Nastanak Republike Slovenije, koja će 25. juna ove godine obilježiti tačno 25 godina svojeg postojanja, djeluje kao dobro režirana predstava. Kao dobro podmazana pozorišno-politička mašina koja radi sama od sebe, bez režiserskog pritiska na dugme ili povlačenja poluge. Vjerovatno su upravo zato autori predstave "Republika Slovenija", čiju premijeru smo doživjeli ove srijede na pozornici Slovenačkog omladinskog pozorišta u Ljubljani, ostali anonimni. Imena autora nisu važna, izjavili su prije predstave, važna je država i stav prema njoj. I važna su imena stvarnih režisera i aktera predstave u kojoj građani Republike Slovenije više-manje kao statisti glume već 25 godina.
Nakon Frljićeve predstave "Kompleks Ristić", koja je pokušala da rekonstruiše slovenačku i jugoslovensku političko-pozorišnu istoriju preko pozorišne rekonstrukcije kompleksne i kontroverzne figure Ljubiše Ristića, anonimna predstava "Republika Slovenija", kao deveta inscenacija jubilarne šezdesete sezone Slovenačkog omladinskog pozorišta, pokušava da rekonstruiše određene političke “podzemne“ događaje, koji su se odvijali pod površinom konstituisanja Republike Slovenije.
Predstava Republika Slovenija hvata se u koštac sa arheologijom prošlosti - sa kojom ne želi da se obračuna, nego da je ponovi kako bi je arhivirala - uz pomoć političko-dokumentarističke pozorišne metode. Svjedoci smo dokumentarističke rekonstrukcije tri događaja koji se vrte oko trgovine oružjem tokom rata u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. “Republika Slovenija” pritom ostaje iznijansiran i dramaturško sofisticiran pozorišni događaj.
Svaki pojedinačni rekonstruisani događaj odlikuje se sopstvenim postupkom inscenacije. Prebrojavanje novca od prodaje oružja na Ministarstvu odbrane po sopstvenom sjećanju predstavlja penzionisani oficir slovenačke vojske i nekadašnji pripadnik Bezbjednosnog organa Ministarstva odbraneBrane Praznik. Rekonstrukcija zapisnika sastanka kod predsjednika Republike Slovenije Milana Kučana iz 1993. godine, na kojem se tadašnje političko rukovodstvo dogovorilo da trgovine oružjem nikada nije bilo i da je neće ni biti, gradi se na doslovnoj pozorišnoj inscenaciji tog zapisnika.
I, napokon, hapšenje i podmetanje dokumenata Milanu Smolnikaru sljedeće godine u Depali vasi (špijunu kriminalističke policije koji je istraživao “soliranje“ Ministarstva odbrane koje je nastavilo sa trgovinom oružja i nakon dogovora sa prije pomenutog susreta kod Kučana), obrađeno je sa tri verzije, kako su bili predstavljeni na sudu od strane uključenih u aferu (pripadnici specialne brigade vojske Slovenije (Moris), Smolnikar i policija koja je slučajno upala) - rezultira u akcionom spektaklu u zgradi susjednog ljubljanskog Privrednog sajma, završavajući se inscenacijom Janšine verzije događaja ovog hapšenja, uz završnu glumačku intervenciju znanog slovenačkog režisera Dragana Živadinova.
Nezakonita trgovina oružjem ostala je bez političkoga ili sudskog epiloga. Parlamentarna istražna komisija, koja je u 90-im pokušala da razjasni problem, nikada nije završila svoj posao i raspuštena je bez objave bilo kakvih nalaza. Ignorisanje politike i sudstva moralo je da zamjeni istraživačko novinarstvo, prije svega monumentalna trilogija “U ime države” novinara Blaža Zgage i Mateja Šurca. Simptomatično je da je zadnje djelo ovog drugog,
“Prevarena Slovenija”, s podnaslovom “Patriotizam”, koje osvjetljava zakulisno političko događanje od 1990. do 1993. godine, doživjelo kritiku u glavnim slovenačkim dnevnim novinama “Delo”, ali na stranicama posvećenim kulturi, u literarnom prilogu. Kritičar Janez Markeš je tamo, istina, na tri mjesta zapisao da je autor u “Prevarenoj Sloveniji” dokazao da je Janez Janša nesumnjivo bio upleten i da je profitirao od nezakonite trgovine oružjem. Ali izgleda da ovakve konstatacije u nezavisnoj Sloveniji spadaju samo još na pozornicu i u literarne priloge, dok sudstvo i politika i dalje šute.
Ruka pravde obično ne doseže "elite"
"Republika Slovenija" je još jedna u nizu predstava koje zadnjih godina pokušavaju da raskrinkaju licemjerje slovenačke politike. Tako je Frljićeva predstava “25.671” iz 2013. godine problematizovala činjenicu da slovenačko političko rukovodstvo ni nakon dvije decenije nije sistemski riješilo problem ljudi izbrisanih iz registra stalnog stanovništva Slovenije 1992. godine. Igra o antihristu umjetničkog kolektiva "Was ist Maribor" je godinu kasnije inscenirala najveću dužničku priču nezavisne Slovenije, za koju je kriva mariborska nadbiskupija i koja se poklapa sa svjetskom finansijskom krizom te raspadom socijalne države u Sloveniji.
A sada smo dobili i predstavu “Republika Slovenija”, koja pokušava da osvijetli nemile događaje u vezi sa trgovanjem oružjem za koje se tadašnje političko rukovodstvo odlučilo da ostanu skriveni. Sve tri predstave su šamari prije svega pravnom (ne)redu, kakav se uspostavio nakon sticanja nezavisnosti države Slovenije, ukazujući na činjenicu da ruka pravde obično ne doseže elite, a posebno “elite“ koje se formiraju u takvim vremenima.
Bonus video:
