Odnosi sa Rusijom, nedostatak političke volje, blokade nevezane za evropske standarde, nepriznavanje od strane članica, ali i sporost implementacije reformskih procesa, samo su neki od razloga usporenih EU integracija država Zapadnog Balkana.
To za “Vijesti” ocjenjuju sagovornici iz zemalja regiona.
Crna Gora trenutno je država sa najviše privremeno zatvorenih poglavlja (12), a uz Albaniju, jedina koja je svih 33 otvorila.
Zvanična Podgorica je podnijela aplikaciju 2008. godine. Status kandidata je dobijen dvije godine kasnije, a pregovori su počeli 2012. Iste godine otvoreno je i privremeno zatvoreno prvo poglavlje (25 - nauka i istraživanje). Poglavlje 26 (obrazovanje i kultura) otvoreno je i privremeno zatvoreno naredne godine, a poglavlje 30 (vanjski odnosi) 2017. godine.
Nakon toga, nastupio je sedmogodišnji zastoj, da bi u decembru 2024. privremeno zatvorila tri poglavlja - 7 (ppravo intelektualne svojine), 10 (informatičko društvo i mediji) i 20 (preduzetništvo i industrijska politika). Takođe, prošle godine Crna Gora je dobila pozitivan izvještaj o ispunjenosti privremenih mjerila za oblast vladavine prava (IBAR).
Godina na izmaku bila je najuspješnija kada su u pitanju evropske integracija - u junu je privremeno zatvoreno poglavlje 5 (javne nabavke), a u decembru njih pet - 3 (pravo osnivanja preduzeća i sloboda pružanja usluga), 4 (sloboda kretanja kapitala), 6 (privredno pravo), 11 (poljoprivreda i ruralni razvoj) i 13 (ribarstvo).
Komesarka za proširenje Marta Kos kazale je nakon Međuvladine konferencije na kojoj je zatvoreno pet poglavlja, da je “Crna Gora predvodnik u procesu EU integracija i kandidat sa najboljim rezultatima”.
Srbija: Odnos prema Moskvi i Prištini
Dopisnik beogradskog N1 iz Brisela Nikola Radišić podsjeća da je Srbija počela pregovore o članstvu u EU u januaru 2014. godine, kada je održana prva međuvladina konferencija, kao i da je do danas otvoreno 22 od 35 pregovaračkih poglavlja, dok su privremeno zatvorena dva.
“U međuvremenu je promenjena metodologija proširenja, pa su poglavlja organizovana u šest klastera. Srbija je otvorila dva. Klaster 1 (osnove) otvoren je 2020. godine, automatski, uvođenjem nove metodologije, jer obuhvata poglavlja koja su već bila otvorena ranije (23, 24, 35). Klaster 4 (zelena agenda i održiva povezanost) otvoren je u decembru 2021”, objašnjava.
On ističe da ostala četiri klastera nisu otvorena, iako je, dodaje Radišić, klaster 3 (konkurentnost i inkluzivni rast) tehnički spreman još od 2021. godine, ali je odluka o njegovom otvaranju politički blokirana u Savjetu EU.
“Otvaranje tog klastera i nastavak pregovora uslovljeni su ispunjavanjem ključnih političkih uslova, kao što su vladavina prava i normalizacija odnosa sa Prištinom. Glavni faktor koji određuje kompletan tempo pregovora svih država na putu ka EU je vladavina prava. Ona uključuje oblasti pravosuđa, borbe protiv korupcije, funkcionisanja institucija, slobode medija i kontrole izvršne vlasti”, kaže Radišić.
On podsjeća da Srbija u okviru poglavlja 35 ima i poseban uslov koji utiče na ritam pregovora - normalizaciju odnosa Beograda i Prištine.
“Od obije strane godinama se traži primjena svih dogovorenih sporazuma (prvi datiraju još od 2011. godine), a u poslednjim zaključcima Savjeta EU insistira se na punoj i bezuslovnoj primjeni svih do sada dogovorenih sporazuma, što u praksi uključuje pitanja priznavanja dokumenata i diploma, simbola, kao i integraciju preostalih srpskih sistema u oblasti obrazovanja i zdravstva u kosovski okvir. Dok se ti zadaci ne počnu rješavati, Srbija će stajati na evropskom putu”, ocjenjuje Radišić.
“Međutim, od agresije Rusije na Ukrajinu, politički prioriteti su se promijenili, pa se od Beorgada traži i da prioritetno uskladi spoljnu politiku sa EU, odnosno da uvede sankcije Rusiji. U EU podsjećaju da to nije nov uslov, već da se redosljed prioriteta promijenio, pa bi uvođenje sankcija Rusiji ‘pokazalo na kojoj strani je Srbija’”, dodaje.
Radišić podsjeća i da najviši zvaničnici Beograda, među kojima su ministar spoljnih poslova Marko Đurić i predsjednica Skupštine Ana Brnabić, ponavljaju da će Srbija uvesti sankcije Rusiji “na samom kraju pregovaračkog procesa, pred sam ulazak u EU”, iako iz Brisela konstantno stiže opomena da bez “određivanja strane” neće biti napretka na putu ka EU.
“Iz Beograda odgovaraju da u pregovaračkom okviru ne piše kada treba uskladiti spoljnu politiku i objašnjavaju da to rade postepeno, i da su stigli iznad 60 odsto usklađenosti. U Briselu ne negiraju da je usklađenost visoka, ali ističu da se nijedna od odluka o usklađivanju ne odnosi na uvođenje sankcija Rusiji i Belorusiji zbog rata u Ukrajini”, kazao je on “Vijestima”.
Kako dodaje, riječima Beograda se u EU više ne vjeruje.
“Sada se od Srbije eksplicitno traže rezultati. U odnosu prema Rusiji, deklarativna podrška teritorijalnom integritetu Ukrajine nije dovoljna, već se insistira na sankcijama odgovornima za rat. Reformski procesi sami po sebi nisu prihvatljivi, akcenat je na njihovoj konkretnoj primjeni”, ocjenjuje Radišić.
Novinar N1 ukazuje da iako postoji tehnički napredak, to su ključni razlozi zbog koji Srbija u praksi stoji na evropskom putu, ali i nisu jedini. Prema izvještaju o proširenju Evropske komisije, Srbija stagnira ili nazaduje u brojnim pregovaračkim poglavljima.
“Zbog toga se sada govori o Crnoj Gori i Albaniji kao predvodnicima procesa proširenja, a o Ukrajini i Moldaviji kao državama koje najbrže grabe ka članstvu u EU. Iako je otvorila 22 poglavlja, Srbija se u Briselu sada posmatra kao država sa začelja liste, koje dijeli sa Turskom (sa kojom su pregovori odavno zamrznuti), Sjevernom Makedonijom (koja je jedva otvorila pregovore 2022. godine, da bi je odmah blokirala Bugarska), Bosnom i Hercegovinom (koja i dalje ne uspijeva da počne pregovore) i Kosovom (koje nije ni kandidat za članstvo u EU).
Sjeverna Makedonija: Bugarski identitetski veto
Politički analitičar iz Skoplja Židas Daskalovski objašnjava da je proces evropskih integracija Sjeverne Makedonije formalno počeo, ali da, suštinski, ne napreduje.
“Iako je održana prva međuvladina konferencija i završen skrining, pregovori po klasterima i poglavljima nisu otvoreni. Nijedno poglavlje nije otvoreno, niti privremeno zatvoreno”, kazao je Daskalovski “Vijestima”, dodavši da se njegova država “trenutno nalazi u fazi institucionalne pripreme bez stvarnog sadržaja pregovora”.
“Postoji pregovarački okvir, ali bez konkretnih koraka ka otvaranju poglavlja, što proces čini više simboličnim nego operativnim”, ocjenjuje.
On objašnjava da zastoj u pregovorima nije rezultat tehničkog nedostatka reformi, već prije svega “političkih uslova”.
“Otvaranje prvog klastera vezano je za ustavne izmjene koje su postale preduslov za nastavak procesa. Dok se taj politički uslov ne ispuni, pregovori ne mogu ući u operativnu fazu. Dodatni problem predstavlja činjenica da je bilateralni spor sa Bugarskom ugrađen u pregovarački okvir EU, čime je narušen princip proširenja zasnovan na jasnim i univerzalnim kriterijumima. Time je proces proširenja postao politički nepredvidiv i podložan blokadama koje nemaju veze sa evropskim standardima”, kazao je Daskalovski listu.
On objašnjava da Bugarska traži paket obaveza koji Sofija godinama vezuje za podršku EU integracijama Skoplja.
Između ostalog, objašnjava sagovornik, traže se izmjene Ustava po kojima bi Bugari bili priznata zajednica u preambuli Ustava.
“Ovo je postalo dio obaveze u okviru EU procesa: bez ustavnih amandmana, nema naredne faze otvaranja pregovora”, ističe Daskalovski.
Kako dodaje, njihov istočni susjed zahtijeva i da “makedonski jezik” ne bude priznat kao poseban jezik u EU dokumentima, ali i formiranje Zajedničku komisije kojom bi se postigli konkretni dogovori o ličnostima i periodima, kao i njihova “ugradnja u nastavu, uz dinamiku i mjerljive korake”.
“Sofija traži trajni rezultat: prevenciju, istrage i procesuiranje djela mržnje, govor mržnje i diskriminaciju prema Bugarima u Makedoniji, te jačanje povjerenja u institucije”, ističe Daskalovski, dodavši da Bugarska ima i zahtjev koji se odnosi na “rehabilitaciju i ‘de-jugoslavizaciju narativa’”, odnosno “prestanak ‘anti-bugarske’ simbolike”.
“U praksi to znači pritisak da se mijenjaju formulacije i obilježja koja Bugarska tumači kao institucionalizovanu stigmatizaciju (na primjer, terminologija o ‘bugarskom fašističkom okupatoru za vreme Drugog svjetskog rata’ u javnom prostoru), kao i širi zahtjev za promjenu državnog narativa o Bugarskoj”, objašnjava on.
Prema njegovim riječima, Bugarska ne traži samo ‘dobrosusjedstvo’, nego i “normiranje identitetskih i istorijskih sporova kroz Ustav, udžbenike i javni diskurs, uz protokole kao mehanizam nadzora”.
Kako ističe, unutrašnja politička polarizacija dodatno otežava postizanje potrebnog konsenzusa, dok istovremeno u EU postoji sve slabija politička volja za proširenje, ali i da je rezultat svega toga “proces koji formalno postoji, ali realno stagnira”, ostavljajući Sjevernu Makedoniju u produženom stanju neizvjesnosti.
BiH: Nedostatak političke volje
Direktor Vanjskopolitičke inicijative BiH Haris Ćutahija objašnjava da se proces evropskih integracija te države trenutno nalazi u fazi u kojoj pregovori sa EU suštinski još nisu započeti.
“Iako je Evropsko vijeće u martu 2024. godine donijelo političku odluku o otvaranju pregovora, ta odluka do danas nije pretočena u stvarni, tehnički pregovarački proces. U praksi to znači da nijedno pregovaračko poglavlje nije otvoreno niti privremeno zatvoreno, jer BiH još uvijek nije ispunila preostale početne uslove za početak pregovora”, kazao je “Vijestima”.
Prema njegovim riječima, razlozi za to su isključivo “političke prirode”, dodavši da institucije BiH ni dalje nisu uspjele usaglasiti ključne “evropske zakone”, imenovati glavnog pregovarača niti uspostaviti funkcionalnu pregovaračku strukturu, zbog izostanka političkog konsenzusa i stalnih sukoba oko nadležnosti.
“Posljednji Izvještaj o BiH koji je objavila Evropska komisija dodatno potvrđuje ovu stagnaciju, navodeći da u protekloj godini nije ostvaren nijedan napredak dovoljan da se promijeni ijedna postojeća ocjena. Drugim riječima, evropski put BiH ne koče tehnički problemi ili manjak znanja, već kontinuirane političke blokade i svjesni izostanak političke volje”, ocjenjuje Ćutahija.
Albanija: Spor proces i unutrašnji problemi
Novinar iz Tirane Ardit Rada ističe da pregovarački proces Albanije sa EU napreduje, ali ne brzinom kakvu mnogi građani priželjkuju, ali u pravcu koji je nepogrešivo jasan.
On objašnjava da je, poslije godina zastoja, izazvanih uglavnom spoljnim vetima i unutrašnjim političkim turbulencijama, Albanija “konačno ušla u suštinsku fazu pristupnih pregovora”.
“Otvaranje prvog pregovaračkog klastera (osnove) označilo je prekretnicu. Otvorena su brojna ključna poglavlja, uključujući ona o vladavini prava, pravosuđu i osnovnim pravima. Nijedno, međutim, još nije privremeno zatvoreno. To nije neuspjeh, to je priroda procesa koji je osmišljen da bude rigorozan, a ne ubrzan”, smatra Rada.
Odgovarajući na pitanje zašto Albanija još nije zatvorila poglavlja i zašto se proces ne odvija brže, sagovornik “Vijesti” kaže da proširenje EU više nije politički gest, već tehnički i duboko uslovljen proces.
“Poglavlja ostaju otvorena jer reforme ne moraju samo biti usvojene, već i sprovedene, testirane i dokazane kao održive. Reforma pravosuđa, mjere protiv korupcije i jačanje državnih kapaciteta nijesu stavke koje se samo precrtavaju na listi; to su sistemi koje treba izgraditi. To zahtijeva vrijeme, dosljednost i institucionalnu zrelost”, objašnjava on.
Drugi razlog je to što je proces aktivno potkopavan iznutra jer je, po njegovim riječima, albanska opozicija, predvođena Demokratskom partijom, sistematski pokušavala da sabotira evropski narativ zemlje - ne samo kod kuće već i u inostranstvu.
Kosovo: Nepriznanje članica
Sa druge strane, Kosovo ne može započeti integracije jer ga pet država članica (Španija, Grčka, Kipar, Slovačka, Rumunija) ne priznaje. To “Vijestima” objašnjava dugogodišnji dopisnik više regionalnih medija iz Brisela Augustin Palokaj.
“Ipak, uprkos tome, Priština sprovodi reforme i ne stoji loše na tom putu, ali ove godine, usljed parlamentarne krize, nisu uradili ništa jer nije bilo vlade”, dodaje.
Kako ističe, usljed nepriznavanja, Kosovo ne može održati međuvladinu konferenciju jer pet članica ne mogu poslati članove Vlade na nju, ali bi, ukoliko bi krenuli, njihov proces integracija bio ubrzan jer su već pripremljeni.
“EU ima primjedbe na odnose sa Srbijom, ali ta prepreka ne znači ništa, jer je nepriznavanje najveća prepreka od svih, pa se ostale ne vide od nje. Sigurno bi ih bilo još, poput termoelektrana”, ističe Palokaj.
Bonus video:
