Kada su trgovinski pregovori sa Ujedinjenim Kraljevstvom zapali u ćorsokak 9. decembra, jedan zvaničnik Evropske unije je u bilješci sumirao raspoloženje u Briselu: “Britanci... pokušavaju da nas obmanu, ne smijemo popustiti.”
Britanski premijer Boris Džonson i predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen bili su se upravo sastali u zgradi Berlejmon, sjedištu izvršnog tijela EU u Briselu, i nisu uspjeli da riješe blokadu oko politike ribarstva i konkurentnosti.
Iako su te, i mnoge druge razlike, riješene jučerašnjim dogovorom o trgovinskim odnosima vrijednim 900 milijardi dolara, ostaće obrazac uzajamnog nepovjerenja koji je naglasila bilješka u koju je Rojters imao uvid. Britanska agencija piše da će to nepovjerenje vjerovatno kvariti buduće odnose dok se Ujedinjeno Kraljevstvo i EU budu bavili ogromnim nedovršenim poslom, od trgovine uslugama do saradnje u oblasti kriminala i bezbjednosti.
Povjerenje se ne stiče preko noći
“Nažalost, povjerenje je nešto što ne dolazi preko noći,” rekao je Rojtersu visoki diplomata u Briselu.
U analizi se ističe da će ekonomske posljedice gorkog raskida Britanije sa istorijskim evropskim saveznicima biti bolno očigledne - ali da će geostrateške implikacije vjerovatno biti još veće.
Odluka jedne od glavnih evropskih vojnih i ekonomskih sila da odbaci EU dok blok pokušava da postane koherentna protivteža ruskoj i kineskoj nametljivosti, umanjiće transaltantsku zajednicu Evrope sa SAD i Kanadom, ocjenjuje Rojters.
Britanija je formalno napustila EU prošlog januara, 47 godina pošto joj se pridružila i tri i po godine nakon referenduma o bregzitu, ali je tada ušla u period tranzicije tokom kojeg su pravila o trgovini i putovanju bila zamrznuta do kraja 2020.
Zvaničnici EU i diplomate su pregovore o postizanju sporazuma o trgovini do 1. januara 2021. opisali kao iscrpljujuću igru blefiranja i “zavrtanja ruku”, prenijela je britanska agencija.
Na EU strani, 27 država članica je ostalo jedinstveno pod vođstvom glavnog pregovarača, Francuza Mišela Barnijea, nepokolebljivog branitelja njihovog jedinstvenog tržišta od 450 miliona potrošača.
Britansku stranu je teže procijeniti jer je ponekad nastojala da iskoristi razlike između država članica i često se vodila hirovima domaće politike, kazali su zvaničnici EU.
Rojters piše da su najtiražniji listovi u Britaniji i ideolozi bregzita u Džonsonovoj vladi, njegov čvrst stav prema Briselu povodom pravila konkurentnosti i pristupa ribarskih plovila EU britanskim vodama, pozdravljali kao prijeko potrebnu potvrdu suvereniteta.
Loš spoj
Britanija je uvijek bila neodlučna u vezi sa projektom ujedinjavanja i obnove Evrope iz pepela Drugog svjetskog rata.
Pridrižila joj se sa zakašnjenjem 1973, ali je njen ekonomski liberalizam odskakao od većeg dijela kontinentalne Evrope i ona nikad nije usvojila jedinstvenu valutu euro niti ušla u Šengen zonu.
“Britanski euroskepticizam je decenijama raspirivan u većem dijelu njene štampe, čiji su novinari, uključujući Džonsona, koji je bio dopisnik “Dejli telegrafa” i Briselu 1989-1994, osuđivali su federalističke ambicije “eurokarata” i ismijavali regulatornu revnost EU”, navodi se u Rojtersovoj analizi. Džonson se u jednoj kolumni našalio na račun pravila koja, po njemu, zabranjuju recikliranje vrećica čaja ili djeci mlađoj od osam godina zabranuju da duvaju balone.
Mnoge pristalice bregzita su smatrale da bi Ujedinjeno Kraljevstvo trebalo da se odvoji od stagnirajućih ekonomija EU i nadmeće sa projektom za koji su ubijeđeni da je osuđen na propast. Ipak, nestabilni odnos Britanije i EU kontroverzan je i kod kuće.
Rojters podsjeća da je agresija Margaret Tačer pema Briselu dovela do puča u Konzervativnoj stranci koji je okončao njeno premijerstvo 1990. Kockanje jednog od njenih nasljednika, Dejvida Kamerona, sa referendumom o bregzitu 2016, dovelo je do njegovog odlaska, a rezultat 52 naprema 48 je podijelio britansko društvo.
Sa druge strane Kanala, navodi Rojters, mnogi odavno misle da Britanija prosto nije kompatibilan partner.
“Francuski ratni heroj Šarl de Gol dva puta je stavio veto na pokušaje države da se pridruži tadašnjoj Evropskoj ekonomskoj zajednici 1960-ih. Pet decenija kasnije, predsjednik Emanuel Makron je insistirao na brzom izlasku Britanije nakon referenduma, zabrinut da bi euroskeptično raspoloženje moglo prožeti kontinent”, podsjeća agencija.
Šok taktika
Britanija je najsmjeliji korak u trgovinskim pregovorima napravila prošlog ljeta, kada je užu krug oko Džonsona, ne mogavši da nađe izlaz iz zastoja, odlučio da izazove krizu.
Kao je Rojtersu rekao izvor blizak toj grupi, odlučili su da “stave pištolj na sto” izradom zakona koji bi poništio djelove sporazuma o raskidu koji je Velika Britanija već bila potpisala sa EU.
Nekoliko britanskih zvaničnika je kazalo da je predlog zakona o unutrašnjem tržištu bio šok-taktika za suprotstavljanje onome što su tumačili kao napore EU da spriječi Britaniju da povrati “suverenitet” prije konačnog izlaska iz orbite bloka 31. januara.
Ali, taj potez je samo pojačao riješenost Brisela da osigura da može sprovesti trgovinski sporazum.
Fon der Lajenova je bila jasna: “Povjerenje je dobro, ali zakon je bolji... I, što je najvažnije, u svjetlu nedavnog iskustva, jak sistem upravljanja je od suštinske važnosti kako bi se osiguralo da ono što je dogovoreno bude zaista urađeno”. Među stratezima te igre bili su neki koji su osjećali da je Britanija ponižena u ranijim pregovorima i bili su riješeni da ne dozvole da se to ponovi, prema riječima Rojtersovih izvora.
Britanska tabloidna štampa bila je ogorčena 2019. godine kada je Džonsonova prethodnica Tereza Mej - još jedna konzervativna premijerka koja je postala žrtva borbe oko Evrope - morala satima da sjedi ispred sale za sastanke na samitu dok su, kako je to opisao list “San”, “lideri EU ždrali škampe i pačetinu”.
Parče torte
Na samitu u Salcburgu godinu ranije, predsjedavajući Donald Tusk objavio je fotografiju na Instagramu na kojoj sa Mejovom stoji pored stola s desertima, uz natpis: “Parče torte, možda? Žao mi je, nema trešanja.”
Ovo podbadanje se odnosilo na plan Tereze Mej za raskid koji je EU javno kritikovala kao biranje najboljih plodova, tj. benefita članstva, i na Džonsonovo uvjerenje da bi Britanija mogla upravo to, “da ima svoj kolač i da ga jede”. “Priča sa kolačom je svakako imala uticaja,” rekao je jedan britanski izvor. Neki su to protumačili kao neukusno, jer Mejova ima dijabetes.
Izvor koji je bio uključen u pregovore o razvodu prošle godine rekao je da su delegacije na pauzi često sjedele na suprotnim stranama prostorije, i ćutke zurili jedni u druge.
Zlovolja oko britanskog zakona o unutrašnjem tržištu odredila je ton pregovora kako se bližio krajnji rok, navodi Rojters.
Na Tviteru je došlo do prepirke između britanskog pregovarača Dejvida Frosta i obično smirenog Barnijea. Obje strane su bile ukopane na pozicijama povodom ribarskih prava, načina za rješavanje budućih sporova i pravila “fer tržišne utakmice” koja garantuju poštenu konkurenciju, uključujući državnu pomoć kompanijama.
Britanija je u oktobru objavila da u potpunosti prekida pregovore. Ali, nedelju dana kasnije, oni su nastavljeni, nakon što je Brisel priznao da obje strane moraju napraviti kompromis. London je pozdravio taj signal kao dokaz da je njegova strategija uspjela.
Nebo i zemlja
Na Džonsonovoj večeri 9. decembra sa Fon der Lajenovom i dvojicom glavnih pregovarača - gdje je, ironično, poslužen i turbot, riba koja živi u britanskim vodama - bio je vidljiv oštar kontrast između dvije strane.
Sa jedne strane su stajali elegantno odjevena šefica Komisije, Njemica, i francuski pregovarač Komisije, a sa druge Džonson u odijelu koje mu nije dobro stajalo, sa razbarušenom kosom, i njegov pregovarač sa prekratko vezanom kravatom.
Jedan britanski izvor je rekao je da je Džonson ušao sa predlozima i “istinski pokušavao da nađe put do rješenja”, ali je naišao na zid. Drugi izvor blizak pregovorima je rekao da Džonsonova ljubaznost nije šarmirala Fon der Lajenovu, koja je više formalna.
“Ne vjerujem da bi inače, bilo ko od njih dvoje pozvao ovo drugo na večeru,” rekao je taj izvor. “Njih dvoje su kao nebo i zemlja.”
U izvještaju EU poslatom nakon te večere, navedeno je da London izgleda pokušava da izdejstvuje ustupke objavom da je spreman da prvog januara napusti blok bez dogovora.
Bile su potrebne još dvije nedjelje pregovora, koji su trajali do kasno u noć i tokom vikenda, da bi se postigao dogovor.
Jedan diplomata EU blizak pregovorima rekao je da su prošle četiri i po godine bile “zamorna melodrama” koja je podrila dobru volju i iscrpila entuzijazam za bilo kakve buduće pregovore.
“Razvod je trebalo da bude prijateljski. Ali, naš otuđeni supružnik je pobijesnio i nije išlo baš glatko,” rekao je. “Na ovaj ili onaj način, ipak ćemo ostati vezani. Bez ljubavi.”
Bonus video:
