Za Evropu je jedina prava opasnost ekstremna, seljačka desnica" nedavno je izjavio profesor Slavoj Žižek.
Slovenački filozof, koga Teri Iglton opisuje kao „ubjedljivo najbrilijantnijeg savremenog teoretičara poniklog u kontinentalnom dijelu Evrope”, ocijenio je da Evropa ima budućnost samo ako je zasnovana na antirasizmu i socijalnoj pravdi, pritom ukazajući na “mlitavost evropske ljevice”.
Ukoliko Žižeka prevedemo na crnogorske prilike, onda nam se neminovno nameće nekoliko analogija.
Seljačka desnica
Crna Gora danas ima dvije “desnice”.
Prva je nacionalistička i bazirana je na ideologiji neočetništva. Ona nije autohtono crnogorska, a sav politički potencijal crpi iz ranijih i skorašnjih potreba srpskih nacionalista za hegemonijom. Dva puta je bila pogubna po Crnu Goru (1918. i 1989.), a sadašnji opseg ove ideologije sveden je na uticaj crkvenog klera “koji u njedrima i dalje krije Radovana Karadžića”. Bez moći je da se trasformiše u modernu demohrišćansku političku strukturu po uzoru na evropsku desnicu.
Druga je domaća, autohtona desnica. Ona se identifikuje kao “neoliberalna”. Sa svim manirima modernosti i univerzitetske prefinjenosti, ona je afirmisala ekonomsku logiku “kapitalizacije dobitka i socijalizacijie gubitaka”. Formalno pod crnogorskom zastavom, kroz monoplizaciju svih centara moći i brutalnom privatizacijom, pritom bez svijesti o vladavini prava i državi socijalne pravde ozbiljno razara vjeru u državu kao garantu jednakosti svih pred zakonom.
Obje desnice vrlo su agresivne i predstavljaju opterećenje za ono što nazivamo crnogorski evropski put.
Prva je za sobom ostavila stotine hiljada mrtvih i ne libi se da i dalje širi prizeman šovinizam. Izjava srpskog akademika Ćosića koji se na početku XXI vijeka i dalje bavi Kominternama, Staljinom... i ima taj stepen vulgarnosti da ga je neukusno i citirati, predstavlja njenu “intelektualnu eksplikaciju”.
Druga kolona crnogorskih desničara, “dobitnika tranzicije” i pored globalnog kraha neoliberalnog koncepta, koji je pritom samo vulgarno kopiran i gdje se zapravo pokazalo da se ne radi o preduzetničkom duhu, već o težnji za uspostavom privatnih monopola, ne odustaje od rasprodaje “porodičnog srebra”. Prof. Žižek u svojoj knjizi “Druga smrt neoliberalizma” za ovu strukturu kaže da se “zaogrnula mantijom savremenog elitizma da bi se prikrila bahatost i pohlepa u preuzimanju društvenog bogatstva”.
Bez obzira da li se radi o nacionalističkoj ili monopolističkoj desnici, i jedni i drugi su imali faze pokajanja. Pokaju za sve brljotine iz prošlosti, a onda ponovo i ponovo gaze šansu da se ovo parče planete pretvori u mjesto za normalan život.
Mlitava ljevica
Stanje sa ljevicom nešto je kompleksnije. Formalno većinska, ona sa nacionalističkom desnicom ima otvoren sukob po pitanju nacionalnog identiteta i države, ali u oblasti ekonomije obezbjeđuje biračku logistiku za vođenje one druge desne (monopolističke) politike. Strukturne reforme, privatizacija, eliminisanje biznis barijera ... dobijaju drugo značenje kada se iza njih ukrije „kapitalizacija“ koja ima ozbiljan problem legaliteta sa stanovišta javnog interesa i vladavine prava.
To što je duži period dezorijentacije bio zastupljen i kod evropske ljevice, koji je doveo do formiranja „postideološkog doba“ čiji je najeksponiraniji zastupnik bio vođa britanskih laburista (radničke partije) Toni Bler, nije utjeha. Bio je to period koji je doveo do uzleta desnice koja danas opstaje na oštroj antiimigrantskoj politici, koja se pravda odbranom hrišćanskih vrijednosti. Govoreći nedavno u Zagrebu upravo o ovim “zaštitnicima” hrišćanstva, Žižek je, aludirajući na ponašanje crkve u slučaju generala Gotovine, jasno poručio da “Evropi ne treba ustaško hrišćanstvo”.
Činjenica da je Mladić čuvan u manastiru u Zrenjaninu, gdje je bila pripremljena i kripta za njegovu sahranu ispred samog oltara, kao da se radi o nekom svecu, ili priznanje srpskog mitropolita u Crnoj Gori da u grudima i dalje čuva drugog najtraženijeg ratnog zločinca, nameće pitanje kome danas i zašto treba “četničko hrišćanstvo”.
Govoreći o strukturalnom razvoju Evrope Žižek dalje konstatuje da je “neoliberalizam postao neodrživ i da ga treba zamijeniti”, ali po njegovom mišljenju “mlitava ljevica” i dalje nema odgovor. Slovenački filozof (autor knjige “Aveti ideologije”) domaće ljevičare naziva “državnim aparatčicima” koji se ne smiju izložiti kritici i javnoj raspravi o identitetu ideologije koju formalno zastupaju i zaključuje da je, nažalost, “plemenski mentalitet još uvijek dominantan faktor političkih stranaka sa ovih prostora... ”.
Plemenski mentalitet, seljačka desnica, mlitava ljevica ...
I valjda zato tako surovo, ali istinito, odzvanja poznat Balaševićev stih o “popovima, topovima i lopovima”.
Odgovor
Ljevica treba da da odgovor i na vulgarni nacionalizam i na vulgarni kapitalizam. Pritom kada se koristi termin “ljevica” ne misli samo na političke strukture koje se tako legitimišu već na ukupan supstrat crnogorskog društva koji vrijednosti ovog pokreta ima kao sopstvene vrijednosti.
Odgovor na tuđi nacionalizam ne bi smio dovesti do sopstvenog “identitetskog samozaljubljivanja” i utrkivanja u verbalnom patriotizmu. Takođe, odgovor na klanovski kapitalizam ne smije dovesti da se zastrani u “ideološkom romantizmu” ili da se država uvuče u intervencionizam, sa namjerom da se od nje napravi socijalna institucija. Država treba da bude upravo ono za što se formalno i promoviše – instrument za stvaranje poslovnog ambijenta i pune pravne zaštite svih učesnika na tržištu. Država pritom ima nesporno pravo da zadrži one privredne sisteme koji joj omogućavaju da obezbijedi ostvarenje ustavne proklamacije o državi socijalne pravde.
Očekivanje ovih odgovora nije samo stvar unutrašnjeg programskog opredjeljenja subjekata sa političke ljevice, jer odgovornost nosi i intelektualna elita i srednji građanski stalež. Jednako kao što se ranije tražio odgovor na izbor između rata i mira ili izbora između pokornosti drugome i sopstvene slobode, danas je važno dati odgovor kakva se želi unutrašnja stuktura crnogorskog društva. Taj odgovor opredijeliće poslovni i socijalni ambijent za više budućih generacija.
Ovaj odgovor je važan jer je oligarhijski kapitalizam svuda na planeti doveo do socijalnog raslojavanja koji je neminovno vodio u disperziju društva na manji broj ekstremno bogatih i ogromnu većinu nezadovoljnika. To su društva bez stabilne srednje klase i sa latentnim unutrašnjim antagonizmom.
Takva Crna Gora bila bi više nego ranjiva, posebno na udare klero-nacionalne desnice koja bi socijalni populizam (kao i 1989.) iskoristila za negaciju svih njenih identiteta. Na drugoj strani, monopolistička desnica, koja do svog kapitala nije došla stvarnim preduzetničkim sposobnostima i nije reinvestitrala stečeni kapital u nacionalnu ekonomiju, emitovaće oficijelni patritoizam sve dok je isti podređen njenom interesu. Kada se ugroze njeni monopoli svaka ideologija (unutrašnja ili izvana) koja bi zaštitila stečeni imetak biće za njih prihvatljiva.
Crnoj Gori stoga danas treba prava liberalno-demokratska desnica, kao politički zastupnik preduzetnika i nosioca malog i srednjeg biznisa, koja neće koketirati ni sa jednom od dvije “seljačke desnice”. Crnogorska ljevica, na drugoj strani, trebalo bi iz faze etabliranog partijskog vidokruga da izađe na javnu scenu, ne samo sa odgovorom na nacionalnu desnicu, već napokon i sa suštinskim i sistemskim odgovorom na monopolističku. Odgovorom koji neće svoj odjek imati samo dok utihnu kongresne svečanosti. Tek tada izbor, bio on lijevo ili desno, neće vraćati u orbitu izbor za ili protiv Crne Gore.
Seljačka desnica i mlitava ljevica
Bonus video:
