Politika i sport su često zapaljiva mješavina, kao što pokazuju i kontroverze koje okružuju Evropsko prvenstvo u fudbalu čiji su domaćini Ukrajina i Poljska. Njemačka kancelarka Angela Merkel, predsjednik Evropske komisije Žoze Manuel Baroso i drugi lideri Evropske unije ranije su najavili da će bojkotovati utakmice koje se igraju u Ukrajini zbog zatvaranja bivše premijerke Julije Timošenko i drugih opozicionih ličnosti.
Zašto je ova zemlja, dvije decenije nakon pada komunizma i sticanja nezavisnosti, i dalje zaglibljena u ekonomskoj letargiji i u autoritarnoj politici koja izaziva takav gnijev u Evropi? Kada se zemlja poput Ukrajine razvija sporo i ostaje siromašna, za to ne treba kriviti prirodne katastrofe niti nedostatak resursa. Tome je kriva loša politika koju sprovodi loša vlada.
Suprotno onome što misle mnogi zapadni ekonomisti, najgori ekonomski krahovi nisu rezultat haosa na slobodnom tržištu, nego prevelike koncentracije političke moći. Kao osiguranje od najgorih ljudskih i ekonomskih katastrofa, mora se uvesti kontrola političke moći i sprovoditi sistem kontrole vlasti.
Pogledajte razliku u dugoročnom ekonomskom rastu između dvaju domaćina Evropskog prvenstva 2012. Poljski BDP je gotovo udvostručen u proteklih 20 godina, dok ukrajinski i dalje jedva održava nivo zabilježen tokom posljednje godine socijalizma. Uopšte uzev, zemlje srednje i istočne Evrope imale su bolji ekonomski učinak od bivših sovjetskih zemalja (sa izuzetkom zemalja Baltika).
Ekonomski rast nije samo pitanje kvaliteta života, već i kvantiteta. U svim zemljama srednje Evrope stopa smrtnosti djece je opala tokom proteklih 20 godina, naročito u Poljskoj, gdje je zabilježen pad mortaliteta sa 17 na 7 na svakih 10.000 živorođenih beba. Prosječni životni vijek u Češkoj i Sloveniji je produžen sa 71 na 77 godina, a slično je i u drugim zemljama srednje Evrope.
Nasuprot tome, u Ukrajini je stopa smrtnosti djece do pet godina neznatno opala, sa 25 na 24 na 10.000 živorođenih beba, dok je prosječni životni vijek pao sa 70 na 68 godina. Slična stagnacija je zabilježena i u Rusiji.
Postkomunistički bilans pokazuje da su zemlje u kojima je sprovedena najuspješnija reforma ujedno i najdemokratskije – zapravo demokratske koliko i bilo koja zemlja Zapada. Najgori ekonomski rezultati u regionu zabilježeni su u zemljama koje su se udaljile od demokratije.
Demokratija ne predstavlja rješenje za sve probleme, ali nedemokratski režimi obično vode lošiju ekonomsku politiku od demokratskih vlada. Ovi prvi se bave kreiranjem pljačkaških i nepredvidljivih propisa, što stvara loše poslovno okruženje.
Drugu opasnost predstavlja oštro oporezivanje. Zvanični porezi su visoki kada je visoka potrošnja. A kada je potrošnja visoka, socijalna potrošnja je obično loše usmjerena, što znači da stvarne koristi ima samo mali procenat siromašnih. Štaviše, na zvanično oporezivanje treba dodati i troškove korupcije. Ispostavlja se da je većina preduzeća pogođena visokim oporezivanjem obje vrste – toliko visokim da ekonomija ne može da bilježi rast, kao što je slučaj sa Ukrajinom.
Dalje, nejednaka zaštita imovinskih prava - kumovski kapitalizam - znači da je mali broj biznismena politički favorizovan. Oni mogu da plaćaju niže poreze, ili njihovi konkurenti mogu biti izloženi napadima vlasti. Iz razloga što država koristi svoj aparat da spriječi konkurentnost – kako neformalno, samovoljnom primjenom imovinskih prava, tako i formalno kroz ograničenja trgovine - kumovski kapitalizam ne samo da je nepravedan, već je i neefikasan. Pojedini biznismeni možda i uspiju, ali ne i ekonomija. Bez konkurencije kapitalizam funkcioniše samo malo bolje nego što je funkcionisao socijalizam.
Ključni element uspjeha Poljske u proteklih 20 godina bilo je jasno razdvajanje politike i biznisa od samog početka postkomunističke tranzicije. Uspostavljena su jedinstvena pravila i jednaka zaštita za sve. Poljska je uvela ogromnu konkurenciju razbijanjem monopola i otvaranjem ekonomije prema svijetu.
Štaviše, Poljska je izbjegla pretjerani ekonomski bum, te tako i duboku recesiju koja ga prati. Većina takvih bumova su proizvod loše monetarne i fiskalne politike. Ovo važi za nedavne ekonomske krahove u Španiji, Irskoj, SAD, Velikoj Britaniji, Bugarskoj i u baltičkim zemljama. U Ukrajini, takođe, nakon velikog buma od 2004. do 2007, uslijedio je ekonomski pad gotovo za 15 odsto BDP-a, što je direktni rezultat unutrašnje politike.
Učinak Ukrajine u proteklih 20 godina pokazuje da nije dovoljno ukinuti socijalizam. Stvarni izazov predstavlja izgradnja slobodnog tržišta, kapitalizma zasnovanog na pravilima. A da bi se to postiglo, potrebno je da energično civilno društvo zahtijeva okončanje kumovskog kapitalizma. Građani Ukrajine mogu da postanu sličniji svojim srednjoevropskim susjedima ili će dozvoliti da opstanu mnogi ekonomski deformiteti iz pogrešne politike prošlosti. U tom slučaju će još više nazadovati.
Bonus video:
