Mada Brisel, makar privremeno, može da odahne nakon pobjeda proevropskih kandidata na izborima u Rumuniji, Portugalu i u prvom krugu predsjedničke trke u Poljskoj, desničarski populizam nastavlja da raste u sve tri zemlje.
Evropski saveznici Rumunije i finansijska tržišta pozdravili su pobjedu centrističkog kandidata Nikušora Dana na predsjedničkim izborima u nedjelju, u kojoj je porazio tvrdolinijaškog euroskeptičnog protivnika Đorđa Simiona.
Nakon godina rasta nacionalističkih osjećanja širom Evrope, Evropska unija je, prema pisanju Rojtersa, sa sve većom zabrinutošću posmatrala mogućnost da Rumunija skrene ka krajnjoj desnici. Analitičari su upozoravali da bi pobjeda Simiona mogla da dovede do međunarodne izolacije Rumunije i destabilizacije istočnog krila NATO-a.
Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen bila je među prvima koji su čestitali Danovu pobjedu. “Građani Rumunije masovno su izašli na birališta”, poručila je na mreži X. “Izabrali su obećanje otvorene, prosperitetne Rumunije u snažnoj Evropi.”
Dan, 55-godišnji umjereni matematičar blagih i gradonačelnik Bukurešta, osvojio je oko 54 odsto glasova u zemlji sa 19 miliona stanovnika, pobijedivši Simiona, glasnog pobornika Donalda Trampa, čiji je jak rezultat u prvom krugu ranije ovog mjeseca uzdrmao saveznike i investitore.
Jedan od prvih zvaničnih razgovora koje je Dan obavio u ponedjeljak bio je sa generalnim sekretarom NATO-a Markom Ruteom. “Rekao sam mu da će Rumunija ostati čvrst saveznik u okviru NATO-a”, izjavio je Dan, dodajući da će ulaganja u odbranu biti prioritet. “Istovremeno, računamo na NATO da garantuje bezbjednost Rumunije.”
Dan je razgovarao i sa francuskim predsjednikom Emanuelom Makronom i predsjednicom susjedne Moldavije Majom Sandu, koja je ishod izbora nazvala “korakom naprijed za demokratske vrijednosti i naš zajednički evropski put”.
Izbori su održani gotovo šest mjeseci nakon što je prvobitno glasanje poništeno zbog navodnog ruskog miješanja - koje je Moskva negirala - u korist kandidata krajnje desnice Kalina Đorđeskua, kojem je potom zabranjeno da ponovo učestvuje na izborima.
Ruski državljanin Pavel Durov, osnivač aplikacije za razmjenu poruka Telegram, optužio je juče šefa francuske spoljne obavještajne službe da je od njega tražio da zabrani konzervativne glasove iz Rumunije pred izbore, dodajući da je odbio taj zahtjev. Obavještajna služba odbacila je te navode.
Na pitanje o izjavama Durova, portparol Kremlja Dmitrij Peskov je, kako prenosi Rojters, rekao da nije novost to što se evropske države poput Francuske, Britanije i Njemačke miješaju u unutrašnje poslove drugih zemalja, te da je način sprovođenja izbora bio “najblaže rečeno - čudan”.
Nakon što Dan u narednim danima bude položio predsjedničku zakletvu, suočiće se sa izazovom imenovanja premijera koji će uspjeti da obezbijedi podršku neophodnu za formiranje vlade - što neće biti nimalo lako u zemlji u kojoj je nezadovoljstvo establišmentom dovelo do uspona figura poput Đorđeskua i Simiona.
Među onima koji su pozdravili ishod izbora u Rumuniji je i Donald Tusk, premijer Poljske, gdje će se nakon prvog kruga glasanja u nedjelju na predsjedničkim izborima 1. juna suočiti centristički gradonačelnik Varšave Rafal Tšaskovski i nacionalista Karol Navrocki.
Tšaskovski, kandidat Tuskove vladajuće Građanske koalicije (KO), u nedjelju je ostvario tijesnu ispred Navrockog, kandidata kojeg podržava konzervativno-nacionalistički PiS, sa 31,4 prema 29,5 odsto glasova - što znatno manja razlika nego što su to ankete predviđale.
Snažan rast podrške kandidatima krajnje desnice i antiesatablišment pokreta ostavio je drugi krug potpuno neizvjesnim.
Tšaskovski i Navrocki su već juče počeli da se bore za podršku birača kandidata koji su ispali iz trke.
Krajnja desnica ostvarila je svoj najbolji rezultat do sada. Slavomir Mencen iz stranke Konfederacija i Gregož Braun, koji je 2023. izazvao međunarodni skandal kada je u parlamentu aparatom za gašenje požara ugasio hanuka svijećnjak, zajedno su osvojili više od 21% glasova.
Mnogi mladi birači izrazili su razočaranje dominacijom velikih partija - KO i PiS - a Mencen ih je posebno privukao svojim ekonomskim liberalizmom, euroskepticizmom i antiimigrantskim programom, koji, kako tvrdi, nudi alternativu postojećem poretku.
Široka koalicija predvođena premijerom Donaldom Tuskom došla je na vlast 2023. obećavajući obnovu odnosa s EU i poništavanje pravosudnih reformi koje je PiS uveo, a za koje je EU tvrdila da podrivaju demokratiju.
Međutim, Tuskovu reformsku agendu ometa pravo veta koje ima odlazeći predsjednik, saveznik PiS-a, Andžej Duda.
U Portugalu, gdje su u nedjelju održani parlamentarni izbori, predsjednik Marselo Rebelo de Soza sazvao je juče konsultacije sa političkim partijama, nakon što su opšti izbori donijeli još jednu manjinsku vladu, ali i nezapamćen rezultat populističke stranke Šega (Dosta), čime je dodatno podstaknut talas jačanja krajnje desnice u Evropi.
Demokratski savez desnog centra, predvođen Socijaldemokratskom partijom, osvojio je 89 mjesta u parlamentu od ukupno 230, čime je pobijedio na nedjeljnim izborima. Ipak, ishod mu ne obezbjeđuje većinu u skupštini i ostavlja ga izloženim opozicionim partijama koje su ga prije dva mjeseca srušile izglasavanjem nepovjerenja, nakon manje od godinu dana na vlasti.
Treći opšti izbori u Portugalu za tri godine nisu donijeli mnogo nade za okončanje najtežeg perioda političke nestabilnosti u toj članici Evropske unije sa 10,6 miliona stanovnika u posljednjih nekoliko decenija, navodi Asošiejtid pres.
“Portugalci ne žele više prijevremenih izbora”, poručio je u nedjelju uveče lider Demokratskog saveza i budući premijer Luis Montenegro, apelujući na opozicione stranke da mu omoguće da odsluži puni četvorogodišnji mandat.
Rezultat stranke Šega uzdrmao je tradicionalni balans moći, prateći trend koji je već prisutan širom Evrope, gdje su partije poput francuskog Nacionalnog okupljanja, Braće Italije i Alternative za Njemačku postale dio političkog mejnstrima.
Bonus video:
