Kada je početkom 2008. godine dio javnosti, među kojima i potpisnik ovih redova, upozorio da Crnu Goru, već duže, oslikava „princip individualizacije profita i socijalizacije gubitka“, kao i da „nosioci političke moći moraju biti svjesni da se ne smije dozvoliti da teret loših poslovnih politika primarno iznese radništvo i generalno zaposleni, što bi dovelo do pobune koja bi izašla iz okvira sindikalnog nezadovoljstva“, sugerisano je da kritika jeste na mjestu, ali da je „predimenzionirana“.
Danas, suvišno je suditi ko je bio u pravu i jedino ostaje konstatacija da ustavno određenje Crne Gore kao države socijalne pravde ne samo da nije dobilo svoje stvarno efektuiranje, već da se u Crnoj Gori operacionalizuje sistem koji profesor Džozef Stiglic naziva – socijalizam za bogate.
SOCIJALNA DEPRESIJA
Američki profesor Imanuel Volerstin, razmatrajući globalna kretanja u savremenim političkim sistemima, konstatovao je da se „milioni nezaposlenih nalaze u bezizlaznom položaju, pritom svjesni nevjerovatnog bogatstva koje je prešlo u ruke nekolicine ljudi“, te da je „ekonomska kriza samo produbila ovaj društveni rascjep stvarajući socijalnu depresiju“.
U prilog tome, sociološkinja Mirjana Stojčić zapaža da je „jaz između bogatih i siromašnih sve izraženiji, socijalna država ubrzano gubi svoje funkcije ostavljajući one najranjivije na milost i nemilost tržišta, realne nadnice padaju, a državni sindikati postaju dekor bez realne moći“ i dodaje da „uprkos neoliberalnoj mantri o bezgrešnosti tržišta ovaj i ovakav sistem društvene organizacije ne obezbjeđuje ni slobodu, ni socijalnu pravdu, a aktuelna ekonomska kriza pokazuje da on nema čak ni ekonomsku efikasnost“.
Socijalne depresije o kojima piše Volerstin idealan su ambijent za sve druge depresije, koje opasno utiču na zdravlje društva. Depresivna društva, poput depresivnog pojedinca, obično ne donose najpametnije odluke, a kada iz stanja depresije krene nezadovoljstvo ona obično prerasta u agresiju.
U zajednici kao što je crnogorska, odveć umornoj od tranzicionih lomova i u kojoj profit efektuiraju „sposobni“, a gubici i štete se prenose na srednji i niži socijalni stalež, depresivnih je na pretek, a agresija opasno tinja i na strani moći i na strani pobune.
SOCIJALNA KOHEZIJA
Crna Gora, i pored ustavnog određenja da je društvo socijalne pravde, ima društvenu stvarnost u kojoj se društvo socijalno raslojilo preko granice koja čuva socijalnu koheziju. Stepen koncentracije bogatstva u 10% najimućnijih u Crnoj Gori veći je nego što je to slučaj u SAD, Njemačkoj ili Švedskoj. Ova devijacija biće još veća ako bi se, kao posljedica budžetskog deficita, smanjile plate zaposlenima, a mjerama ekonomske politike ne bi intervenisalo prema nosiocima krupnog kapitala kroz korekciju poreske politike, snažnije oporezivanje luksuza i viška stambenog prostora, naplate dažbina „instant investitorima“, itd.
Činjenica da je država propustila da, npr, dodatno prihoduje 18 miliona eura dodatnom naplatom poreza za stambene jedinice u kojima niko ne stanuje i stanove koji služe samo za sezonsko korišćenje, pokazuje da objektivne rezerve za punjenje budžeta postoje ali da se ne koriste. Međutim, najavljuje se podizanje PDV-a čime bi se iz stanovništva „izvuklo“ dodatnih 30 miliona eura, a smanjenjem plata u javnom sektoru ekonomska snaga umanjila za dodatnih 19,1 mil. eura, što bi drastično uticalo na smanjenje kupovne moći stanovništva.
Pokušaj da se uzrok tekućih ekonomskih problema u Crnoj Gori opravda globalnim fenomenom ekonomske krize samo je dijelom prihvatljiv jer je suština uzroka unutrašnje prirode. To slikovito pokazuje i činjenica da je u Velikoj Britaniji u obračun potrošačke korpe, koja se koristi kao metod mjerenja zvanične stope inflacije, dodat i tablet računar koji se već sada smatra uobičajenom robom i uslugama koje kupuje prosječan kupac.
Crnogorska potrošačka korpa zasigurno ne sadrži navedeni segment, ali zato crnogorski građani već sada mogu računati sa daljim porastom cijena energenata, usluga, a za slučaj porasta PDV-a i onog šta je primarno za svaku porodicu - hrane.
Ovdje vrijedi dodati da je porez na potrošnju koji dominira u crnogorskom poreskom sistemu (kao npr. i u Grčkoj) vrlo nisko zastupljen u najrazvijenijim ekonomijama, poput SAD, Švajcarske ili Japana. Pritom, u ovim državama je porez na imovinu visoko zastupljen, što je pored navedenih država karakteristika i npr. kod V. Britanije, Kanade, Južne Koreje, itd.
NOVAC U BUNARU
Upozorenje prof. Stiglica da se stvaraju društva u kojima se „bogati i moćni obraćaju vladi za pomoć kad god je to moguće, dok pojedinci koji su u nuždi dobijaju tek malo socijalne zaštite“, dobilo je tako, nažalost, svoju praktičnu egzekuciju na crnogorskom primjeru. Svi profiti su uglavnom iznijeti iz države ili su vrlo nisko (faktički) oporezovani usljed „naduvavanja“ troškova ili izbjegavanja ispunjenja ugovorenih obaveza, a sav teret tranizcije i loših poslovnih odluka „peglani“ su budžetskim sredstvima crnogorskih građana.
Za tu i takvu zajednicu ne može se reći da je društvo socijalne pravde u kojem se društvena pažnja, na osnovu društvenog ugovora njenih pripadnika, prenosi na građane i na principima solidarnosti gradi human socijalni poredak.
Samo prije neku godinu Stiglic je dodatno upozorio da „samo opredijeliti novac iz budžeta za državnu pomoć i dati ga nekom, a pritom ne znati šta su efekti tog davanja predstavlja bacanje novca u bunar.“ Da li će 170 miliona izdatih garancija (sa kamatama) otići u bunar ostaje da se vidi, ali je evidentno da država nije izgradila instrumentarij koji je jači od instrumentarija problematičnih „investitora“ i njihovih domaćih pokrovitelja. Robert A. Hajneman na sve ovo dodaje da se „bez autoritativnog zaštitnika pravila igre (države) politička igra, toliko bitna za rješavanje socijalnih razlika, brzo deformiše u grabežljivu međuigru pohlepe i ličnih interesa koja samo slučajno rezultira nečim što liči na opšte dobro“.
Pritom, dobitnici tranzicije i pored globalnog kraha neoliberalnog koncepta, koji je samo vulgarno kopiran i gdje se zapravo pokazalo da se ne radi o preduzetničkom duhu, već o težnji za uspostavom privatnih monopola, ne odustaju od dalje rasprodaje “porodičnog srebra” još dublje gurajući društvo u slijepu ulicu. U svojoj knjizi “Druga smrt neoliberalizma” prof. Slavoj Žizek za ovu strukturu kaže da je to grupa ludi koja se “zaogrnula mantijom savremenog elitizma da bi se prikrila bahatost i pohlepa u preuzimanju društvenog bogatstva”.
Stoga, da društvo iz stanja socijalne depresije ne bi prvo “otklizalo” u socijalni populizam, a zatim u neki drugi nekontrolisani pravac, trebalo bi centar odlučivanja o javnom interesu vratiti u javne institucije oslobođene pokroviteljstva kvazi centara moći, a teret pogrešnih politika i odluka prestati da isključivo snosi stanovništvo kroz dalje povećanje cijena i umanjenja plata.
Jednom izgubljena socijalna kohezija mjeri se štetama koje nijesu samo problem jedne generacije. To su štete koje dugoročno deformišu društvo stvarajući ambijent u kom je sve više onih depresivnih koji znaju šta neće, a sve manje progresivnih koji znaju šta treba.
Bonus video:
