i široko rasprostranjenu percepciju “naduvanog” biračkog spiska, uz, kaže, nejasna pravila za održavanje i provjeru registra i javni uvid, “što ozbiljno narušava povjerenje u izborni proces i jasno ukazuje da ispunjavanje ODIHR preporuka mora biti prioritet izborne reforme”.
Šta predlaže OEBS
Ključne preporuke ODIHR-a odnose se na to da Crna Gora ukloni sporne uslove za ostvarivanje biračkog prava (poput zahtjeva za stalnim prebivalištem), te da ojača tačnost i transparentnost biračkog spiska kroz jasne procedure javnog uvida, jedinstvena pravila pristupa podacima i bolju informisanost građana.
Takođe se preporučuje da se preciziraju kriterijumi za gubitak crnogorskog državljanstva, kao i o hitnom izdavanju ličnih dokumenata kako niko ne bi bio nezakonito lišen prava glasa, te da se uvedu sistematske provjere i revizije evidencija prebivališta i biračkog registra, uz jasno definisane nadležnosti institucija i rokove za postupanje po uočenim nepravilnostima.
Poseban akcenat je na zaštiti podataka (ograničavanje upotrebe, bezbjednosni standardi, rokovi čuvanja, biometrija i eventualna AI rješenja), kao i na jasnim pravilima za posebna biračka mjesta, dužim rokovima za prigovore i uvođenju proporcionalnih sankcija za sve aktere u sistemu.
Na problem “duplih birača” opozicija, i bivša i sadašnja, ukazuje godinama, ali se on ne rješava.
Tako je uoči izbornog dana u Podgorici, 29. septembra prošle godine, predsjednik DPS-a Danijel Živković dostavio Centru bezbjednosti Podgorica spisak sa 1.910 lica za koja su u toj partiji tvrdili da ostvaruju biračko pravo u tri države.
Osnovno državno tužilaštvo Podgorica saopštilo je krajem februara da je utvrdilo da nema osnova za krivično gonjenje u tom slučaju.
Iz DPS-a su aprilu, uoči lokalnih izbora u Nikšiću, saopštili da je više od 200 osoba iz Trebinja upisano u birački spisak u gradu pod Trebjesom, ali su iz Ministarstva unutrašnjih poslova poručili da su te tvrdnje - spekulacije.
Pravni okvir zahtijeva dodatne izmjene
Evropska komisija je u godišnjem izvještaju za Crnu Goru za ovu godinu navela da “opšti okvir” pruža osnovu za demokratsko sprovođenje izbora i da je, nakon dugog kašnjenja, parlamentarni odbor zadužen za izradu sveobuhvatne izborne reforme usvojio u julu izmjene Zakona o izboru odbornika i poslanika, kao i izmjene Zakona o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja.
“Međutim, o ovim izmjenama nije suštinski konsultovana relevantna javnost, uključujući Evropsku komisiju, a one su samo djelimično odgovorile na postojeće preporuke OEBS-a/ODIHR-a i GRECO-a”, navela je Komisija.
Ona je ukazala da pravni okvir zahtijeva dodatne izmjene, kroz transparentan i inkluzivan proces konsultacija sa svim relevantnim akterima, kako bi se otklonili svi postojeći nedostaci i zakonodavstvo u potpunosti uskladilo s evropskim.
Bonus video:
