Bregzit je, prije nego što se dogodio, zamišljan u mnogim oblicima. Tvrdi, meki, norveški, švajcarski ili turski, a kratko se razgovaralo i o albanskoj opciji, piše “Ekonomist” i dodaje da je najviše bilo riječi o “čistom bregzitu” koji podrazumijeva izlazak Britanije iz jedinstvenog tržišta, carinske unije i evropskih sudova.
List ističe da isto kao što postoji više načina da se izađe iz EU, postoji i više načina da se ostane unutar bloka. Postoji čista opcija prema kojoj države tiho prihvataju strukture EU, a zatim tu je i haotična verzija, koju “Ekonomist” naziva “prljavim ostankom”.
Poljska je primjer “prljavog ostanka”. Ustavni sud te zemlje je doveo u pitanje pravni poredak kluba odlukom od 7. oktobra. U slučaju koji je pokrenuo poljski premijer, sud, u kojem se nalaze saveznici poljske vlade, donio je odluku da suštinski djelovi EU prava nemaju primat u odnosu na ustav Poljske.
Ukratko, Vrhovni sud EU više nije vrhovni, makar kada je Poljska u pitanju.
Poljaci su masovno protestovali, tvrdeći da vlada pokušava da protiv njihove volje izvede zemlju iz bloka. Međutim, svako ko je očekivao “polegzit” u britanskom stilu biće razočaran. Podrška EU unutar zemlje je među najvećima u regionu. “Ekonomist” piše da bi zasnivanje predizborne kampanje na izlasku iz EU bilo kao da neka partija izda manifest u kojem se navodi da će udaviti sve kučiće. List ističe da problem zapravo nije u tome što Poljska pokušava da napusti EU, već u tome što namjerava da ostane.
”Prljavi ostanak” nanosi veću štetu od polegzita. Danijel Sarmijento sa Komplutense univerziteta u Madridu tvrdi da postoji rizik da EU pravni poredak u Poljskoj polako blijedi. U toj situaciji dolazi do domino efekta, a ukoliko sudovi širom EU ne mogu vjerovati njihovim poljskim kolegama, onda počinje urušavanje pravnog sistema EU. Nalog za hapšenje izdat u jednom dijelu EU neće važiti u drugom, a isto važi i za niz dozvola, piše “Ekonomist”.
Tokom vremena, jedna oblast u kojoj se ljudi, roba, kapital i usluge slobodno kreću, postaje oblast u kojoj pokret znači nevolju.
Loše ponašanje je zarazno. Euroskeptici su uglavnom odustali od ideje napuštanja EU, jer je kao što se to pokazalo na slučaju Britanije poprilično stresno. Erik Zemur, nacionalistički radikal koji razmatra kandidaturu na predsjedničkim izborima u Francuskoj, obećao je da će vratitit primat francuskim zakonima u odnosu na zakone EU. Čak i umjerenije ličnosti, poput Mišela Barnijera, glavnog evropskog pregovarača za bregzit, flertuju sa tom idejom.
Ukoliko jedna vlada može da izbjegne da se povinuje nepopularnim presudama najvišeg suda EU uz mali strah od sankcija, onda će sve ostale vlade doći u iskušenje da traže to isto.
Poljski zagovornici prkošenja zakonima EU tvrde da svi to rade, ali da samo Poljsku napadaju. Poljske sudije često kao primjer navode njihove njemačke kolege koje su optužile Evropski sud pravde (ECJ) da je prekoračio ovlašćenja proteklih godina. U takvim odlukama, posrednik je bitan koliko i poruka, ističe “Ekonomist” i dodaje da dok niko ne sumnja u nezavisnost njemačkog ustavnog suda, niko ne vjeruje u nezavisnost poljskog.
Poruka je različita, takođe. Njemački sud je optužio ECJ da je premašio mandat prilikom odobravanja programa za kupovinu obveznica Evropske centralne banke. Poljski sud je objavio da nacionalni ustav ima primat nad suštinskim djelovima EU.
”Ekonomist” ističe da se njemački sud poigrao sa šibicama, a poljske kolege su pravni sistem EU posule benzinom i namjerno zapalile vatru.
Na papiru, rješenje takvog neslaganja je jednostavno: izlazak iz EU. Britanija je olakšala stvari za klub kada je otišla. Umjesto da ostane i blokira stvari i generalno pravi haos, Britanija je slijedila procedure naznačene u Članu 50.
Umjesto toga, Poljska slijedi strategiju iz stripa “Nadzirači”. U njemu Roršah, pošto je poslat u zatvor, jednom zatvoreniku u kantini prosipa na glavu uzavrelo ulje i kaže: “Nikako da shvatite. Nijesam ja ovdje zatvoren sa vama, vi ste zatvoreni sa mnom”.
U EU, sudbine su povezane. Ukoliko jedna počne da prosipa ulje, svi moraju da se sagnu. Dejvid Kameron, britanski premijer u to vrijeme, tražio je ustupke od EU uoči britanskog referenduma o izlasku, uključujući opciju “bliskije unije”. Poljska je bacila u vis vrelo ulje bez upozorenja.
Sa takvim prljavim trikovima teško je izaći na kraj unutar kluba. Jedna država može svoju volju da nametne interno, da pošalje policiju ili čak vojsku da suzbije pobunu. EU nema takve instrumente. Evropska komisija može odbiti Poljskoj pristup fondu za oporavak od kovida i na taj način lišiti zemlju 57 milijardi dolara. Sa druge strane, Poljska bi mogla u znak protesta da opstruira sve poteze EU.
Loše ponašanje izvan kluba je manji problem. Nakon što je kao članica poštovala sva pravila, Britanija je otkrila pobunjeničku prečicu i pokušava da odstupi od svojih dogovora sa EU. To ne predstavlja veliki problem za EU, ističe “Ekonomist” i dodaje da se ne radi o egzistencijalnim već više o pitanjima poput kretanja kobasica kroz Irsko more.
Za razliku od toga, vladavina prava u Poljskoj je otvorena rana. To je dugoročna prijetnja koja mora biti riješena ukoliko EU želi da napreduje. Isto kao što se finansijska kriza iz jedne zemlje može proširiti na drugu, isto važi i za ustavnu krizu. Baviti se odlaskom je relativno lako za EU, dok je prljavi ostanak mnogo teži, zaključuje list.
Bonus video:
