Otac Johan je telegrafista na željeznici i služba ga je nanijela u mjesto gdje mu se rodio sin. Već sam datum rođenja nije mogao bez kontroverze. Sam Rudolf Štajner je jednom ostavio zapis da je rođen dva dana prije krštenja, dakle 25. februara, ali naučnici koji su imali uvida u sve dostupne dokumente ipak smatraju da je Štajner bio u zabludi - pa je u njemačkim izvorima Štajnerov datum rođenja ipak 27. februar - kako mu stoji i na krsnom listu.
Rudolf Štajner kasnije tvrdi da je još u djetinjstvu imao vizije. Navodno mu se, kada mu je bilo sedam godina, ukazala tetka koja je u tom trenutku, daleko od njega, izvršila samoubistvo. Još kao momčić čita Kanta, potom studira u Beču. U svojim bečkim godinama dolazi u kontakt sa ezoteričarem Fridrihom Ekštajnom, upoznaje se sa učenjem Jelene Blavatske koja je 1975. u Njujorku osnovala Teozofsko društvo.
Prelazi da studira u Njemačku - doktorsku titulu u oblasti filozofije stiče 1891. u Rostoku.
Narednih pet godina se bavio Geteovim prirodnjačkim spisima kao saradnik novoosnovanog Geteovog i Šilerovog arhiva u Vajmaru. Ni sa ženidbom Štajner ne postupa po građanskom klišeu. Kada njegova bivša gazdarica iz Vajmara ostaje udovica, on se useljava kod nje, nešto kasnije su se vjenčali. Ona je osam godina starija od njega i ima petoro djece.
Od skeptika do mistika
Štajnerova polazna tačka u filozofiji bila je Geteova misao da mišljenje percipira ideje onako kako oko percipira boje. Uslijedilo je djelo “Filozofija slobode”. U njemu je Štajner na tragu Fridriha Ničea zastupao ekstremni individualizam, a svijet je shvatao kao cjelinu koja se može ili iskusiti ili promisliti - sve ostalo je smatrao neosnovanom hipotezom. Dakle, agnostik, a ne mistik progovara iz ovoga djela. Štajner nije uspio da zauzme značajnije mjesto u akademskoj zajednici.
Radio je neko vrijeme za Ničeov arhiv, čak je sreo Ničea koji je već bio teško mentalno obolio. Raskinuo je saradnju sa njegovom sestrom i prvi ukazao na njene manipulacije bratovom zaostavštinom. Prvi je Ničeov biograf i popularizator. U javnosti je bio energični protivnik antisemitizma.
Boem koji se stidi
Štajner je živio u oskudici i u Beču i u Vajmaru i u Berlinu. Ali je ostalo zabilježeno da je sa svojim prijateljima, pjesnicima i umjetnicima, ponekad danima bančio. Do početka XX vijeka družio se u Berlinu sa anarhistima, zagovornicima slobodne ljubavi. Već 1904. u jednom pismu ženi on izražava žaljenje zbog boemski potrošenog vremena.
Tih godina postaje traženi predavač o Ničeovoj filozofiji i o - mistici. Teozofi, koje je Rudolf Štajner u početku doživljavao sa skepsom, postali su njegova najbrojnija publika. On svoju duhovnu evoluciju doživljava kao kontinuitet, a biografi vide lom - agnostik se naglo približava hrišćanskoj mistici.
Godine 1902. osnovan je njemački ogranak Teozofskog društva. Članovi se nisu mogli dogovoriti o kandidatu za predsjednika. Sjetili su se Štajnera i - njega su svi prihvatili.
Štajner je za razliku od drugih teozofa naglašavao jedinstvenost ljudskog “ja” kao i jedinstvenost Hrista - on je po učenju teozofa bio visokorazvijeni čovjek, “majstor”, a za Štajnera mnogo više. To ga nije sprečavalo da uskoro prihvati i učenje o reinkarnaciji i karmi.
Prijatelji poput Bruna Vilea su ga upozoravali da je pojam teozofije diskreditovan mješavinom budističke sholastike, okultističkog sujevjerja i spiritističkih obmana.
Neki prijatelji mu okreću leđa. On na predavanjima sve više govori o “višim svjetovima” i “misterijama”.
Od teozofije do antropozofije
Knjiga “Teozofija” sa podnaslovom “Uvod u natčulno saznanje svijeta” objavljena je 1904. Tu preuzima Fihteov pojam “duhovnog oka” koje nam prema Štajneru omogućava neposredni uvid u duševnu i duhovnu stvarnost.
Štajner, za razliku od drugih ezoteričnih učitelja, ne zastupa inicijaciju učenika i njihovo uvođenje u mistično saznanje već želi da svako pronađe svoj individualni put do “viših svjetova”. Teozofija ne poznaje posrednika između čovjeka i Boga. Štajnerovi spisi još za njegova života doživljavaju i po 16 izdanja.
Prema učenju ezoteričara ukupna sudbina planete je zabilježena u spisu zvanom Hronika Akaša - akaša je eter, jedan od pet osnovnih elemenata u hinduizmu. Pristup toj sudbinskoj hronici je prema njima moguć. Rudolf Štajner je tvrdio da umije da čita iz tog spisa pohranjenog u drugoj dimenziji. Cilj antropozofije - tako je Štajner nazvao svoju teozofiju poslije razlaza sa Teozofskim društvom - jeste da bude put znanja, koji vodi spiritualno u čovjeku ka spiritualnom u univerzumu.Tri duhovna stanja koja pomažu tom pri psihonautičkom procesu jesu imaginacija, inspiracija i intuicija.
Čovjek je stiješnjen između luciferskog principa sebičnosti i ahrimanskog principa otuđenja od Boga. Smatrao je da će Ahriman kao jedan od destruktivnih principa svijeta poznat još u zaratustrizmu biti ostvaren u Americi.
Razlaz Štajnera i američkog rukovodstva Teozofskog društva doveo je 1912. do osnivanja Antropozofskog društva u Kelnu - najveći broj bivših članova njemačkog ogranka Teozofskog društva je pristupio novoj organizaciji, a Štajner je postao njen počasni predsjednik.
Štajner kao zvijezda
Rudolf Štajner postaje neka vrsta putujućeg propovjednika. Ogranci društva niču po Njemačkoj i Evropi kao pečurke poslije kiše. Štajner u prve dvije decenije XX vijeka stalno putuje. Izračunato je da je održao preko 6.000 predavanja. Stenografi su hvatali bilješke. Njih je pobrojano 4.500. Oni čine osnove brojnih objavljenih knjiga, ali Štajner ih nikada nije autorizovao.
On je punio koncertne sale. Na vrhuncu popularnosti, 1921. i 1922, njegove turneje organizuje poznata koncertna agencija iz Berlina, a policija s mukom reguliše navalu ljudi na ulazu. Tražila se karta više. Ostalo je zabilježeno da su oduševljeni posjetioci Štajneru priređivali ovacije, lupanje nogama o pod, aplauz koji je trajao minutama.
Štajner je očito bio majstor masovne sugestije.
Novinari su ga često bili skeptični, neki su ga dočekivali na nož, a bilo ih je koji su ga nazivali šarlatanom. On je svakako bio fenomen prema kojem niko nije ostajao ravnodušan.
Geteanum - hram učenja
U švajcarskom Dornahu kod Bazela nastao je 1913. po Štajnerovim nacrtima Geteanum, svjetski centar atropozofskog pokreta. Nacisti su maja 1922. pokušali atentat na Štajnera u Minhenu, i to u hotelu “Četiri godišnja doba” (Vier Jahreszeiten) u kojem je sve do 1924. bilo sjedište tajnog društva Tule - čiji su simboli vjerovatno poslužili kao osnova nacističke simbolike. “Drži čistom svoju krv” i “Imaj na umu da si Njemac” su slogani u koje su preteče nacista vjerovali.
Štajner je sa svojim univerzalističkim misticizmom bio njihov prirodni protivnik. Njegov centar Geteanum je decembra 1922. izgorio do temelja - smatra se da su iza paljevine takođe stajali nacisti.
Rudolf Štajner je izradio novi nacrt za Getenaum, ovaj put od betona, a ne od drveta. Ta građevina je završena 1928, a Štajner to više nije doživio. Njegov posthumni uticaj je bio evidentan i u oblasti “organske arhitekture” koja je inspirisala najveće arhitekte XX vijeka.
Do danas su Štajnerove ideje žive u mnogim društvenim segmentima od medicine do umjetničkog plesa. Gimnazije Valdorf rade po njegovom konceptu, njegovo zagovaranje biološko-dinamične poljoprivrede urodilo je plodom nakon osnivanja ekološki čistih agrarnih preduzeća,
Usamljen hod sred mase
Štajner se pred kraj života angažovao protiv pripisivanja krivice Njemačkoj za izbijanje Prvog svjetskog rata, čak je učestvovao u izdavanju publikacija koje se graniče sa teorijom zavjere. U Njemačkoj se i u novom milenijumu vodila polemika o nekim Štajnerovim stavovima koji bi se mogli sa današnjeg stanovišta nazvati rasističkim. Ali činjenica je da njegovo ukupno učenje nije takvo. Nacisti, njegovi ogorčeni protivnici, zloupotrijebili su neke njegove iskaze.
Štajner je negirao Frojdov libido - prema njemu, čovjek nije vođen nesvjesnim već - spiritualnim bićem. Tvrdio je da čovjek uz pomoć razvoja unutrašnjeg spiritualnog bića ima mogućnost da zaviri u onostrane zapise iz kosmičkog kolektivnog pamćenja.
Rudolf Štajner je umro u švajcarskom Dornahu 1925.
Njegovi savremenici ga uglavnom nisu razumjeli. Ili su mislili da griješi.
Albert Ajnštajn je posjećivao njegova predavanja da bi na kraju rekao kako Štajner ne razumije neeuklidsku geometriju, a iskustvo nadnaravnog je označio kao besmislicu. Franc Kafka je čak u ličnom kontaktu tražio životne savjete od Štajnera, ali je njegovo očekivanje ostalo neispunjeno. Štefan Cvajg ga je upoznao u Berlinu. Kurt Tuholski ga je ismijavao u svojim satirama. Herman Hese je negirao skoro očiglednu vezu svog djela sa Štajnerovim učenjem. Albert Švajcer, mirovni nobelovac, svjedočio je o posebnom osjećanju zajedništva sa Rudolfom Štajnerom od prvog njihovog susreta. A pesnik Kristijan Morgenštajn, Štajnerov prijatelj, ostavio je u zbirci "Našli smo stazu" stihove:
oni koji ka istini hode
koračaju sami
niko drugome ne može da bude
brat na toj stazi
Bonus video:
