Dvije riječi DA (Pokret za evropsku nezavisnu CG na čelu sa M. Đukanovićem) i NE (Pokret za zajedničku državu Srbije i CG na čelu sa P. Bulatovićem) bile su najčešće izgovarane u mjesecima uoči referenduma. Održavani su veliki, veoma brojni mitinzi jednog i drugog bloka, slate najrazličitije poruke, a hiljade aktivista jednog i drugog bloka je danonoćno radilo na pridobijanju glasača za jednu ili drugu opciju. Vlada CG je 13. aprila usvojila Deklaraciju o odnosima sa Srbijom nakon sticanja nezavisnosti, u kojoj je najavljena spremnost za održavanje bliskih, dobrosusjedskih odnosa, uz garanciju prava građanima na svojinu, slobodno kretanje, dvojno državljanstvo i druge benefite.
Vlada CG je 27. aprila 2006. usvojila i Deklaraciju o EU u kojoj je pored očekivane obnove državnosti najavljena i spremnost da se odmah po sticanju nezavisnosti nastave pregovori sa EU o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju nezavisne države Crne Gore EU. Jasno trasirajući evropsku perspektivu kao cilj, Vlada CG na čelu s Đukanovićem kao dio Pokreta za evropsku nezavisnu CG krenula je u organizovanje masovnih skupova na kojima su slate poruke o perspektivama i ciljevima nezavisne države.
U godini uoči referenduma u CG su obavljene najveće privatizacije: Telekom Crne Gore prodat je Mađarima, KAP Rusima, Montenegrobanka Slovencima, a Podgorička banka Francuzima. Željezaru Nikšić kupili su Rusi, mada su je ubrzo i napustili. Crna Gore je 2005. dobila i kapitalni infrastruktutni objekat - tunel Sozinu, vrijedan 80 miliona eura. U Podgorici je izgrađen saobraćajni most Milenijum, jedan od najlepših u CG. Optimistična najava prosperitetnog ekonomskog razvoja i povoljni ekonomski parametri davali su snagu zagovornicima obnove crnogorske države u finišu kampanje za nezavisnost.
Ironija ove borbe je moguće bila u tome što se te godine ugasio se Liberalni savez CG, partija koja se 15 godina zalagala za nezavisnost CG i partija koja je na čelu sa Slavkom Perovićem ideju nezavisnosti održavala i širila kao alternativni projekat crnogorskom utapanju u srpske projekte, čemu su bili skloni većina sadašnjih suverenističkih lidera početkom 90-ih. Krenulo se sa Cetinja (28. aprila), preko H. Novog (4. maja), Mojkovca (7. maja), Nikšića (9. maja), Pljevalja (10. maja), Bijelog Polja (12. maja), Berana (13. maja), Rožaja (14. maja), Kolašina (15. maja), Bara (16. maja), i završnog mitinga održanog u Podgorici (18. maja). U istim gradovima skupove je imao i Pokret za zajedničku državu sa P. Bulatovićem. Masovna posjećenost skupova je bila tolika da je postalo jasno da ovo pitanje nikoga nije ostavljalo ravnodušnim, ali ono što je za CG bilo važnije skupovi su protekli bez većih incidenata u relativno fer i tolerantnoj atmosferi u kojoj je jedna i druga strana imala dovoljno prostora da saopšti svoje poruke, bilo na ovakvim skupovima bilo u medijima.
I jedan i drugi blok su radili na tome da na referendum dovedu što više pristalica iz dijaspore koji su imali pravo glasa. Blok za zajedničku državu je naročito računao na studente koji studiraju na fakultetima u Srbiji koji su u kampanji ovoga bloka imali značajno mjesto, tvrdnjom da će sticanjem nezavisnosti biti tretirani kao stranci, što je uz stanovište da će sticanjem nezavisnosti bolesnici iz Crne Gore izgubiti pravo na besplatno liječenje na srbijanskim klinikama, koje uzgred rečeno nije nikada bilo besplatno, bio ključni argument ovoga bloka o potrebi opstanka zajedničke države. U tom smislu, unionisti su u Beogradu osnovali studentski pokret Njegoš na čelu s Markom Pekićem, s ciljem okupljanja studenata unionističke orijentacije“. "Veljinim vozovima”, nazvanim tako po srbijanskom ministru Velimiru Iliću, ali i u autobusima i vozovima koje je obezbjeđivao unionistički blok iz Crne Gore, prevoženi su besplatno crnogorski studenti iz Srbije, kao i takozvani crnogorski gastarbajteri, i ne mali broj vikendaša iz Srbije, koji su imali prijavljeno mjesto prebivališta u CG, iako su godinama živjeli i radili u Srbiji.
Po procjenama Pokreta za očuvanje zajedničke države, takvih je bilo između 15 i 20 hiljada. Pokret za evropsku nezavisnu CG se pak orijentisao prema crnogorskoj dijaspori u SAD, Australiji i zapadnoevropskim zemljama u kojima je na privremenom radu bilo preko 50.000 crnogorskih državljana. U oktobru 2005. realizovana je posjeta Australiji /Sidnej/, potom Njemačkoj /Keln/, da bi u novembru bila realizovana posjeta SAD /Njujork, Čikago, Detroit/, s tim što je posjeta Detroitu imala manji efekat zbog demonstracija koje su organizovali tamošnji Albanci odbijajući da prime čelnike Pokreta za evropsku nezavisnu CG. U istom mjesecu realizovana je posjeta Hrvatskoj /Zagreb/, BiH /Sarajevo/. I u ostalim sredinama gdje je bila veća koncentracija iseljenika iz CG je bila uspostavljena komunikacija i napravljena infrastruktura za dolazak onih koji su imali pravo glasa na referendumu, jer je bila očita zainteresovanost i spremnost ovih ljudi da učestvuju u donošenju odluke o statusu CG.
Referendumski dan
Referendum u Crnoj Gori o državnom statusu održan je 21. maja 2006. Pored CESID-a i CEMI-ja, referendum je pratilo još oko hiljadu domaćih i međunarodnih posmatrača, a značajnu ulogu u nadgledanju glasanja i brojanju glasova imao je OEBS. Referendum je bio pod budnim okom nekoliko hiljada ljudi obučenih da prepoznaju neregularnosti. Ukupno upisanih 484.718 građana glasalo je na 1.117 biračkih mjesta, a 3.300 domaćih i stranih posmatrača pratilo je vjerovatno najvažnije izbore ikada održane u Crnoj Gori. Referendumski proces su nadgledali posmatrači iz 22 domaće i strane organizacije, institucije i ustanove.
Na referendum je ukupno izašlo 86,3% birača koji su na pitanje: "Da li želite da Republika Crna Gora bude nezavisna država sa punim međunarodnim i pravnim subjektivitetom?" zaokružili DA njih 230.711 ili 55,5%, dok je odgovor NE zaokružilo 184.954 birača ili 44,5%. Rezultati referenduma su pokazali da je najveći procenat za nezavisnost bio tamo gdje su bili u većini manjinski narodi (Rožaje 91,33% DA - 82,09% Bošnjaka Ulcinj 88,5% DA - 72,14% Albanci, Plav 79,92% DA - 49,32% Bošnjaci). Masovni dolazak crnogorskih iseljenika takođe je značajno doprinio konačnom ishodu referenduma. To je bio argument srpskim nacionalističkim snagama da osporavaju rezultate referenduma jer su navodno Đukanoviću i družini nezavisnost poklonili “najveći srpski neprijatelji”: Šiptari, Bošnjaci (ili Muslimani) i, naravno, Hrvati, odnosno ustaše - kako se moglo pročitati u srbijanskoj štampi nakon referenduma. Rezultate referenduma nije priznao beogradski Pokret za zajedničku državu najavljujući tužbu sudu. Matija Bećković i Slavenko Terzić podnijeli su žalbe sudu zbog povrede ljudskih prava u toku referendumskog procesa u CG koje se odnose na narušavanje principa zabrane diskriminacije, prava na slobodne izbore i prava koja proističu iz državljanstva. U žalbi je navedeno da su neutvrđenog dana prije održavanja referenduma nadležni organi u Crnoj Gori u birački spisak upisali 2.671 osobu s državljanstvom Crne Gore, ali s prebivalištem u Srbiji. Međutim, zvanična vlast Srbije u liku predsjednika Borisa Tadića odmah je priznala rezultate referenduma, a sam predsjednik, Boris Tadić je dolaskom u Podgoricu, nedjelju dana poslije referenduma to uradio i lično u susretu s najvišim državnim rukovodstvom Crne Gore.
Na osnovu rezultata referenduma Crna Gora je postala nezavisna država, što su 3. juna 2006. konstatovali i poslanici Skupštine donošenjem odluke o proglašenju nezavisnosti, pošto je predhodno predsjednik Republičke izborne komisije František Lipka podnio parlamentu izvještaj o rezultatima referenduma.
Tako je prvi put u svojoj istoriji Crna Gora razriješila pitanje državnog statusa na demokratski i civilizovan način, što su potvrdile sve međunarodne institucije i asocijacije. Na sastanku Stalnog savjeta OEBS-a je, između ostalog, razmatrano pitanje referenduma u Crnoj Gori. U raspravi su, tom prilikom, učestvovali SAD, EU i Ruska Federacija. Ponovljena je ocjena koju je, dan poslije referenduma, iznijela Misija OEBS-a za nadgledanje referenduma, da je referendum protekao u skladu sa standardima OEBS-a, SE i EU, a ocjene procesa glasanja na dan referenduma su išle od dobro do vrlo dobro. Ocijenjeno je da je kompletan referendumski proces bio u skladu sa očekivanjima međunarodne zajednice, što mu daje kredibilitet i govori o demokratskoj zrelosti crnogorskog naroda.
Rezultate referenduma i obnovu crnogorske države čestitali su zvaničnici: Kine, EU (priznali Crnu Goru zvanično 12. juna 2006), Rusije, SAD (priznali Crnu Goru zvanično 12. juna 2006), Bugarske kao i susjednih i bivših jugoslovenskih država. Već 28. juna 2006. godine Crna Gora je postala član UN i 192. članica ove svjetske zajednice. Za nešto više od godinu dana, više od 100 zemalja je priznalo Crnu Goru (prvi je to uradio Island), a sa preko 80 zemalja su uspostavljeni diplomatski odnosi na nivou ambasada. Crna Gora je potpisala niz važnih sporazuma sa EU, postala dio Partnerstva za mir, MMF, SE i drugih važnih svjetskih i evropskih asocijacija. Konačno, u oktobru 2007. sa EU je potpisan Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP).
Skupština CG je 19. oktobra 2007. usvojila Prijedlog Ustava Crne Gore i prijedlog ustavnog zakona, a odluka o proglašenju Ustava je donešena 22. oktobra 2007. Time je bio zaokružen proces ustavnog i međunarodnog pozicioniranja nezavisne Crne Gore. Sve je to urađeno u veoma kratkom roku i u svakom slučaju 21. maj 2006. može u istorijskom smislu biti nagovještaj nove, demokratske i prema svijetu otvorene Crne Gore.
Kraj
Bonus video:
