Procjenjivanje značaja odluka Podgoričke skupštine iz 1918. godine za savremenu crnogorsku situaciju i za istorijat crnogorsko-srpskih odnosa, kao i odmjeravanje pravne valjanosti tih odluka, trebalo bi da bude posao za istoričare prava, diplomatije i politike. Kada političari i partijski prvaci zakorače na njima stran teren profesionalnih istoričara, kratkoročni politički interesi dobijaju primat nad stručnom analizom.
Kao po pravilu, ovi interesi produbljuju postojeće podjele, a kada ovakve intervencije političara dobiju oblik zakonskih prijedloga, onda smo na sigurnom putu ka još jednom istorijskom revizionizmu. Proizvod ovakve intervencije je eksplozivna mješavina zakonskih uredbi i političkih kvalifikacija.
Zakonski prijedlog kojim se reguliše povraćaj imovine potomcima kralja Nikole rješava važno pitanje nasljedstva. Ovo je značajan čin za državu Crnu Goru. Problem je što se zakonska formulacija kojom se Petrovićima vraća dio imovine u Crnoj Gori ukršta s političkom kvalifikacijom Podgoričke skupštine.
Ta kvalifikacija ne pripada tekstu koji se bavi imovinsko-pravnim pitanjima. Njome se konkretno i relativno lako rješivo pitanje nasljedstva nepotrebno komplikuje, a veoma kompleksno pitanje Podgoričke skupštine nepravedno svodi na prosto-proširenu rečenicu u zakonskom paragrafu.
Podgorička skupština se nije desila u vakuumu, nego je predstavljala završni čin dinastičkog nadmetanja između Petrovića i Karađorđevića, i bila je zaključenje dugotrajnog procesa aneksije Crne Gore od strane Srbije. Uprkos nastojanjima predlagača zakona o povraćaju dinastičke imovine, ono što se desilo u novembru 1918. u zgradi Monopola duvana u Podgorici ne može stati u jednu rečenicu.
Rezolucija Podgoričke skupštine je zapečatila sudbinu nezavisne Crne Gore i označila kraj njene suverenosti. Skupština je na sebe preuzela ustavne ingerencije iako je skup organizovan od strane tijela (Crnogorski komitet za ujedinjenje) koje nije imalo nikakva zakonska prava u Crnoj Gori. Tekst odluka je napisan unaprijed i od strane izvanjca. Sama rezolucija nije sadržala riječi jugoslovenski i Jugoslavija, što je bilo u skladu sa ranije izraženom željom Nikole Pašića da se reference na Jugoslaviju izostave iz pravnih dokumenata vezanih za proces ujedinjenja.
Zapisnici s ovog skupa ne pokazuju da je vođena bilo kakva debata oko sadržaja rezolucije. Konačni dokument je usvojen u suprotnosti s parlamentarnom procedurom i standardima iz toga vremena, i bio je u koliziji sa tada vazećim ustavom Crne Gore. Osim toga, odluke sadržane u rezoluciji nijesu bile bazirane na bilo kakvom plebiscitu. Imajući ovo na umu, može se reći da odluke Podgoričke skupštine nijesu bile legalne.
Ono što se, takođe, ne može sporiti jeste činjenica da niko od vladajuće elite u tadašnjoj Crnoj Gori nije dovodio u pitanje neohodnost ujedinjenja u zajedničku državu Južnih Slovena. Spor je bio oko drugog pitanja. Problem nije bio u različitoj percepciji strateškog cilja, već u neslaganju oko metoda kako do tog cilja doći. Nakon što je shvatio da je ideja formiranja unitarne države na principu samoopredjeljenja “jednog naroda sa tri imena” – Srbi, Hrvati, i Slovenci – zadobila punu međunarodnu podršku, kralj Nikola i njegova vlada u izbjeglištvu su modifikovali svoj politički stav. Kralj je usvojio jugoslovensku retoriku, i počeo da se zalaže za decentralizovani model buduće zajedničke države.
Zagovaranje konferedacije u kojoj bi Crna Gora bila jedan od konstitutivnih elemenata je bilo centralna tačka njegovog otvorenog pisma Jugoslovenima iz oktobra 1918. U deklaraciji vođa Božićne pobune, koju je u ime svih potpisao Krsto Popović, se kao razlog za pobunu navodi neustavnost odluka Podgoričke skupštine i zahtijeva se ponovno razmatranje ulaska Crne Gore u zajedničku državu na osnovama postojećeg crnogorskog zakonodavstva.
Nadalje, sukob oko odluka Podgoričke skupštine kojima je Crna Gora aneksirana nije inicijalno imao ideološki karakter, niti je to bio sukob oko identitestkih pitanja. To nije bio sukob Crnogoraca i Srba, kako se to danas želi predstaviti. Božićna pobuna nije bila inicirana identiteskim konfliktom. Bjelaši i zelenaši se nijesu slagali oko pitanja koja su, u suštini, bila dinastička. Identitetski elementi su nakalemljeni kasnije, pa savremena srpsko-crnogorska trvenja treba posmatrati donekle odvojeno od dešavanja iz 1918. i 1919.
Pokušaji da se uspostavi paralela i linija kontinuiteta između tadašnjih sukoba u Crnoj Gori i današnjih identitetskih podjela ne doprinose boljem razumijevanju događaja iz 1918, niti premošćavanju savremenih podjela. Naprotiv, ovim se savremene podjele produbljuju. Ovakvi pokušaji su manifestacija crnogorskog nacionalizma, a na stručnom polju predstavljaju angažman na istorijskom revizionizmu koji će stvoriti nove zablude i kreirati nove mitove.
Prošlo je 93 godine od skupa u Podgorici. Vrijeme je da se crnogorska stručna javnost odredi o karakteru odluka koje su tada donešene i proklamovane. Još je važnije da se to uradi izvan rigidnih okvira nacionalnog diskursa koji je ovaj kompleksni proces sveo na binarnu opoziciju crnogorsko-srpskog identitetskog sukoba. Jedino se na osnovu takvog stručnog određivanja može inicirati skupštinska rezolucija koja bi anulirala odluke skupa iz 1918. Ubacivanje prosto-proširene rečenice o nasilnoj aneksiji u tekst koji reguliše imovinsko-pravne odnose je neprimjereno odgovornim političarima i u pitanje dovodi iskrenost njihovih napora na prevazilaženju dubokih podjela u Crnoj Gori.
Autor je profesor istorije na Univerzitetu Alberte (Kanada) i autor knjige o Podgoričkoj skupštini, Balkan Anšlus (Balkan Anschluss, PUP, 2008)
Bonus video:
