Te šestoaprilske zore „štuke“ su doletjele iz Beča, Graca i Arada. Prvi talas napada je imao cilj da pogodi stanovništvo i prouzrokuje što veće požare, kako bi oni služili za osvjetljavanje noćnih napada.
Do 25. marta 1941. Jugoslavija je bila neutralna. Potom je ukupno dva dana bila saveznik nacističke Njemačke, fašističke Italije i militantnog carskog Japana. Dvadeset sedmog marta pučisti su, potpomognuti engleskim obavještajcima, opet promijenili spoljnopolitički kurs zemlje. „Bolje grob, nego rob!“ je bila proročka parola, Jugoslavija i Srbija će se uskoro pretvoriti u masovno groblje.
Istog dana, 27. marta, Adolf Hitler potpisuje „Direktivu broj 25“ u kojoj se naređuje napad na Jugoslaviju uz prethodno dananoćno bombardovanje prestonice. Cilj je bio da se Beograd potpuno razori. Zapovjednik 4. Vazduhoplovne flote, inače Austrijanac koji je po majci rođenoj u Odesi bio pravoslavne vjere, Aleksandar Ler, konkretizovao je 31. marta nalog svog vođe, naređujući uništavanje Beograda u velikom vazdušnom napadu.
Odmazda ili Strašni sud?
Operacija je dobila kodno ime „Unternehmen Strafgericht“. U jugoslovenskoj i srpskoj istorijskoj literaturi ovaj pojam je preveden poprilično proizvoljno kao „Operacija odmazda“. Pravo značenje njemačkog izraza je drukčije. Primarno značenje je pravno - „kazneni sud“. A u pozadini izraza se nazire i odjek religoznog značenja - božije kazne, što je vjerovatno dovelo i do drugog pogrešnog prevoda „Strašni sud“. Sa ciničnog stanovišta nacista radilo se o kažnjavanju krivca.
Te šestoaprilske zore „štuke“ su doletjele iz Beča, Graca i Arada. Njihov naziv nije imao nikakave veze sa kljunastom rečnom ribom, kako sam zamišljao u djetinjstvu, već sa njemačkim opisnim nazivom za njemački avion Junkers Ju 87 - Sturzkampfflugzeug - obrušavajući borbeni avion - skraćeno „štuka“. Na “štuke“ su montirali sirene koje su spadale u dodatne specijalne efekte psihološkog rata.Te sirene su nazvali „Trube Jerihona“. Različiti izvori navode da je u operaciji učestvovalo između 484 i 611 aviona. Kraljevina Jugoslavija je raspolagala sa oko 800 letjelica, ali samo 150 njih je bilo u stanju da se mjeri sa njemačkim borbenim avionima. Uprkos tome, procjenjuje se da je Treći rajh izgubio između 42 i 48 aviona. No ni ti podaci nisu verifikovani, neki izvori govore o gubitku čak 90 aviona. Jedanaest jugoslovenskih pilota je poginulo u borbama. Manje poznato je da se jedan jugoslovenski avion probio do Graca i tamo bombardovao jedan logistički centar. U tom napadu je stradala jedna osoba.
Plan napada na Beograd je sačuvan. U njemu se vidi militantni cinizam nacističke vojne mašinerije. Prvi talas napada je imao cilj da pogodi stanovništvo i da prouzrokuje što veće požare. Ti plamenovi bi onda služili kao reflektori za lakše izvođenje noćnih napada u kojima su onda ciljano razarani vojni i upravni objekti.
Oskudni tragovi zločina
Kamere nijesu zabilježile bombardovanje. Možda bi poneko od današnjih Beograđana koji u četvrtoj generaciji žive u gradu mogao da se prisjeti porodične priče preživjelih. Kako je bilo bježati pred pet naleta stotine “štuka” u dva dana. Kako je bilo imati u nosnicama miris spaljenih knjiga i ljudi.
Svi ostali bi morali da se zadovolje dokumentarcima, furioznim krajem Šijanovog filma “Ko to tamo peva” ili epizodom iz Kusturičinog filma “Podzemlje”. Tek rijetki bi se sjetili jedne Popine pjesme.
Šestoaprilski napad na Beograd je bio varvarski čin, jer je uslijedio bez objave rata, i to uprkos činjenici da je jugoslovenski glavni grad proglašen nebranjenim, otvorenim gradom.
Njemački nacisti su na Beograd bacilli između 382 i 440 tona bombi.
Različiti izvori navode neujednačene brojeve nastradalih. Zvanični jugoslovenski podaci govore o 2.871 poginuloj osobi. Srušeno ili oštećeno je 9.000 od ukupno dvadesetak hiljada zgrada u Beogradu. Među njima je bila i Narodna biblioteka na Kosančićevom vencu sa 350.000 naslova.
Šta li je mogao da misli pravoslavac Ler kada su njegovi piloti razarali beogradske crkve?
Aleksandar Ler je svoje zapovjedništvo u vazdušnim napadima na Beograd platio glavom. Britanci su ga iz Austrije prvih dana mira vratili novim jugoslovenskim vlastima. Suđeno mu je pred vojnim sudom u Beogradu, osuđen je na smrt i strijeljan februara 1947.
Njemački feldmaršal Evald fon Klajst je na suđenju poslije rata ostavio zapažanje koje je možda najbliže istini: „Vazdušni napad na Beograd 1941. godine imao je prvenstveno političko-teroristički karakter i nije imao ništa zajedničko sa ratom. To bombardovanje iz vazduha bilo je stvar Hitlerove sujete, njegove lične osvete.”
Lični šestoaprilski poraz
Na kraju, i jedan moj lični poraz povezan je sa šestoaprilskim bombardovanjem. Dok sam živio u Njemačkoj ispričao sam jednom uticajnom čovjeku koji je imao pristup najužem krugu vlasti da odavno imam ideju da se obnovi Narodna biblioteka na Kosančićevom vencu. Njemačka bi mogla da uloži u simbolično prevazilaženje prošlosti. U obnovljenoj biblioteci bi bio i Muzej bombardovanja kao i srpsko-njemački dokumentacioni centar sa bibliotečkim odjeljenjem.
Odgovor tog čovjeka me iznenadio: “Zašto da mi učinimo taj korak, kada Srbi još nijesu učinili ništa slično sa svojim komšijama?”
Mada su balkanska krvoprolića znatno mlađa od Lerovog i Hitlerovog šestoaprilskog zvjerstva, ovaj čovjek je vrijeme za pomirenje računao po vremenskom rastojanju od sadašnjeg trenutka. Za njega prioritet ima mlađa svinjarija, naročito ako nije počinjena u ime zajednice kojoj on pripada. Shvatio sam da za neke Njemce srpsko negiranje Srebrenice predstavlja odličan izgovor za potiskivanje njemačke istorijske odgovornosti za patnju u Jugoslaviji. Naravno, ovaj uticajan čovjek sebe smatra konzervativnim hrišćaninom vrijednosne orijentacije. Prekinuo sam kontakt sa njim.
Sve ovo pričam u jednoj beogradskoj kafani svom drugaru koji se smatra srpskim patriotom i solidnim pravoslavcem. On me mrzovoljno sluša i onda se ljuti na mene koji bi da zašije ranu, a ne na onog konzervativnog Njemca koji bi da je ignoriše. Shvatao sam da su njemačke svinjarije iz dva svjetska rata za mog druga odličan izgovor da srpske svinjarije iz devedesetih predstavi kao “nestašluke”. Za njega prioritet ima starija svinjarija, naročito ako nije počinjena u ime zajednice kojoj on pripada, već je ona u ulozi žrtve. Tom prilikom sam morao da se sjetim poslovice: “Ako budeš most, svako će da te gazi”. Nemam više namjeru da pravim ovakve lukove između udaljenih obala. Čekaću da se jednom pokrenu jedna prema drugoj.
Bonus video:
