Dva su slučaja u kojima se manastiri i hramovi Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori dovode u vezu sa oružjem i bezbjednosno interesantnim osobama.
Jedan je objava transkripata razgovora sa SKY aplikacije dvojice navodnih članova "škaljarskog" kriminalnog klana, u kojem se SPC pominje kao navodni finansijer "100 kalašnjikova" pred parlamentarne izbore 2020.
Drugi je boravak naoružanih civila u Cetinjskom manastiru tokom ustoličenja mitropolita Joanikija septembra 2021.
Prvi je procesuiran u Specijalnom tužilaštvu, dok je o drugom slučaju raspravljano na skupštinskom Odboru za bezbjednost.
Prvi se odnosio na period uoči parlamentarnih izbora 2020, na kojima je trodecenijska vlast Demoratske partije socijalista (DPS) zamijenjena većinom predvođenom prosrpskim Demokratskim frontom.
Nakon tih izbora formirana je Vlada premijera Zdravka Krivokapića, koja je bila pod snažnim uticajem SPC.
Prema izjavama samih učesnika, formirana u manastiru Ostrog uz posredovanje tadašnjeg mitropolita Amfilohija.
Ustoličenje mitropolita Joanikija je uslijedilo godinu kasnije.
Tema o potencijalnom skladištenju oružja u objektima SPC-a aktuelizovana je nakon što je u dvorištu manastira Banjska na Kosovu pronađen arsenal oružja i vojne opreme.
Eparhija raško-prizrenska u čijoj je nadležnosti manastir, za pronađeno oružje i vojnu opremu je navela da ga je "narod odbacio napuštajući manastir".
Manastir je koristila naoružana grupa koja se sukobila sa kosovskom policijom 24. septembra, kada je poginuo policajac Afrim Bunjaku, dok je nekoliko povrijeđeno.
Naoružanje u Cetinjskom manastiru?
Nemiri na Cetinju izbili su 5. septembra 2021. kada su građani organizovali protest i blokirali prilaze gradu u pokušaju da spriječe ustoličenje mitropolita SPC Joanikija Mićovića u Cetinjskom manastiru.
Tražili su da ustoličenje ne bude na Cetinju, koje je simbol crnogorske državne suverenosti, ali i sjedište SPC u Crnoj Gori.
Demonstranti su isticali da je ustoličenje na Cetinju pokušaj srpske "okupacije" i klerikalizacije. Policija je razbila proteste, a Joanikije i patrijarh Porfirije su u manastir dovezeni vojnim helikopterom uz pratnju antiterorističke jedinice policije.
Zašto je Cetinje sporno mjesto za ustoličenje Joanikija?
Uoči ustoličenja, ali i tokom ceremonije, u manastiru je viđeno više naoružanih civila, pa je građanski aktivista Aleksandar Zeković podnio prijavu Upravi policije i Vrhovnom državnom tužilaštvu.
Tražio je da se provjeri da li se u njemu nalaze nepoznata lica "koja posjeduju vatreno oružje i druga sredstva pogodna za izvršenje teških krivičnih djela protiv života i tijela".
Iz policije i tužilaštva nikada nije odgovoreno da li je obavljena provjera navoda iz prijave.
Na fotografijama sa samog događaja, uz teško naoružane policijske službenike i sveštenike SPC, bili su i civili sa oružjem.
Tadašnji državni sekretar u MUP-u Zoran Miljanić je tada saopštio da "nema informaciju da su u Cetinjskom manastiru bile naoružane osobe, osim obezbjeđenja štićenih ličnosti, te bilo koga van sistema crnogorskih bezbjednosnih službi".
O ovoj temi, na zatvorenoj sjednici raspravljao je i Odbor za bezbjednost i odbranu crnogorskog parlamenta 27. septembra 2021.
Kako je za Radio Slobodna Evropa (RSE) potvrdio tadašnji član iz opozicionog DPS-a Predrag Bošković, na Odboru je razmatran izvještaj Agencije za nacionalnu bezbjednost i Uprave policije o ovom slučaju:
"Inače, o tome nas nisu morali obavještavati ni Agencija ni Uprava policije, jer smo vidjeli na slikama ljude sa dugim cijevima koji nisu imali policijske uniforme."
On nas je uputio da detalje potražimo od Agencije za nacionalnu bezbjednost i policiju, dodavši da su se tvrdnje DPS-a u susret ustoličenju i nakon njega pokazale kao "dobro predviđanje".
DPS je, naime, tih dana od Vlade tražila da se izjasni o navodima o angažovanju pripadnika stranih službi u unutrašnja bezbjednosna pitanja u Crnoj Gori.
"Zabrinjavajuća je informacija da su specijalne vojne ekipe i obavještajci iz Srbije stigli u Crnu Goru uoči ustoličenja. Riječ je o subjektima koji nemaju, niti smiju imati bilo kakve ingerencije na teritoriji naše države", navodi se u saopštenju DPS-a krajem avgusta 2021.
Kako je tada objavila podgorička Pobjeda, u Izvještaju koji je skupštinski Odbor razmatrao zatamnjena su bila imena desetinae bezbjednosno interesantnih osoba koja su bila u manastiru.
Sjednica je prekinuta jer su članovi Odbora iz opozicije tražili od Dejana Vukšića, tadašnjeg direktora Agencije, a danas savjetnika predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića, da im se saopšte ta imena.
Iz Agencije i Uprave policije nisu odgovorili na upit RSE o detaljima Izvještaja koji se odnose na identifikaciju naoružanih osoba u civilu u Cetinjskom manastiru 2021.
RSE je poslao i pitanja Mitropoliji crnogorsko-primorskoj vezano za boravak tih lica, ali odgovor nije stigao.
Nabavka oružja koju finansira SPC?
Crnogorsko tužilaštvo istražuje navode SKY komunikacije objavljene u medijima o eventualnoj nabavci naoružanja i pripremanju otpora uoči izbora 2020.
"Predmet koji je u Višem tužilaštvu formiran povodom objavljenih transkripata koji se odnose na nabavku naoružanja i pripremanja oružanog otpora uoči parlamentarnih izbora, nakon ocjene sadržine, oktobra 2022. dostavljen je na nadležnost Specijalnom tužilaštvu", saopšteno je za RSE iz Višeg tužilaštva.
M-portal objavio je presretnutu i dešifrovanu prepisku preko SKY aplikacije dvojice članova "škaljarskog" kriminalnog klana, čiji je identitet objavio, a u kojoj se SPC pominje kao finansijer nabavke oružja.
Razgovor je vođen dva mjeseca uoči izbora avgusta 2020. U njemu jedan pripadnik kriminalne grupe obavještava drugog da namjerava da kupi 100 kalašnjikova i "da to Crkva plaća".
Iz Mitropolije SPC je tada saopšteno da od nadležnih očekuju da o objavljenim navodima daju "dostojnu i pravdenu ocjenu".
Na upit RSE dokle se stiglo sa istragom, iz Specijalnog tužilaštva je najavljen odgovor narednih dana.
Temeljni ugovor štiti Crkvu
Mogućnost da policijske i bezbjednosne službe provjere eventualne prijave da se u nekom od vjerskih objekata SPC u Crnoj Gori nalazi oružje dodatno je otežano nakon potpisanog Temljenog ugovora u avgustu prošle godine.
Taj Ugovor reguliše odnose države Crne Gore i SPC.
U Ugovoru koji su potpisali premijer Dritan Abazović i patrijarh SPC Porfirije se navodi "da državni organi ne mogu preduzimati bezbjednоsne mjere bez prethоdnоg оdоbrenja nadležnih crkvenih оrgana".
Bez prethodnog odobrenja crkvenih organa, bezbjednosne službe mogu da intervenišu samo u "slučajevima kada tо nalažu razlоzi hitnоsti zaštite živоta i zdravlja ljudi".
Nevladin sektor i dio javnosti posebno su kritikovali taj dio ugovora kojim je vjerskim objektima SPC Vlada dala eksteritorijalni status.
Počelo je sa Arkanom u Cetinjskom manastiru
Prvi poznat slučaj unošenja oružja u hramove SPC u Crnoj Gori dogodio se na Badnji dan 6. januar 1992. godine kada je tadašnji mitropolit Amfilohije u Cetinjskom manastiru blagosiljao pripadnike srpske paravojne formacije "Srpske dobrovoljačke garde" na čelu sa Željkom Ražnatovićem Arkanom.
Arkan je kasnije optužen za ratne zločine pred Međunarodnim sudom u Hagu, ali do suđenja nije došlo jer je u međuvremenu ubijen u Beogradu.
Ko su bili arkanovci i zašto nisu odgovarali za ratne zločine?
Skupu ispred manastira prisustvovale su pristalice tadašnjih prosrpskih stranaka, a na fotografijama iz tog vremena vidljivi su Arkanovi "gardisti", naoružani dugim cijevima.
Bonus video:
